TÛKCHHUAK LEH TÛK CHHUAH HI

Social media kan tih, facebook leh whatsapp group hrang hrangah hian, zîng lam duhsakna chibai inbûk tawn nân, "Tuk chhuah nuam u," tih ṭawngkam hi kan chelek ta âwl lo mai a. Hnam dang lemchan (drama) Mizo ṭawnga an lehlinah te pawh he ṭawngkam hi an rawn chelek ta hial mai. 'Tûk chhuah' tih ṭawngkam hi Mizo ṭawnga compound noun awmze hran bik nei, 'tukchhuak' tih awmzia hre fuh zat lotena a hrûla ṭawng suak an rawn chher chhuah palh, a dika dawk thlu lem lova mi ṭawngkam hawh chhâwng zung zung ṭhintute laka septic palh ta hluai ni berin a lang.

Mizo ṭawng dik awm sa 'tukchhuak' hi noun a ni a. Zing tho, mutna hmun aṭanga rawn tho chhuak sawina te a ni a, "A tukchhuak a fuh lo va, a tûm bûr reng mai," te kan ti ṭhin a, "A tukchhuak a fuh deuh a, biak a nuam khawp mai," te pawh kan ti ṭhin bawk.

Ṭhenkhat chuan zîng kan thawh aṭanga tûkṭhuan ei khama hna thawk tura kan chhuah inkâr hun chhûng thleng an huamtir bawk a, "Ṭhenawmte chu feh kawnga kal rualpui tum ve pawhin an tukchhuak a tlai thei lutuk a, thurualpui theih an ni lo," te an ti ṭhin. Hetiang hian noun thumal 'tukchhuak' hian amahin awmze hran a nei bik tlat a. Chuvangin, 'tûk' a mala hman a, 'chhuak' hi 'chhuah' tia lo modify a, "tuk chhuah nuam u," kan han ti mai hi chu Mizo ṭawng awmze nei lo a ni.

'Tûkchhuak' tiha 'chhuak' lai tê hi verb emaw tiin tute emawin 'chhuah' tiin lo modify eng ang mah sela, a zawmpui 'tûk' zawk hi chu engti kawng mahin a awmzia tidanglam turin an modify ve thei ngai lo vang. An modify theih dan awm chhun chu, 'zîng' tia an thlâk chauhin a ni ang. Chutianga an thlâk a, 'tûk' leh 'zîng' hi thu awmze inangkhat renga an ngai a nih chuan, "Tûk chhuah nuam u," tih hi "Zîng chhuah nuam u," tihna angah an ngai tihna a ni ang a. ‘Zîng chhuah’ chu zîng kara khawi emaw pana che chhuak ta sawina ṭawngkam a ni ang. Chutiang chu a nih a, 'zîng' kan hmannaa 'tûk' mal ringawt hman hi dika kan pawm dawn a nih ngai chuan, naktuk chu, 'tûk sumo' chhuak hmasa berah hlate khuaa zin turin 'tûk chhuah' ve mai tur a nih chu!

'Zîng' hi chu verb-in a zui nghal mawp pawh hian ṭawngkam dik a ni pha zel a. Mahse, 'tûk' mal tla ringawt hi chu verb-in a zui nghal hian ṭawngkam dik a ni ve thei ngai lo. "Zîng thawh nuam u," kan han ti mai te hi a dik hle laiin, "Tûk thawh nuam u," tih chu a dik ve chiah lo. "Zîng ni chhuak," tih leh, "Zîng chibai u," han tih te hi a dik thluam laiin, "Tûk ni chhuak," tih leh "Tûk chibai u," han tih te chu a awze ṭawng deuh nak tawh mai hian a hriat si a ni. Hei vang hian 'tûk' hian verb nena inkawpin 'zîng' ai a awh thei ngai lo tih hriat a ṭha. 'Tukin' tih te hi 'zîngin' tih a rem loh ang bawkin, 'zîng kâr' tih pawh hi 'tûk kâr' tih ve a rem hlek lo chu a nih hi! Heng aṭang mai pawh hian he ṭawngkam pahnih hi inthawh palai tawntir bawrh bawrh chi a nih lohzia chu a lang chiang mai àwm e.

