RUIHHLO DO - CHHUNGKUA AṬANGIN

Tunlai Mizorama thawm ri ring ber pakhat chu ‘ruihhlo’ tih hi a ni awm e. Kan ṭhalai tam tak nunna min suatsak mek a. Ṭhalai puitling lo, mahni kut leh kea ding zo lo an pung mek. Nu leh pa zingah mahni mawhphurhna hlen chhuak thei lo, ruihhlo bawiha tang an awm bawk a. Chhungkaw keh chhiatna tam tak a thlen mai bakah, a hmunin a dawl zawh bak Home leh lung inah kan indah lut ruih ruih a. Ngawlvei enkawlte zingah, sum leh tha tam tak sengin tlemte enkawl dam an ni a, tam tak kan thlah liam a. Ruihhlo sumdawnna atana hmang an awm reng bawk a ni.

Zing tin chanchin thara kan hmuh leh hriat chu ruihhlo man thu a ni. CKṬP-in ‘Ralkhel Dar’ documentary a tihchhuaha kan hmuh danin, heng ruihhlo tawlh ruka inhnamhnawihna hi a thuk viau an ti leh nghal a. “Kum 2024-ah, mihring tam dan aṭanga chhutin, Mizoram hi India rama Drugs Addict tamna ber niin, za zela sawm thum (30%) addict awm anga chhut a ni,” tih thute khan rilru a tina ngei mai! Aizawl Lei hnuai thian faia, BCM, Aizawl Central Pastor Bial BMP, September ni 7, 2024 a hnatlangte chuan inchiuna leh ruihtheih thil kaihhnawih tam tak, zu inna bur ruak thlengin an chhar a, an then fai thu chanchin tharah kan hmu a ni.

September ni 21, 2024 zana, Durtlang Leitana a huhova tharum thawhna avanga hliam tuar awmte kha a pawi hle! Ram ralmuang ber ‘Most Peaceful State’ tia sawi ṭhinah hian zana a huhova thil ṭula chhuah pawh a him tawh lo an tih chu! Kar hmasa lawka whatsapp/facebook a video darh, district pakhata damdawi rui ṭhinten, damdawi nei an zui dul dul hmuhte khan rilru a va tina em! Kan rama buaina kan tawh leh chanchin duhawm lo kan hriat tam tak hi ruihhlo kaihhnawih a ni duh khawp mai.

Kan ṭhenawm ramte buai avangin, kan ram neih chhun hi ruihhlo hmanga sumdawnna kawngpuiah a chang mek a, ‘a thlen khawmna leh zawrhna hmunpui pakhat’ a ni ta der mai. Khawvel changkang zelah, ruihtheih thil supply dan pawh a danglam chho zel a. Online shopping kan tih ang chiahin, damdawi leh ruihtheih thil dangte pawh internet (whatsapp/facebook) kaltlanga phone aṭanga order theihin, home delivery (mahni in/duhna hmuna pek) a kalpui mek a ni tawh. Heng ruihhlo hluar mekte hi a tlangpuiin, No. 4, Alprazolam, Ganja, khuh damdawi te an ni a. Heng bakah Methamphetamine, Crystal Meth, Codeine, Pseudoephedrine leh Opium a hluar hle.

Excise & Narcotic Dept., Mizoram Police, Directorate of Revenue Intelligence leh Customs-ten an man Mizoram Forensic Science Laboratory-a exam tura thawn tawh hi kum 2000 aṭangin July 2024 thleng khan case 3197 niin, a kalpui endik tur 28,330 a ni. Kum 2022 – 2023 (financial year) aṭang khan a pung chho dawrh nghe nghe.

