RILRU PUTHMANG DIK

Thuhma

Mihring rilru puthmang dik takte chuan mi dang pawh hi an hmu dik thlup mai ṭhin a, rilru puthmang dik lo tan erawh chuan mi dang rin mai leh hmuh dik a har fo ṭhin. Pastor leh Kohhrana nemngheh rawngbawlna nei, rilru dik tak putute chuan mi dang hi an hmuh tluan thlup laiin, tunlai kan ramah hian, a bik takin politics huang chhungah, mahni party ni lote thusawi awih harsa titak te, mahni pawlpuite thusawi a nih chuan dik hlel deuh awma langte pawh pawm vek maite a awm theih tlat mai. Hei hian kan rilru puthmang a lantir thui viau awm e.

Mizo ṭawng ang maia kan hman lar, ‘Moral Reform’ tih hi hrethiam deuh vek mah ila tlemin han hrilhfiah ila. Sap ṭawnga ‘Moral’ tih hi Latin tawng ‘Mos/mores’ tih aṭanga lak a niin, ‘tih dan leh nunphunga kan neih sawina’ atana hman a ni. JF Laldailova Dictionary chuan, ‘Dik, fel, dan ang, chhia leh ṭha hria, nungchang khawih thei leh hur lo,’ tiin a hrilhfiah a. Oxford Dictionary ve thung chuan, ‘Nungchang ṭha leh dik thliar thiamna, dan leh thupek ni lo, mihring thinlunga chhia leh ṭha hriatna thiang, nungchang ṭha leh dik, mite pawm tlan leh zawmte, nungchang ṭha zirtir leh nunpuite,’ tiin a sawi ve bawk.

A tawi zawngin, Moral chu, “Rilru puthmang dikin kan nitin nun a kaihhruai dan,” tih hi a ni. Chutiang a nih chuan, Moral Reform kan tih chu “Rilru puthmang dik nei a, ni tin nuna dikna leh rinawmna nunpuina,” tih hian a funkim mai awm e.

Rilru puthmang dik ṭulna leh pawimawhna

Hmasang aṭanga Mizote rilru, tun thleng pawha la cham reng pawimawh em em chu, pipute aṭanga kan inzirtir dan, heng – tlawmngaihna leh chumi ken tel rinawmna, rintlakna, taimakna leh aia upa leh nu leh pate zahna kan tihte hi a ni. Hengte hi kan la dah sangin, kan rilruah a la thi thei tak tak lo va; kan hnam innghahna lungphum pawimawh tak a la ni ta fan a ni.

Kristiannain min rawn chim hnu leh, a bikin khawvel hmasawnna kawng kan zawh chhoh ve tak hnuah hian, kan ngaihhlut zawngte pawh a inthlak danglam chho mek bawk. Tun hmaa pasalṭha, mi huaisen leh tlawmngaite ngaisang ṭhin khan mi hausa leh zar zo tur neite, mi lian leh thil titheite ngaihsan kan intihhmuh a. Chu chuan thuneihna inchuh duhna thinlung a rawn hring a; ram rorelna leh kohhrana inthununna thlengin a tlakhniam phah. Taimakna kawngah pawh, tun hmain buh leh bal, ran ngah te kha hausakna tehna ṭhin a ni a; tunah chuan sum/tangka vek a ni ta.

“Sumin engkim a si thlu,” tih ang deuhin, sum ngah leh hausa chuan thil an tisual thei tawh meuh lo va. Khawtlang leh kohhran thleng pawhin, an sum hmuh dan ngaihtuah mang lovin, kan hnawl phal ta meuh lo chu a nih hi! Rinawmna chungchangah pawh Mizote chu hnam rinawm leh dawt inhrilh ngai lo, thu khuh taka sawi ṭhin kan ni. Tunlai hunah erawh hi chuan rinawmna a tlahniam hle mai a; kan hlawkna leh hamṭhatna tur a nih phawt chuan dawt sawi te, thil a nih dan aia ṭha leh tam inhrilh te pawh pawi kan ti ta meuh lo. Lalpa hnena kir leh kan mamawh tak meuh a ni.

Mimal nuna rilru puthmang dik ṭul zualna

Mihringte hi chhia leh ṭha hriatna thiang, duh thlan theihna neia siam vek kan nih avangin mimal tin hian rilru puthmang dik kan neih a pawimawh hle. Thil ṭha ti tur chuan nun dik, rilru chhungril aṭanga rawn irh chhuak aṭanga tih a ngai a, chu tak chu mimal tinte mawhphurhna a ni.

a) Rinawmna leh rintlakna: Ṭawng bul lamah chuan rinawmna kan tih hi ‘mawi, ngaihno bei, nghet leh tlo, ṭha tluantling, rin tlak leh rin ngam’ tihna lam a ni. Rinawm ni tur hian a inzir theih a, inzirtir theih niin, nunah a neih theih bawk. Pathiana rinna nghat tlattu chu amah a rinawmin mi dang chungah pawh a rinawm ṭhin. Mimal tinte hian rinawmna tur kawng hrang hrang kan nei, chung zinga langsar deuhte chu – Pathian lakah te, mahni leh mahni lakah te, mi dangte lakah te, ni tin hnathawhnaah te, sum leh paiah leh nupa nunah te. Rinawm mai piah lamah hian kan rin tlak tur a ni. Tunlai hunah hian mi rinawm tak, mahse rin tlak loh, rin ngam miah loh a awm theih tlat mai!