'Tûk' hi verb thumal 'chhuah'-in a zui hian, 'tûk chhuah nuam u,' kan ti a, dik riauvah kan ngai bik ta tlat a. Mahse, grammar rule-ah hian 'tûk' hi verb dang han zuitir ve chhin ila, "Tûk lên cheh," te ti ta ila, ṭawngkam dikah kan pawm thei si lo ang a, "Sângi tûk mu lai ka kaitho," te ti ta ila, Mizo ṭawng dik lova ka ṭawng min lo diriam nasatu ber ber turte chu ‘Tûk chhuah’ ul ul-ho hi an ni si ang.

'Tûk' mal tlâ ringawt hi chu amah qualify-tu suffix 'in' emaw, amah tichiangtu adjective nen emawa hman chi chauh a ni tih hi kan hriat a ṭha. Nimin tûk, tûkin, naktûk, tûk khat, tûk tin, tûk sakei... hetiang hian amah tichiangtu adjective nena hman kawp chi hi a ni.

Mizo ṭawng hi ṭawng ṭhang mêk (growing grammar) a ni a, ṭawng thar pawh rawn piang zawih zawih rawh se; chu chu kan ṭawng hmasàwnna tur rahbi pawimawh a ni ang. Amaherawhchu, ṭawng dik kan neih sa hle hle dip ral zawnga a anpui deuh reuh, a suak lo chawr ve chhen hi chu dimdawih eih lova lo hlawi filh ṭhawt ṭhawt mai tur a ni. Ṭawng suakin vawk lal lên tuma mi a rùn mek laia thapui thawha kan lo chêt ve vat vat loh zawngin, nakin lawkah chuan Mizo ṭawng hi humhalh tum pawh ni ila, humhalh tlâk alawi awm lovin a lo pherh chhe hman vek mai ang tih a hlauhthawnawm ta a ni.

Social media lama group hrang hranga Mizo ṭawng dik si lo, dik ang ve tak chelek châmchitute zingah hian Mizo ṭawng thiam ve viauva kan ngaihte pawh an tel nawk zel. Hengho hi an ke chheh sual palh lai han hrilhru dêk dêk ila, tlàwmpa-eksenah an lo la a, "A hmangtu an tam tawh," tih thu changchawiin posi te hi mi an lo lâk khum ang teu to a. Hahthlâk ru deuh a ni!

Tuna kan sawi bik, ‘tûk chhuah nuam u,’ tih hi ṭawng­kam dik a nih a, ‘zîng tho chhuak’ emaw, ‘zînga khawi i-lova chhuak tur, duhsak taka thlahna’ ṭawngkam anga kan pawm lui dawn a nih a, 'zîng' leh 'tûk' hi inhman chhâwk theih a nih dawn phawt zawngin, Nutei teho 'tûk hmai phih' hmâin an 'tûk thophang' ka va la phâwk ang a, an 'tuk chhuah' fuh loh tûkah 'tûk thingpui' ka va la beisei tlat chhin teh ang!

"Tûkchhuak nuam u," han tih te hi chu kan ṭawngkam dik neih sa liau liau a ni alawm. He kan ṭawng dik neih sa entawna ṭawng suak kan chher chawp, 'tukchhuak' tiha 'chhuak' lai hi verb anga 'chhuah' tia lo modify nulh nulh duhtute chuan noun thumal dang, 'kamchhuak' pawh hi 'kam chhuah' tiin lo modify nulh nulh sela, 'kutchhuak' tih te pawh hi 'kut chhuah' ti tein lo modify ulh ulh mai teh se. "Tûkin chu ka tûk chhuah a fuh lo va, ka rit lûk mai," te ti sela, "I kam chhuah chu dawnsawn a nuam ṭhin mang e," tiin, "I kut chhuah hi chu a mâm dak thlarh zel," te pawh lo ti nawk nawk rawh se.

Nimahsela, Mizo ṭawng dik awm sa humhim chunga kan ṭawng ṭhang mêk tihhmasâwn tum tlattute hi chuan, grammar rule leh phoenix science pawhina rem a tih loh tur ṭawng piangsual ang chi hi chu kan hmêlmâk ngam zel tur a ni ang.

- PC Thangzikpuia