Ruihhlo hian zirlaite bakah puitling zawk, sawrkar hnathawk leh rawngbawltute thlengin a tibuai mek a, a pawi hle. Zirlaite zingah ruihtheih thil avanga school aṭanga hnawhchhuahte awmin, ganja zuk a hluar hle bawk. Puitling zawkten ruihtheih thil an tih avanga pawisawi lo naupangten tuarin, thihpui an awmte hian rilru a tina vawng vawng a. Kan ram chhung leh kan chheh vela hnam dang miten min nuihzat mek. YouTube lama“Mizoramah ho ula rawngbawl zawk ru o, Mizo sual zawk lom, Drug addic tam si, Ks tam si, Zu heh si, thi tam sia, India ah Mizoram rethei ber, Zak lo mi le,” tih comment kan hmuhte khan rilru a tina hle. A lehlamah dikna chin tam tak a awm avangin kan dinhmun hi pawmin, inen fiah ila. Kan ram leh hnam a boral lohna turin, mi tinin mahni zawnah ṭan i la thar ang u.

Kohhran, khawtlang leh sawrkarin ‘Ruihhlo Do’ beihpui an thlak a, a lawmawm hle. Kan ram hi kan vannei em em a, kohhran leh khawtlang inrelbawlna ṭha tak kan nei a; Pathian rawngbawltu, ṭawngṭai mi leh thusawi thiam tak tak bakah thusawi ṭha ngaihthlak sen loh kan nei. Chutih laiin, kan dinhmun erawh hetiang hi a ni si! Covid 19 hri a len lai khan tihdam aiin inven a ṭha tih hriain, chhung tinten ralpui phiarin kan lo phiar a. Mi thiamte zirtirna ngaichangin, SOP ṭha takin kan zawm a, mi tam zawk kan him ta a nih kha. Khatiang chiah khan, ruihhlo ral hi chhungkua aṭanga kan beih a ṭul ta. Chumi tur chuan, pawn lam hmalakna a innghat ngawt lovin, mahni in chhung aṭangin, kan fate an him nan, kawng dik kan kawhhmuh a pawimawh hmasa ber a. Kan chhungkua hima kan la inngaih chhung hian, min run ve lo ang tih kan sawi thei si lo va; a run mekte tan pawh tha tharin i bei ang u hmiang. Chumi kawnga pawimawh tam tak zinga tarlan ka duhte chu -

1. INLAICHINNA ṬHA NEIH:
Chhungkua hi inkawmngeih a, thu a chhia a ṭha inhrilh tawn theih a pawimawh hle. Inlaichinna ṭha nei tur hian nu leh pate kan inhmangaih a, kan inkawmngeih a ngai a, chu chuan in chhung boruak nuam a siam a. Chutiang a nih chuan kan faten pawn lama intihhlimna leh ṭhian dangte bula awm aiin, in chhung nuam an ti dawn a ni. Hei ringawt pawh hi an himna bul a ni thei. Mi tam takin thil sual an tih leh an hmelhriat ṭanna hi pawn lama an tawn a ni tlangpui. Kan faten, an chetsual leh tihsual chang pawha ‘Fapa Tlan Bo’ ang a, hmangaihna dik taka kuangkuahtu an hmuh chuan, hlimna leh lawmna pawn lamah an zawng lo ang. An kum mil zelin, an duh zawng a inher danglama, chutiang huna kawng dika kaihruai thei turin nu leh pate pawh kan lo inbuatsaih a ṭul. Ruihhlo dona kawngah sawrkar, kohhran leh khawtlang hmalakna aiin chhungkaw inlaichinna ṭhain a thawk chak zawk. Inkawm ngeih turin awmho tam a pawimawh si a, ‘Keimahni leh kan Hun’ kan fate tan kan pek hmasak a ngai a ni.

2. AN ṬHIANTE HRIAT CHIAN:
1 Korinth 15:33 -ah, “Bumin awm suh u; ‘Ṭhian sualte chuan nungchang ṭha an tikhawlo ṭhîn’,” tih kan hmu a. Kan fate tan theihtawp kan chhuah laiin an ṭhiante vangin an nungchang a khawlo thei tih a chiang hle. In chhungah an ṭawng tam vak lo anih pawhin, ṭawngtir thei turin kawmngeih a pawimawh a. Thil ṭha lo an tih leh an chanchin ṭha lo lam a awm pawha, thiam taka dawngsawng turin kan rilru inbuatsaih hmasak a ṭha. An zawm theih zawng taka fuih leh an tana mi ṭha lo an kalsan theih nana hrilh fiah thiam a pawimawh bawk. Ṭhian ṭha an neih theih nan Pathian hnena dil hote pawh a ṭul.

