NAUPANG NUN ZIRTIRTU – COACH

Nu leh pate mawhphurhna hmasa ber chu fate tihtak zeta zirtirna (training) pek a ni. Naupang ei leh in, silh leh fen, thiamna leh zirna ngaihtuah te hi, a tlangpuiin, nu leh paten kan mawhphurhnaah kan ngai a, a hlu vek mai. Mahse, nun hmachhawn tak tak tura fate buatsaih hi kan ngaih pawimawh a ngai hle. Naupang zirtir dan kawng hrang hrang a awm thei a. Tihtak zeta zirtir leh kaihhruai (train) tih hian, sports leh thiamna hrang hrang nei tura kan fate ‘coaching’ kan kaltir ṭhin aṭang hian zir tur tam tak ka hmu a ni.

Coach chuan, zirlai naupang chu ngaithlain, a zir chiang a; a chakna leh chaklohna te a hre ṭhin. Engmah la thiam lo chu dawhthei takin tih dan a kawhhmuh a, hma a sawn theih nan, a zawh tawk ang zelin, harsatna a paltlang tir ṭhin. Kawmngeihin a fuih reng a, a hmasawnnaah a lawmpui a, ṭan lak a ngaihna lai a hriatpui a; ṭawngka chauh ni lovin, taima takin a tihpui ṭang ṭang ṭhin. Naupangin inkhelhna tak tak a hmachhawn hun erawh chuan, khelmual chhungah dinpui tawh lovin, coach chuan a sir aṭanga uluk taka lo thlirin, a lo fuih ṭhin. A hlawhtlinnaah a lawmpui a, thil huphurhawm zawk hmachhawn turin a buatsaih leh a. Hlawhchhamna a tawn chang pawhin a thlamuan a, bul a ṭan ṭhatpui leh mai ṭhin. Coach chuan a thiamna leh tawnhriat hlutzia hriain, zirlai hnena hlan chhawn chu a tum ber a ni. Zirtirtuin zirlai a ngaihsakna hi, naupang tan mai bakah, nu leh pate tan pawh a hlu hle a ni. Hengte ka hmuh hian, sports mai ni lo, nun hmachhawn tur hian, tihtak zeta nun zirtirtu (Life coach) mihringin kan lo mamawhzia min ngaihtuahtir ṭhin.

Naupang enkawltute tana Bible zirtirna pawimawh leh lar tak chu, “Naupang chu a kalna awm kawngah chuan zirtir ula, A upat hun pawhin a thlah lo vang,” (Thufingte 22:6)

NAUPANG KALNA AWM KAWNG CHU ENG NGE NI?

Naupang chu sawi loh, puitling zawk pawh hian kan kalna awm kawng kan hai fo ṭhin a. “Mitdelin mitdel vek a hruai chuan, khuarkhurumah an tla dun ang,” tih Bible-in a sawi angin, kan fate thui kan kalpui thei lo fo ṭhin. Chuvangin, a hmasa berah chuan, naupang enkawltuten nunna petu Pathian kan hnaih a, amah kan biak pawh a pawimawh hle.

Pathian kan hnaih avangin nun hi a awlsam nghal vek tihna erawh a ni lova. Harsatna leh chona mihring nunah a lo thleng fo va, kan rinna ngei pawh sawi nghina a awm chang a awm fo ṭhin. Naupang chuan a nun kawng zawh zel turah thil hrang hrang, mihring mize hrang hrang, harsatna leh a nun nghawngtu thil tam takte an la tawn ngei dawn avangin, chung chu hmachhawn thei tura buatsaih an ngai a ni.

KUM BITHLIAH A AWM EM?

Naupang zirtir kan tih hian, eng chin hi nge naupang kan tih? Engtikah nge puitlingah kan ngaih ang a, an thutlukna kan zahthiamsak ang? Medical college ka kal aṭang khan ka nu leh paten mahnia tla turin min ring tawk a ni tih ka hmu ṭan a; rin tlaka awm ngei pawh ka tum ve ṭhin. Harsatna tam tak paltlang a ngai a, nu leh paten min lo sutkiansak vek sela, mahni inrin tawkna chu sawi loh, Pathian rin awmzia pawh ka hre kher lo ang. Kum 17-ah medical college ka rap ṭan a, ṭulna avangin khami kum kha keimaha nun ka hmachhawn ṭan hun chu a lo ni ta a. Chung hunlai chuan, ka nu leh pate lak ata ram hla takah awm mah ila, ni tin an rilru ka luah a; ka harsat mangan apiangin min fuih turin an awm reng ṭhin tih ka hria. Mahni chauhin nun hmachhawn mah ila, coach ṭha tak angin, ral aṭangin, ṭawngṭaina nen min vil reng a; an mi ngaihsakna chuan chakna min pe ṭhin.

In khatah kan cheng ho emaw, hmun hrana awm kan ni emaw, nu leh pate hian kan fa tleirawl tawhte hi eng chen nge naupang chhia anga kan zilhhau a, zinga kan kaih thawh a, thutlukna kan siamsak tur ni ang le? Ruth Graham-i chuan tihian a sawi, “Tleirawl an nih hma (preteen) chuan zirtir (teach) la, tleirawl (teen) an nih hnu chuan ngaithla la, fuih rawh,” tiin a sawi a. Kan hnam kalphung nen a inmil lohna a awm theih rualin, naupang chu nula/tlangval an lo nih a, mahnia duh dan leh ngaihdan an rawn neih ṭan chuan, nun tak tak an hmachhawn ṭan a ni tih hriatthiampui a ngai a. Kan duh sawi khum ṭeuh aiin anmahni ngaithla a, fuih an ngaihna zawna fuih hi a lo pawimawh hle a ni.