b) Hun vawn dik leh hun hman ṭhat: Mi tin tan hun hlut dan a inan loh em tawh avangin hun vawn dik hi a pawimawh khawp mai. Hnam fing apiangin hun bi an zawm ṭha a, mi dangte zahna lantirna a ni bawk. Chutiang bawkin hun vawn dik ringawt piah lamah hian hun hman ṭhat kan zir thar a ṭul hle. Committee leh thiltih khawm nikhua hian a huna thiltih a har ṭhin khawp mai. Kan rilru puthmang tlangpui chu – a hunah kal hman lo ila, mi dang pawh an tlai ve tho ang tih emaw, tlai mah ila min nghak tho ang tih te hi a ni chawk. Heng hi kan tehna dik loh vang leh mi dangte kan zah loh vang – a bul berah chuan kan rilru puthmang dik loh vang a ni ber mai. Engkim tan hun mumal tak neih a, dik taka vawn leh ṭha taka hman hi hmasawnna rahbi pawimawh tak – rilru puthmang dik lanna pakhat a ni. Chu chu Pathian thu nen a inmil thlap bakah chutiang tur chuan taimak a ngai ṭhin.

Rilru puthmang dik – Chhungkuaah

Chhungkua hi zirna in hmasa ber, sawrkar rorelna te ber leh pawimawh ber a ni a; ram, khawtlang leh kohhrana rorelna ṭha nei tur chuan chhungkua aṭanga ṭan tur a ni. Lal Isua zirtirnate leh Zo nun ze mawite hi chhungkua aṭangin inzirtir ṭan ang u. Naupang zawkte hi a hranpain kan zirtir hauh lo a nih pawhin kan chin dan, kan ṭawngkam leh thiltihte hi an rawn ching chho ve mai ṭhin. Rilru puthmang dik, Lalpa ṭihna kan nunpui chuan chutiang chu an rawn ṭhanlen dan tur a ni.

Rilru puthmang dik – nitin hnathawhah

Tunlaia kan dinhmun – kan hnathawhna, sorkar hna a ni emaw, company leh mimal hnuai a ni emaw, politics kan khelhnaah a ni emaw, chik taka kan thlir chuan, Mizo Kristiante zingah rilru danglamna tel lova piantharna a awm ta mai em ni, tih hi a ngaihtuah rum rum theih. Lal Isua rin avanga piangthar kan nih chuan, ni tin rinna kawngah fimkhur taka kalin, thil sual leh thil ṭha lo tih theihna lo awm ṭhin mahse, tih duh lohna rilru puthmang dik nei tur kan ni.

Mizote hi ringtu vek kan ni a, Kristian kan nihna hi Biak in leh a chhehvel, Pathian ni atan chauh a ni tur a ni lo va; kan ni tin nunah, kan hnathawhah, kan pumin a ni tur a ni. Kohhrana rawngbawltute zingah meuh pawh, kohhran huang chhunga rinawm leh rin tlak em em, mahse sawrkar hna a rin tlak meuh lo te, kohhran sum rinawm taka vawng thei, sawrkar sum leh mipui chanai sawk hreh hauh lo te a awm theih ta mai em ni? Kan ram hmasawnna kan thlir a, a lungchhiatthlak a ni. Rorelna dik kengkawh turte, dik taka sum enkawl a, hmang turte hian rilru puthmang dik put a va pawimawh em!

Chutiang zelin, chhungkaw nun leh fate enkawl chungchangah pawh a ni. Kan ram leh chhungkaw tam tak chuan malsawmna dik lo taka kan chhiar ṭhin avangin a rah kan seng mek zel niin a lang. Hetiang dinhmuna kan din chhoh tak zel avang hian rilru puthmang dik nei a, ni tin nuna dikna leh rinawmna nunpui tura inzirtirna hi a ṭulin, a pawimawh chho ta hle a ni.

Tlangkawmna:

Tunlai khawvelah hian Pathian aia mihringpuite hlau zawk leh zah zawk a awm theih. Miten an hriat loh chuan, kan thup theih chuan, eng tih mah hreh lo a awm palh theih a; chutiang mite chu mihringa zawnga khawngaihthlak berte an ni. Mihring bum thei mah ila, Pathian kan bum thei lo tih i hre reng ang u.

Kan ram, khawtlang leh kohhran nunah dikna, rinawmna, thianghlimna leh taimakna thlentir tur chuan mimal tinte kan pawimawh. Mimal tinte kan insiam ṭhat hmasak a, kan rilru puthmang a dik hmasak loh chuan a huhovin insiam ṭhat theih ngawt a ni lo. Chutiang thlentir tur chuan ‘kut fai leh thinlung thianghlim neih’ a ngai a, chu chu thinlung chhungrila Pathian Ṭihna aṭanga neih tur a ni. Lal Isua zirtirna pawimawh tak tak pahnih – ‘Mahni inhmangaih anga vengte hmangaih tur,’ tih leh ‘Miin in chunga an tih in duh tur ang bawkin mi chungah pawh ti ve rawh u,’ tihte hi mi dangte tana kan nun dan tur chu a ni.

Tirhkoh Paula’n, “He khawvel dan ang hian awm suh ula; Pathian duh zawng, a ṭha leh, lawm tlak leh, ṭhat famkim chu in hriat fiah theih nan, in rilru a thara awmin lo danglam zawk tawh rawh u,” (Rom 12:2) a tih ang nun hi rilru puthmang dik neih dan leh Lal Isua rilru puthmang kan ṭawmpui theih dan ṭha ber chu a ni.

- Dr. Lalbiakmawia Ngente