
Guest writer
NexGen
KA PA KHUMA
Tunlai ṭhalaite zinga hla lar leh ngaihthlak hlawh tak ‘KA PA KHUMA” tih hi ka lo hre ve leh lawk pek lo va. Cherhlun khuaa rawngbawlna nei tura kan zin kawngah, kan zaithiam hruai nulain a ngaihthlak aṭangin, ka hmelhriat ve chauh a. Ka ngaihtuah zui lem loh avangin eng hla nge a nih a, eng nge a hla thuin a sawi tih pawh ka hre zui lem lo. Mahse, in ka thlen hnuin ka fateho pawhin an lo hmelhriat viau tih ka hre chhuak a, a hla thute ka bel chiang ta a. Rawlthar irawm chhuak ni si, chuti tak maia hringnun hlimna thuruk an phuahchhuak thiam chuan ka rilru a khawih hle mai a. Pathian nena dam chhung ni chhiar thiamte hi khawvela mi nihlawh ber an nihzia a pho chhuak mawi hle a ni.
Kan tleirawl laia “The Miller of Dee’ zirlaia kan zir ṭhinte ngaihtuahnaah a lo lang chhuak thar leh a. Kum 30 liam taa kan zirlai ni mah se la, “I envy nobody - no, not I - And nobody envies me!” tih laite vawng tura, keini ang duang Sap ṭawng thiam lovin, kan han beih nasat ṭhinzia te leh kan zirtirtunu, Sap ṭawng thiam tak maiin, a ziak chhiar miah lova a han sawi chhuah dan te mitthlaah a lo lang chuai chuai a. SaiWanah hian a nu leh pate hnen aṭangin a hre ve ang em le? tihte rilruin a zawt a. Engpawh chu ni se, khawvel lal ropui berte pawhin an neih zawh loh lui luang kianga buh dengtuten an neih tlat si, nun hlimna thuruk hi khawvel hian a zawn ṭhin leh, a la zawn chhunzawm zel tur a ni tih chiang takin min hriat nawntir a. Hringnun hlimna thuruk inphumru hai chhuak tur hian hausak leh retheih a lo ni hauh lo tih hi a tichiang ngawt nia.
NexGen fehchhuahna tam zawk hi ṭhalaite zingah a nih ṭhin avangin an puala questionnaire kan siam chhanna ṭhenkhat rilru luah zui vawng vawng, kan ram hlimthla leh kan ṭhalaite rilru sukthlek tichiang em em ṭhenkhat han thai lang zui dawn ila. Chhangtu ṭhalai 600 rual zet zawt an nih avangin kan ṭhalaite dinhmun a hril thawkhat turah a ngaih theih ang. Zawhna chhangtute hi Sunday School leh anmahni pual inkhawma kal ṭhin deuh vek an ni lehzel a. Kan ṭhalaite dem nan leh sawiselna atan a hman zui erawh kan phal hauh lo a ni tih; chhiartuten min hriatsak ka beisei. Dem tur kan zawng dawn a nih rau rau chuan nu leh pate hian mawh kan phur tur a ni ngei ang.
A chunga kan tarlan aṭang ringawt pawh khian, khawtlangin sual langsar tak tak nia a ngaih ṭhinte pawh tleirawl ṭhenkhat chuan an pawisa lo va, sualah an ngai ta mang hauh lo tih a lang thei awm e. Kum 18 tlin hma hauhva zuk leh hmuam ti ve tawh; 25% deuhthaw an awm mek a nih chuan, zuk leh hmuamah kan ram hi a fihlim lo hle tih kan pawm ṭheuh a rinawm. Ruihtheih thil khawih ve chhin tawh pawh 41.61% teh meuh mai an awm hi a mak tak zet a ni. Heng zawhna chhangtute hi Sunday School leh tleirawl inkhawma inkhawm ṭhinte vek an ni tlat. Zirtirna ṭha an dawng ngai lo nge ni ang a, tunlai khawvel sualna hian kan rin phak bakin kan tu leh fateah bu a khuar thuk zawk tawh tih hi chhut tham tak a tling ta.
India rama pakhatna kan nihna, lungawithlak loh tak chu HIV positive tam lamah a ni. Chu natna hri kan vei chhan tam ber an sawi chu mipat-hmeichhiatna hman khawlohna aṭangin a ni. Kan ṭhalaite zingah 13.57% chuan inneih hmaa sex hman hi sualah an ngai tawh tlat lo va, tleirawl 4.20% chu an thianghlim tawh lo a ni. Chu aia la thuk zawk zawhna, mahni anpui kawpte pawh suala ngai lo 24.87% an awm bawk a. Heng mite hian mipa leh mipa, hmeichhia leh hmeichhia inngaihzawnna/inneihna hi, tunlai ṭawngkam lar tak LGBTQ kan tih ang hi, sual a ni a, Pathian huat zawng a ni tih an hre tawh lo a ni. Kan ṭhalaite hian zirtirna ṭha an dawn a ngai hle a ni lawm ni! Ni tina an hmuh leh an thlir ṭhin thil tam tak hian an nun a kaihruai nasa tawh si a; Kohhran leh khawtlang hruaitute kan harh chhuah a hun tak zet a ni.
