
Guest writer
NexGen
DAN TIFAMKIMTU
Dan hi a lekkawhtu nih mai hi thil harsa lo tak a nihna lai a awm thei a; chutih rual chiah chuan, mawhphurhna a keng tel tih hriat tel loh palh hi thil hlauhawm tak a ni thung si. Mi dang tihsual leh tihdik loh hriatsak leh zawn chhuah zung zungte hi, tunlai chhanah chuan, thil harsa a ni ta meuh lo. Khawvel changkanna hian a ken tel thil tam tak zingah kan hnu chhui thiamte tha tichak thei tur hmanruate a lo chhuak thar zel tawh a. Hengte hian dan hnuaia thil tih a tiawlsam a, sawrkar hmalakna pawh nasa takin a pui a ni.
Sualna a pung nasa kan tih rual hian dan ṭha tak kan neih hmang ṭangkai a, chu sual lo lian zel tur lo dan chah chu khua leh tui ṭhate mawhphurhna a ni ngei ang. Dan chu eng ang pawhin ṭha mahse, a hman ṭangkai kawngah a fawng chelhtute kut a zum tlat chuan sual a zalen a, khawtlang a ralmuang lo va, ramin buaina chin fel mai theih loh a tawk thuai tih chu hai rual a ni awm lo ve. Kan ṭhenawm ram, Myanmar (Burma), Nepal leh Bangladesh-ah te dan lekkawh a nih loh avanga harsatna thlengte chu sawi ngai lovin kan hmuh vek hi.
Dan hi, a tlangpuiin, ṭha lo a awm lo va, kan ṭhat tlanna tura siam a ni a. A hman dan tur leh lekkawh dan turah thuneitu leh mipui thlenga kan inthlahdahna hian rah ṭha lo a chhuah mai zawk a ni. POCSO (Protection of Children from Sexual Offences Act) kan tihte hi kan tu leh fate himna tura dan ṭha theihtawp a ni a. Chutih mek lai chuan, chu danin a hung tlat kan fate hi kan zirtir ṭhat loh chuan, pawisawi hauh lo leh thiam lohna nei miah lo puitlingte dawta puh avanga an chunga dik lo taka dan lekkawh theihna a ni ve thei tlat. Dan hmang theitu leh dan lekkawhtu turte hian a chin chhuaka thil ngaihtuah a ṭul tih hi, a dan hre lo ber hian ka han sawi ve a ni. Thusawm Pek sawmnaah pawh, “I vengte chungah hretu derah i in siam tur a ni lo,” tih a nih kha hre reng chungin, dan hman sual laka kan inven a pawimawh hle a ni.
Lal Isuan khawvela a lo kal chhan pakhat a sawi pawimawh em em mai chu, Matthaia 5:17-ah kan hmu a. “Dan thu emaw, zawlneite thu emaw tiboral tura lo kal ka nih ring suh u; tiboral tura lo kal ka ni lo va, tifamkim tura lo kal ka ni zawk. Tihtak meuhvin ka hrilh a che u, lei leh van hi a boral hma loh chuan dan thua mi chhun han tê tak tê emaw, thai han tê tak tê emaw, pakhat mah a boral tawp lo vang,” tih kha a ni a. Lal Isua hnung zuitu kan nih chuan he mawhphurhna ril leh ropui tak hi a tihlawhtlingtu kan nih a pawimawh hle awm e. Pathian Fapa meuh pawhin dan kan neih sate tihboral a tum lo va, a famkim theihna tur leh dik taka kan hman theihna turin dan rawn tihfamkim a tum a ni a. Kan duh dan dana lo sawi pawr emaw, dik lo taka hman a nih theihna tura kut kan lo thawh a rem lo tihna a ni.
Khawvelah hian dan hrang hrang hi kan ṭhatna tur leh kan invenna tur atan siam a ni ṭhin a. Chung chu, “Khawi aṭanga lo chhuak nge?” tih leh, “Eng beh chhana siam nge a nih?” tih hi inhnial theih tak tur a ni a. A hre zawkte leh dan lama mi thiam tak takten sawi zau dan tur an hre em em ang tih ring chungin, tawi fel taka chhanna an sawi ṭhin, belhchian tlak tak nia lang pakhat han tarlang ta ila. Khawvel hmun hrang hranga dan siamte hi Thu Sawm Pekin a kualkhung chhung aṭanga siam a ni, tih hi a ni awm e. Kristian ni lo ram tam tak an awm si a, engtin nge a dik theih ang tih zawhna a awm ve leh thei zel a. Chu pawh chu a chhanna a awm leh a, khawvel a hnam hrang hrang leh mihring zawng zawngin kan pawm tlan chhia leh ṭha, dik leh dik lo (universal morality or moral universalism) hi Siamtu Pathianin mihring rilruah a dah a. Chuvangin, kan zavaia kan pawm tlan theih tur dan hi mihringin kan lo siam chhuak thei chauh a lo ni.