NAUPANGAH ENGTE NGE ZIRTIR PAWIMAWH?

Thuawihna – “Naupang hnena thilpek kan pek theih ṭha ber chu thuawihna nun a ni,” tiin an lo sawi ṭhin a, a dik hle awm e. Thuawihna hi a zir a zir theih a ni. Naupang hi engtik aṭangin nge thuawih zirtir a, thunun ṭan tur tih zawhna a awm fova. Kan ṭan hma leh kan enkawl leh zelna turah kawngro a su a. “Ti suh” leh “Aih, aih” tih an hriatthiam tawh chuan thununna kawng an zawh ṭan thei tawh tihna a ni.

Ngaihhlut tur dik – Mi thiamte chuan puitlin hnua thil thlak danglam har ber chu ngaihhlut zawng (values) leh nun innghahna thu bul (principles) te hi an ni, an ti a. Hengte hi naupan lai aṭanga kan thil tawn leh zirtirna dawnten rawn siamin, kum tam tak hnuah nghet takin a lo awm ṭhin a ni. Chuvangin, naupan lai aṭanga ngaihhlut tur dik leh nun kawng dik zirtir hi, nun chanve zir zawh tlukin an tan a hlawk a ni.

Duhthlanna a ṭha zawnga hman – Kan thuneihna hmangin naupang chu enkawltuten engkim kan thlansak sa, siam sa, rel saah kan awmtir thei a. Thuawih mi an nih phei chuan, an tan pawh a nuam a, enkawltu tan pawh a awlsam hle a ni. Amaherawhchu, chutianga ‘faisa ring’ ringawta an seilen erawh chuan anmahni duhthlanna hmang thiam turin kan lo buatsaih lo palh ve thei reng mai. Thuawihna hi naupangtea kan beisei ber a nih ṭhin avangin, kan thu an awih hi kan lawm hle a ni thei. Mahse, thuawihna hi hlauhna avang chauha awm a lo nih palh chuan rei a daih mawh em em a, hlauhna a bo hnuah thuawih lohna a hring duh hle. Chuvangin, chhungril aṭangin anmahniah thil ṭha tih duhna, ngainatna leh nuam tihna an neih chuan, thuawih an ‘thlang’ zawk thei a ni. Puitlin hnu thlenga mahni duha chiang lo kan tam em em a, thutlukna siam kan harsat avangin buai lohna turah kan buai fo thei bawk a ni. Naupangte hi ngaihtuahna kan hmantir fova, thutlukna ṭha siam thei tura mahni inrin tawkna leh huaisenna neih kan zirtir a ṭul a. An duhthlanna hian nghawng a nei ṭhin tih an hriat pawh a ṭul hle.

Nungchang ṭha leh thiamna sang – “Ei zawnna kawnga hmasawnna aiin nungchang ṭha a pawimawh hmasa,” (character before career) tiin hnampui zawkten nungchang an ngaih pawimawhzia an sawi ṭhin. Tunlai khawvel inelna sang takah hian mahni mihringpuite nena nun ho dan te, nungchang leh ze ṭha inzirtir hi hlamchhiah a awl hle. A bikin naupang te zual, nun bul ṭan mekte hian chutiang zawnga kaihhruaina chu an mamawh lehzual hle. Chutih rualin, kan ram retheihna aṭanga khaichhuak thei tur, ram dang, hnam dang pawh hmachhawn ngam, mi thiam leh ṭangkai, ṭhang thar zingah an lo awm ṭeuh theihna turin zirna leh thiamna kan ngaihhlut a, kan hun leh tha, sum leh ngaihtuahna sen a ngai hle thung.

Mawhphurhna laktir – Naupang chu mi ṭha, ṭangkai leh hman tlak, kawng tinrenga mi puitling an nih dawn chuan mawhphurhna an lak thiam a ngai a. Chuvangin, an phak tawkah mawhphurhna pein, ring ngam ila. Chu chuan, an puitlin hunah mawhphurhna awmzia a hriatthiamtir thei ang. Tin, khawvel kan awm chhungin rah ṭha chhuah a, keimahnia theihna leh thiamna awm hai chhuak a, tipung a, mi dangte tana malsawmna ni turin Pathianin min duh a ni tih hria ila. Kan fate pawh, an theihna leh thiamnate hai chhuahpui a, a hmanna tur dik taka hmang tura kan puih fo an ngai a ni. Chu chuan Pathian laka an mawhphurhna hlen turin kawngro a su hle ang.

Pathian ṭihna – Kan theih tawk kan chhuah piah lamah naupangte kawng dik zawh tura hruai theitu chu anmahni thinlung a ni. Thinlung dik leh fel tak nei turin finna an mamawh a. Chu finna chu Pathian ṭihna aṭangin a lo chhuak ṭhin. Naupang kan enkawlna hian an nunah engtianga nasain nge nghawng a neih dawn kan sawi thei lo; mahse, eng hawi zawngin nge hruai kan duh tih erawh kan thlang thei a ni. Pathian ṭihna leh a thu zawmnain mi a siam ṭha thei tih hriain, naupangin Pathian ṭihna an neih theih nan, enkawltuten theih tawpin Pathian thutaka kaihhruai i thlang zel ang u.

“Tleirawlin engtin nge a awm dan a tihthianghlim ang? I thu ang zela a awm dan veng ṭhain.” (Sam119:9)

- Dr Mary Lalengkimi