THUTAK CHU ENG NGE NI?

He zawhna hi, kum 2000 liam tawhah khan, Lal Isua chung thu rel a nih laiin Pilata khan a lo zawt tawh a; kum sang fe a liam leh hnu pawhin kan la inzawt reng a ni. Thutak hi theology leh philosophy-ah pawh a laimu ber a ni a; ngaih dan leh pawm dan a tam avangin sawi vek sen a ni lo. Webster’s dictionary chuan, “Thutak chu a tak tak nena inmil; thil awm mek, awm tawh leh lo la awm tur nena dik taka inrem,” tiin a hrilhfiah a ni. Thutak chu thu emaw, rin dan emaw, leh thil nihna tak tak inkara inlaichinna a ni. Thudik chuan thil thlengte dik taka a lantir laiin, thudik lo chuan a dik lo emaw, a kalh zawngin a lantir thung. Thutak hi a ril leh thuk zawnga chhui vak emaw, science hmanga hrilhfiah tak tak theih a ni lo. Thutak hi eng nge a nih chiah a, engah nge inhnialna tam tak a thlen le?

Thim hnuaiah chuan thil narante hi mak tak angin kan hmu a, kan hlau mai ṭhin. Chung thilte chu ênga kan chhun erawh chuan, an nihna kan hria a, hlauhna a bo ṭhin a ni. Thutak leh êng hi a kal kawp tlat a, thil nihna tak tak hre turin êngin a chhun a ngai ṭhin. Thutaka kal chu ênga kal a ni a, êng nena inṭhianna a ni. Thutak hriatna hian huaisenna min pe a; chumi rual chuan hlauh tur leh fimkhurna tur min hriattir bawk a ni.

Tleirawl hian meizial zuk emaw, pornography en ching ta se, mi dangte pawhin an tih ve ṭhin tho avangin, thil pawi lem lo angin a lang mai thei. Amaherawhchu, a tir phatah thutak, a pawi thuizia te, amah sal bet thei a nih dan te leh a puitlin huna a nih tur ang thlen tir lo thei a nih dan te hria sela chuan a ti duh dawn lo a ni.

Ṭum khat chu ka nau fapa, kum 10 mi hi a khua a sik hluah mai a. Doctor-in a chawh damdawi hmanga kan inenkawl hnu pawhin a dam thei lo va. Thisen test chi hrang hrang kan tih nawn leh hnuin doctor dang kan pan ta ringawt a. Chu doctor chuan a khawsik chhan chu a taksaa natna dotuin a taksa a lo beih vang (autoimmune) a nih a ringhlel a. CMC, Vellore-ah kan hruai a, SLE a ni an lo ti a. A natna phena thudik kan hriat chhuah a, enkawlna dik a dawn hnuah chauh a dam thei a ni. Taksa, rilru leh thlarauva natnate hi, hmuh chhuah a nih a, tihdam a nih theihna chabi chu, a phena thudik hriat hi a ni.

Genesis-ah chuan Pathianin ama anpuiin mihring, mipaah leh hmeichhiaah a siam tih kan hmu a. Pathian chu thlarau a nih avangin mihringte pawh hi thlarau mi, taksa chhunga cheng kan ni a. Chuvang chuan, thutak kan zawnna kawngah hian, thlarau huang hi kan ngaih pawimawh loh chuan a chhanna hi kan hmuh hmaih fo thei dawn a ni.

Rilru lama buaina leh ngawlveina (zu, drugs, mipat-hmeichhiatna) tam tak hi, taksa leh rilru lama harsatna a nih rualin, a chhung rilah chuan, thlarau lam thil niin a lang a. Chuvangin, damna emaw, hnehna chang thei tur chuan, taksa, rilru leh thlarau kan ngaih pawimawh vek a ngai a ni. Science thiamna hi leilung chungchanga thudik hriat theihna hmanrua ṭha tak a nih laiin, thlarau lam thil hi a hnawl luih tlat chuan, natna hmuh chhuah leh tihdamna kawngah hriat kim loh leh dik lo a awm thei dawn a ni.

He article hi i lo chhiar chuan, ziaktu a awm tih i hre thei a. Ziaktu awm lovin hawrawpte hi hun eng emawti chhungin amahin a rawn inrem a, he thuziak hi a lo awm ti ila, i awih kher lo vang. Chutiang chiah chuan, khawvel leh thilsiam zawng zawngte hi tihpalh thil thuin, Big Bang emaw vangin a lo awm tih hi thil ni theiin a lang lo. Bible chuan, “A tirin Pathianin lei leh van a siam a ...,” tiin min hrilh a. Kan chenna khawvel leh a chhunga thil awm zawng zawng hi, finna nena duangtu a awm a ni.

Bible hi mi hrang hrang, hnathawh inang lo tak tak 40 velin kum 1600 chhung vela an ziah a ni a. Hmanlai thil leh hmun hrang hrang chanchinin a khat a; mahse, thawnthu pakhat, Pathian pakhat leh chhan chhuahna hnathawh pakhat chauh a sawi a ni. Lehkhaziak hlui (historical documents) leh thil hlui laih chhuah (archaeology) -ten Bible rin tlakzia hi an tarlang a; a hrilh lawknate pawh a thleng dik mek zel a ni. Bible hi Pathian ropuina chauh puang chhuak tura ziak a ni a; mihring phuah chawp chu ni sela, a pasalṭhate tlin lohna rapthlak tak takte hi a ziak lang kher lo vang. Heng thilte leh kan mi mal tawnhriatte hian Bible rin tlakzia a tilang a ni. Bible kan chhiar hian, thutak chu a hun takah a rawn lang chhuak a. A Ziaktu nen intawngin, thuziak hrang hrangte inzawm dan kan hmu a, thlarau lam thu ril zawk kan lo hrethiam thei a ni.