Lehkhaziaktute leh Pharisaiten hmeichhe pakhat a uire lai an man an rawn hruai khan, Biak in laiah an dintir a. Isua hnenah khan, “Zirtirtu, he hmeichhia hi a uire lai man a ni a,” tia duh tawk mai lovin, an dikzia tichiang turin, “... a uire lai takin,” tiin thu an rawn thlen a. “Dan lehkhabuah Mosian hetiang mi hi lunga den hlum thu min pe a; nangin engtin nge i ngaih?” tiin Isua fiah tumin an rawn zawt a. Lal Isuan khawvela a lo kal chhan a sawi zinga a ngaih pawimawh em em, dan tiboral tur ni lova tifamkim tura lo kal a nih thu a lo sawi tawh kawngah thiam loh an chantir theihna turin uirenu kha amah fiah nan an rawn hruai a. Khatah tak khan ‘Dan tifamkimtu’ a nihzia a lo lang chiang ta a. A mualphona tura an thangkamah chuan awk duh lovin, eng danga chhang ta lo chuan, “In zinga sual nei lo apiangin amah chu lungin deng hmasa rawh se,” a ti ta khauh mai a ni.
Helai thuah hian engtin nge Mosia dana uire chu den hlum tur a ni tih kha tihfamkim a nih? Mosia dana uire nu den hlumna dan kha a la ding chang reng a, den hlum theih dinhmunah pawh a la awm vek a. Mahse, Mosia dana deng hlum tur chuan sual nei lo nih hmasak a ngai ta tlat mai. Chu tak chu Lal Isuan, “Dan ... tiboral tura lo kal ka ni lo va, tifamkim tura lo kal ka ni zawk,” a tih lo thlen dikna chu a ni.
Dan hi dik taka hmang tur chuan keimahni lam hian kan zawm dik hmasak a ngai tihna a ni. Dan leh thupek kengkawh tur hian a fawng chelhtute kan dik hmasak a pawimawh tak zet. Eiru chung te, office tlai ṭhin chung te, traffic dan pal zam chung te leh thil dik lo dang tam tak ti chungin mi dangte chunga dan lek kawh tur kan ni lo tihna a ni ber ang chu. Dan tifamkimtu ni tur hian mahni kan dik hmasak a pawimawh a, mahni pawh inveng zo lo leh nun inthlah dah taka dan lekkawh kan tum ṭhin hian harsatna min thlen ṭhin a ni.
Dawrpui chuan hnuai veng tam zawk tana kan kawt chhuah chu Bazar Bungkawn khi a ni vek mai a. Ṭum khat chu kan hmaah uniform ha bike khalh hi, traffic nasat vang lai tak hian, Bungkawn aṭanga lammual lama tlan kual lovin Civil Hospital lamah tlan kual mai hi a tum dawn a. Chu laia traffic police lo duty chuan tlan kual a lo phal hauh lo mai a, hamrik a ham a. Ani chuan a hmanhmawh avangin tlan kual phalsak mai tura a han tih pawh chuan chu traffic police lo duty chuan, “Keini dan keng kawh tur zawkin hetianga kan tih zelte chuan, dan tifamkimtu kan ni thei nang,” a ti ni hian ka chan ber a. Dan tifamkimtu ni tura kan mawhphurhna ṭheuh kan hlen mai hian dan hi a zahawm a, zawm a pawimawh a ni tih khua leh tuite hnenah kan chetziain kan lantir hmasa tihna a ni.
Ram hruaitu te, sawrkar hnathawk te, khawtlang hruaitu te leh Kohhran hruaitu te ṭheuh hian dan hi zah thiamin, zawm hmasa ila chuan, mipuite hian dan hi an zah em em tur a ni ngai a. Dan tifamkimtu tur berte hian kan tihtur kan tih hmasak loh avangin kan ramah hian dan hi a lal lo zawk fo ṭhin. A hawhaw zawnga dan pal zut kan tih fo te, sum leh pai nei deuh leh mi challang te laka dan awm nem deuh siamsak nia lang ṭhin te, dan hriat bik avanga a hre lo zawkte chunga dan lek kawh a awm ṭhin te hi a lo reh theihna tur chuan, dan tifamkimtu mi huaisen leh mi dik kan ramah hian kan ṭhut mutna aṭangin i tho chhuak ang u. Dan tifamkimtu traffic police ang kha kan ram hian a haihchham lo ve.
- Lalnunsiama Khalthang