Chhungkua dinhmun mawlh mai hi kan insiam ṭhat a va ṭul em! A chunga kan ram hlimthla kan sawi tak zawng zawngte khi chhungkaw inrelbawlna leh inzirtirna kan hlamchhiah rah kan ti thei ang. Tu mah zilh loh fa an awm lo kan tih rual hian, fanau enkawl chungchangah chhungkaw tam tak kan inthlahdah lutuk a; nutling patling tawh, chhuah vah changa naupang chum chiap motor hnaih lama kai tlat pawh tam tak kan la awm a ni. Ṭhalai zawhna chhang zingah in chhung chhuahsan dawna ṭawngṭaisakna dawng ngai lo 76.05% zet an awm leh, an chhungte nena hun hmang ṭha lo nia hria 33.06% lai an awm hian ngaihtuahna a tikal thui hle mai. Chenpuite nen ber inkungkaihna ṭha an nei tawh lo a nih chuan mi dangte nena nunho thiam a harsa hlein a rinawm. Pathian nena inlaichinna ṭha nei tura Pathian pawlna hun hmang thei ṭhalai zingah 22.07% chauh an awm a; Pathian awm ring lo an pung tial tial hi thil mak pawh a ni tawh lo a ni.
Tunlaia thil manganthlak leh kan ṭhalaite zinga harsatna lian ber pakhat chu, rilru hah rukna sawi chhuah ngamna nei lo 57.86% lai an awm hi a ni. Eng vang tehlulin nge kan ṭhalaite hian nun an thlakhlelh ang? Rilru hrehawm taka an awm mek laia sawipuitu leh inbun ruahna tur an hmuh zawh miau loh chuan; khawvel hi damna tlak lovah an ngai thuai dawn tihna a ni. Chumi siam ṭha tur chuan chhungkuaah bawk bul kan ṭan a ngai. Kum 10 mi chauh, chhia leh ṭha pawh la thliar thiam lo nia kan ngaihte pawhin, rilru hah avangin mahni nunna hial an la a, kan thlah liam mek zel a ni. Kan ram hian natna ṭha lo tak a vei mek, depression leh anxiety kan tih te hi, kan inenfiah loh chuan, a hluar zel lo vang tih sawi har tak a ni.
Jewish American, Ben Shapiro, thuziak mi leh media personality lar takin tunlai thil awmzia a sawi hi darthlalangah hmang thei ila a va duhawm em! “Eng vangin nge mi tam tak hian rilru hahna (depression) an neih? Pathian an nei lo va, Pathian biak inkhawm an ngaihsak lo va, chhungkaw nih dan tur Pathianin a ruat angin an awm lo a tin ni,” a ti. Chu aia darthlalang pawimawh zawk chu Deuteronomy 6:4-9-ah ‘Thupek Ropui Ber’ kan hmu a. “Lalpa in Pathian chu in thinlung zawng zawngin, in rilru zawng zawngin, in chakna zawng zawngin in hmangaih tur a ni,” tih hi, kan thlah lo la awm leh zel turte hnenah bang lova kan hrilh chhawn tur a ni a. Chumi hlamchhiah ram apiang an tlu chhe mek a, kan ram pawh hian chu thupek chu kan ngaih pawimawh loh chuan kan hma hun hi a eng viau lo thei a ni.
“Eng nge ka ei ang, ka in ang tihah ka buai lo,
Mahriak tea tu hriatpui loh hlimna nun,
Eng pawh lo thleng se lawm takin ka dawngsawng ṭhin,
Khawvel hmuhah riang mah ila.
Chung Khuanu nena leng dunin tu dang kan ngai lo,
Sirva hram thiam hram ri leh lui luang ri mawi te’n min awi;
Vaivuta siam vaivuta kir leh mai tur hian,
Eng nge maw lungkham tur kan neih le?” tia chhangtu ‘Ka Pa Khuma’ nuna pawimawh ber chu Pathian nen an leng dun ṭhin hi a ni tlat. Chu nun nei tur chuan chhung tin hian tih tur hmabak kan neihte hlen turin ke i pen ṭheuh ang u.

- Lalnunsiama Khalthang