MBBS internship ka tih lai khan, Kristian lehkhabu tam tak la khawmin, kar khat chhung chaw ngheia ṭawngṭai turin pindanah ka inkalh khum a. Ni hnih hnuah chuan, “Nimahsela, amah, Thlarau dik tak chu a lo thlen hun chuan, thutak zawng zawngah chuan a hruai lut ang che u ...,” (Johana 16:13) tih hi ka rilruah a lo awm a. Chumi hnu chuan Bible lo chu ka chhiar thei ta reng reng lo va; lehkhabu dangte chuan rim tuihnai lo deuh nei tlat hian ka hria a. Ni danga ka Bible chhiar ṭhin ang lovin, hriatthiamna nen ka chhiar a; a phek tin Ziaktu ngei chuan min hruai ni hian ka hria a. Kar khat a liam hnu chuan Kristian lehkhabu dangte pawh ka chhiar leh thei ta a ni.

Bible hi thutak leh inkaihhruaina dik awmna, ro bawm a ni. Hmangaihna thawnthu ropui ber inziahna a lo ni! Tisa leh thlarau lamah pawh, nasa taka dodalna a tawk ṭhin hi thil awm reng a lo ni. Tunlaiah chuan phone-ah Bible app kan nei vek a; mahse, hengte hi khawih chingpen theih a nih avangin lehkhabua inziak ngei hi kan chhiar a, kan chul nel a pawimawh hle. Finna kan neih theih nan leh kan nun kaihruaitu atan Pathian thu vawn hi a pawimawh em em a. Chu chuan thutak hriatnaah min puiin, rinna a tipung thei a; sual leh thlemna lakah min vengin, bumna lakah min hum thei a ni.

Tunlai khawvelah chuan mi tinin intihhlimna kan zawng a. Naupang leh puitling, rethei leh hausa pawhin kan kutah mobile phone kan hum vek a; social media en leh games khelin hun tam tak kan hmang ral ṭhin. Rom lalram vanglai khan, mipuiten intihhlimna ringawt an zawng a, thutak an ngaihtuah thei lo va; rei lo teah an lalram chu a tlu chhe ta a ni. Tisa duh zawng anga nun leh thutak hi a inkawp rem thei ngai lo.

Lal Isuan, hun hnu hnungah chuan, “Krista derte leh zawlnei derte an lo chhuak dawn si a, chung chuan thei ang sela, thlante meuh pawh an tihder theih nan chhinchhiahna leh thilmak ropui takte an ti ang,” (Matthaia 24:24) tiin a lo sawi lawk a. Thutaka awm lo zawng chu bumin an la awm dawn a. Thutaka awm dan chu Lal Isua Krista nena inlaichinna nung neih a, Thlarau Thianghlim keimahnia a awm hian a ni.

Tihdera awm theih dan chu tihder kan ni tih inhriat loh hian a ni a. Ṭhenkhat chu thutaka awm nia an inhriat phawt chuan an ngaih a ṭha mai ṭhin. Amaherawhchu, thutak hi mahni inhriat dan a ni lo va; ngaihtuahna emaw, suangtuahna (idea) ringawt ni se, nun chhuahpui a harsa hle ang. Kristiante tan chuan thutak hi mi nung, Isua Krista a ni a; ngaihtuahna ringawt ai chuan zui a awlsam zawk a ni!

Hmasang ata tawh, ngaihtuahna leh suangtuahna te hi, miten an hriatthiam theih nan, thawnthu hmangin an sawi fiah a, a tak ram an lo chantir tawh ṭhin a. Thu chu tisaah a lo chang a, kan zingah a lo awm ta, tih hian thu leh tisa inkungkaihna a sawifiah hle a ni. Thutak hian thil a tithei em em a; sual leh sal tanna lak aṭangin min tichhuak thei a. Kristiante hi, dodalna leh tihduhdahna karah pawh, Pathian thua ding nghet a, mi dangte hnena thutak puang chhuak tura koh kan ni. Kan thuchah hian lungngaihna ni lovin beiseina, nguina ni lovin thlamuanna; mite thiam loh chantirna ni lovin, an thiam lohna hriattirin, an nunah danglamna a thlen tur a ni. Pathian hi hmangaihna a nih avangin thutak chu Pathian leh mi dangte hmangaihna nen a inkawp a ngai a ni.

Pilata khan, “Thutak chu eng nge ni?” tia a zawh chhan chu, thutak hian mi a awm hle hle tir theih loh avangin a awm a nuam lo a ni. Thutak kha hre ta vek sela, a awih ang em? A nihna leh a neih zawng zawng chân huamin, a nun kha a her danglam a ngai mai thei. Thutak hian kan nunah awmzia a neih dawn chuan hriat mai a tawk lo va, nun chhuahpui a ngai a ni.

Kan hringnun zin kawngah hian thutak hi kan zawn ber lo ni sela. Thutak kan hriatthiamna hi, hriat dan dik ringawtah tawp lo sela. Keimahni, mi dangte leh Pathian kan hriatthiamna kawnga thuk leh ril zawka inzirna leh inzawhna kal zel lo ni se. Thutak hian, sual phuarna lak aṭanga min chhuahin, mi dangte nena inhmangaih a, kan chhungkua, kan ram leh khawvela beiseina, damna leh danglamna thlen thei turin min tizalen rawh se.

- Dr Sairengliana Sailo