
Guest writer
NexGen
ṬHALAI LA ṬHANG MEKTE
Mihring kum hun bithliah a zir hian, taksa leh rilru puitlinna kawngah hmasawnna hrang hrang a awm a. Chung mihring hun bithliahte chu naupan lai hun (childhood), tleirawl lai hun (adolescence), puitlin inṭan hun leh vanglai hun (young adulthood), kum laihawl (middle adulthood) leh mihring upat hun (old adulthood) tia ṭhen a ni.
Tleirawl hun chhung hi kum 10-11 aṭanga kum 18 niin, kum 18 chin chu sawrkar pawhin, dan hmangin, mi puitling (adult) -ah a chhiar a. Mipa kum 21 leh hmeichhia kum 18 chin chu nupui pasal nei theia ngaih an ni. Kum 18 leh 20 inkar hi nun inthlak danglam hun, tleirawl aṭanga vanglai hun inṭan lai, chumi avanga nun inṭhial nasat lai a ni. Tun hma chuan nupui pasal inneiin, chhungkuate din a, khawtlanga mawhphurhna la tawh tura ngaih an ni. Tleirawl lai hun a zawh chuan, sawi set set lova puitling nih mai kha, mihring awm phung pangngai leh awm dan tlangpui pawh a lo ni reng a ni.
Amaherawhchu, khawvel inher danglam nasa tak te, eizawnna leh zirna kawnga hmasawnna chak tak te hian, he kum laklawh, tleirawl lai leh puitlin hun inkar hi a pawt sei ta em em a. Psychologist Arnett-a chuan, hemi kum chhung hi tleirawl tawp lam kum 18 aṭanga kum 29 vel bawr thleng niin, kum laklawh, tleirawl ni tawh si lo, puitling tia chhiar theih la ni bawk si lo, ‘a inkar kum’ (in-between age) a ti a. He kum bithliah chhunga awmte hi puitling dik tak ni tura la ṭhang mek (emerging adulthood) tiin, ‘ṭhalai ṭhang mekte’ (emerging adults) tih an ni.
Ṭhalai la ṭhang mekte hian, tleirawl thawven leh hawklak nun kalsanin, mawhphurhna la tura chona an hmachhawn a lo ngai ve ta a. Eizawnna mumal nei tura ṭan lak hun lai, a thei leh duh tan nupui pasal nei a, chhungkaw din tura rilru buatsaih ṭan hun lai a ni. Amaherawhchu, nu leh pate thlazar hnuaia la awm ngai reng tho si, tu nge ka nih tih zawhna la chhan fel hleihtheih chiah si loh hun harsa, mahse, nun hmasawnna atana hun pawimawh tak ni si a ni.
Arnett-a chuan, puitling tura la ṭhan mek hun chhung hian, ṭhalaiten thil hmachhawn pawimawh tak tak an neih a sawite chu –
l Mahni nihna siam rem, nih duh leh hna duh zawng thlan, kawppui tura ṭha tur leh duh zawng ngaihtuah ṭan.
l Ngheh loh hun lai, zirna emaw, hna emaw avanga awm hmun sawn zen, awm hmun danglam.
l Mahni nuna insawrbing, mahni hmakhua ngaih pawimawh, mimal hmasawnna lama hmalak tam.
l Mahni nuna mawhphurhna la tawh si; mahse, mi dang la mamawh tel tho a inhriatna la reh lo.
l Hma eng tak nei nia inhria a, phur tak a, beiseina nena hma lak nuam tih hun laite a ni.
He zir chianna hi kum 1995 vel daiha neih tawh kha a ni a. Khawthlang ram lama hmasawnna avanga thil thleng hmasa reng reng hi, hmasawnna tem ṭan ve ramte tan chuan inzirna ṭha tak a lo ni ṭhin a. Kan ramah ngei pawh hengte hi ṭhalaite nuna thil thleng mek a ni a. Nu leh pa, fa ṭhalai neiten, heng hi an hriatthiam tawk loh avang leh, harsatna tam tak siamtu a nih theih avang pawhin ngaihtuah ho a ṭul hle a ni.
“Tu nge ka nih?” tih hi zawhna naran tak anga lang, chhan harsa tak si a ni. Pianpui zia leh ṭo chhuahna avanga nihna neih sa a awm a, khawtlang leh ram mi leh sa nihna avanga nihna a awm bawk. Kristian chhungkuaa piang chu Kristian niin kan inngai mai a. Pianpui thil leh inthlah chhawnnain a ken tel nihna hi, an nihna thlan leh pawm dik tak a ni em tih zawhnate hi, ṭhalai nun siam rem mekte tan chuan ngaihtuah tur pawimawh tak a ni awm e.
Eizawnna leh hna chungchangah, chhungte duhthusam tihhlawhtlin an tum rualin, an thiamna leh theihnain a tlin tawk, an tuina leh duhthlanna rem khawm a lo ṭul a. Kawppui nei tura turna a awm ṭan a, mahni tana ṭha leh ṭha lo thlang thiam tura ngaihtuahna leh finna hman zir a ngai chho a. Rilru leh thinlung pawm zawng inang lo te, chhungkaw din tura taksa leh pumruain a tlin tawh, eizawnna mumal la neih loh avanga nun phurritna te hian ṭhalaite a delh nasa tawh hle a ni.