3. TI VE CHHIN LO TURA ZIRTIR:
Ruihhlo, zu, zuk leh hmuam ngawlveite hian bul an ṭanna chu ‘Tih Chhin’ hi a ni tlat mai. Tih ve chhin hian ngawiveinaah a hruai luh fo avangin, a thlawna an dawn vang emaw, engtin nge a awm hriat an chak vang emaw a, mahni leh ṭhian hoa tem chhin pawizia leh a nghawng thuizia hrilh fo a ṭul. Mi thiamte chuan naupangte hi an piantirh aṭanga kum 7 an nih thleng hian an nute an an ngaina a, kum 7-14 chhungin an pate an ngaisang hle a, kum 14 hnuah erawh chuan nu leh pa aiin an ṭhiante an entawnin an ngaithla nasa zawk an ti a. He hun (kum 0-14) hi bawh pelh lo turin chhungkuaa hun ṭha (Quality time) hman fote a ṭangkai hle. Puitlin hnua ngawlvei aiin tleirawl laia ruihhlo khawiha ngawlvei an tam zawk a. Chhungkaw zinga ngawivei awm avanga hrehawmna leh harsatna hi ngaihtuah ngam pawh a ni si lo! Ngawlvei tih dam hi a harsatzia ngaihtuahin tun aṭangin an tih ve chhin lohna tura theihtawp kan lo chhuah hi a pawimawh a ni.

4. PUITLING TURA CHHER:
Kan fate duat em ema, engkim kan tihsak loh chauh lai hian, a tuartu tur chu anmahni an ni tih hi theihnghilh a hlauhawm hle. Puitling tur chuan chhel a ngai a, chhel tur chuan hrehawm an tawrh hmasak kan phal a ngai. Ruihhlo bawiha an tan loha, mahni kut kea ding a, an puitlin theihna turin an mamawh tak tak chin thliar thiam ila. Malsawmna chu thawhrimnaah a awm a ni tih hi kawhhmuh ila. Awlsam taka hausakna hi neih theih a ni lo tih hi an hriat chuan, ruihtheih thil khawih hman lovin lehkha pawh an zir ṭha ngei ang. Puitlin panna kawng hi Kohhran belh tlat a ni tih pawh kawhhmuh fo ang u.

Deuteronomy 6:4-8-ah chuan Pathianin a thupekte kan fate hnena ṭhahnemngai taka zirtir turin thu min pe a. Hemi ti thei tura pawimawh hmasa ber chu nu leh paten Lalpa kan Pathian hi kan thinlung, rilru leh chakna zawng zawng a kan HMANGAIH hi a ni. Pathian aia nupui pasal, fa leh ro thil dang hmangaih hmasaka neih a awm theih viau ang. Chhuan tharte kan zirtir hma hian, keimahni leh Pathian inkar siam ṭha a, Amah nena leng dun turin Pathian hian min duh hmasa a ni.

Tunlaia kan fa enkawl dan ber nia lang chu, “Ka sawi angin ti la, ka awm angin awm suh,” tih hi a ni mai awm mang e. Hetiang anih chuan kan faten kan thusawi an ngai pawimawh dawn lo a. Ruihtheih thil ti lo tura kan duh chuan keimahniin kan tih loh a, an tan entawn tlaka kan awm a ngai. Chhungkua aṭanga ruihhlo kan do hi Pathian kan ṭihna vang a ni tih hmu sela; Pathian hmangaihin, a thu an zawm ang a. Zirtirna dik leh entawn tur kan hnutchhiah chu, an thlahteah an hlan ve zel ang a. Kan ramah Pathian Ṭih chhuan thar an lo chhuak zel ang a, kan ram Lalpa’n a tidam leh dawn a ni.

- Ammie Lalnunpuii