Zirna kawngah rual el a na tawh em em a. B.A pass chu hna ṭha a ngaih, entirnan, ‘Group A’ hnaa lut nghal duh tan phei chuan thiamna mamawh hniam ber a ni tlangpui tawh a. Miin B.A a zir zawh meuh chuan, kum 20 a lo ni tawh a, eizawnna kawng dap turin a inpeih ṭan awrh chauh a ni. Mi tumruh, zirna leh nihna sang zawk beiseite tan phei chuan, hlawhtlinna nghah chhuah hun chhunga kum 30 nih mai hi thil harsa lo tak a ni.
Mihringte hlimna leh rilru hriselna hi mi mala a innghah rual rualin, mi dangte ngaihsan nih te, zah leh chung en nih te leh rual pawl tawka hlawhtlinna neih ve duhna te hi mihringte ziaa bet tlat a ni a; nunah nghawng a nei thui hle bawk. Chuvang chuan, mite ngaiha hlawhchhamna emaw, hlawhtlin ve mai theih lohna te hian nunah harsatna a thlen fo ṭhin. Kawng inhawng tam si lo, kawng awm chhun inchuhna nasa tak karah, laklawh takin ṭhalaite hian ṭhan an la tum ve mek chauh a ni.
Mizo nunphung zawma khawtlang leh Kohhrana tha leh zung sen hun chu, mahni intah hriam nan hman ral a lo ngai a. Chhawr tur kan vang telh telh mai ang a, tih hlauhthawnnate pawh titi a awm ṭan reng a ni. Tin, khawthlang ram tihdan ang lo takin, Mizote chu kum 18 tlin hnuah, chhungte lak aṭangin kan awm hrang ve lo a; mahnia chhungkaw hrang kan din hma leh a hnu thleng pawhin, nu leh pate thlazar hnuaiah kan la awm fo a ni.
Hei hi a thlamuanthlak em em rualin, nu leh pa, pi leh pu te tan chuan, nutling patling pawh ni tawh mahse, an fate chu “naupangho” tih an ni reng a. Ṭhalaiten mawh lak aiin pangchan nuam an tih rei phah te pawh ti ila, kan sawi sual tam lo vang. Zir mite sawi hmangin, hemi hun lai hi mahni thu duh ve tawk tura puitling tawh, mahse nu leh pate thu leh enkawlnaa thui tak la innghah hun lai, inhmuh thiam lohna tam hun leh inbiak pawh harsa tih hun lai tak niin an sawi.
He hun inkar hi ṭhalai zawng zawng tan harsatna hmachhawn hun a ni vek kher lo a. A hmang thiam tan chuan intuai hriamna hun ṭha tak leh pawimawh hun lai tak a ni. Rilru chak ṭhat lai, vanglai leh hrisel lai a nih avang te, a tlangpuiah, nupui pasal leh fanau la neih hnawk hma a nih avang tein, hun thawl leh ṭha a tam a. Rilru nei tan chuan nasa taka inbuatsaihna hun remchang a ni thei. Kawhhmuhtu ṭha mamawh hun lai a ni a, nu leh pate bakah entawn tur, fuihtu tur an mamawh hun lai tak a ni. Mahni inrin tawkna san hun lai a nih avang leh, hmabak eng nei nia la inhriat hun lai a nih avangin, kawng dika hruai leh kawhhmuh an mamawh hle.
Ṭhalai la ṭhang mekte hian sakhuana lamah pawh ngaihdan danglam tak tak an nei duh khawp mai. Khawthlang ram Kristian ṭhalaite chanchin zir chiannaah chuan, sakhuana aia thlarauna ngaihlutna a pung tih hmuh a ni a. Biak ina inkhawm tam ai chuan mi mala Pathian nena inpawhna ṭha a pawimawh zawk, tih ngaihdan te a lar an ti. Chumi zulzui chuan, Kohhran rawngbawltute zingah pawh, heng ṭhalaite thlarau nun kaihruai thei tura kalphung thar ngaihtuahna a piang ṭan tawh tih, ṭhalai ṭhang mekte chungchanga an thu ziakahte pawh a hriat theih a ni. Heng chanchin hriatte hian ngaihtuahna a tikal thui hle a ni.
Pathianin mihringte hi finna leh inzir theihna min pe sang em em a. Hun inher danglam mek hi chhiatpui lova kan ṭangkaipui zawk theih dan tur pawh kan ngaihtuah chhuah theih ngei a rinawm. Mihring vanglai leh ṭhat lai ber, ṭhan zel theihna tura tha leh zung, chakna leh beiseina neih lai kum chhung hi, a hlawk zawnga ṭhalaiten an hman thiam theih nan, tihtak zeta rilru leh ngaihtuahna sen a hun tawh hle. Tleirawl lai leh puitlin tak tak inkar kawng thui ta em em hi, kawng zawh awlsam a ni lo a. Amaherawhchu, Pathiana nun tak an neih a, Pathian ṭihna nena kaihhruaitu, dawmtu ṭha tak an neih chuan, him takin a zawh kai theih thung tih hi kan hriat a pawimawh em em a ni.
- Dr. Grace Lalkhawngaihi