RAMRI

Kum 2020 kha Covid–19 hmaa khawvel a ṭhingṭhit kum tiin kumkhuaa hriat a ni tawh dawn a. Kha hrileng khan tu mah a thliar hrang lo va, zah bik a nei lo va; ram hrang hrang inkara ramri khamin a dal thei hek lo. Khawvelin a hlauva, kum thum dawn lai chechang thei lovin a awm phah a ni.

Hri hlauhawm tak khan min tihbuai mek laiin Mizoten harsatna nasa tak dang kan hmachhawn a. Nun chhanna atana kan mamawh damdawi, oxygen cylinder leh ei tur lo kalna kawng chu dan chaha vau kan ni a. Kan ṭhenawmten kan ram chhungah police rawn tirin, ramri rawn sawn an tum a. Buaina a chhuak a, nunna chan hial an awm a, ram pum mit kan chungah a fu ṭhup a nih kha. State pahnih inkara ramri buaina avangin Covid hlauhawmna leh invenna lam kha kan ngaihtuah hman meuh tawh lo a ni. Ramri hi a pawimawh tih a lang a, a awm loh chuan rorelna a mumal thei lo va, a buai zo vek ṭhin. Ṭha taka ramri ven him chhungah chauh remna leh hausakna a awm thei a ni.

Oxford Dictionary chuan ramri chu, ‘eng thil emaw sir/tlanga rin, a tak tak emaw, suangtuahnaa awm, thil dangte nena daidangtu; indaidanna rin’ tiin a hrilhfiah a. Ramri kan tih hian, pawn lam aṭanga hlauhawm awm thei chauh kan ngaihtuah fo. Hemi laka min ven himna tluk zeta pawimawh chu ramri chhunga mite taksa, rilru leh thlarau hmakhua hi a ni. Ramri chhunga awmte chuan dan, nunphung leh zia inṭawm, mi dangte laka thliar hrangtu an nei a; an inlaichinnaah rinawm tak leh mi tin ṭhatna tura thawk tura inbeiseina an nei ṭheuh bawk. Hlemhletna leh inrin tawn lohna a lo awmin chhung lamah keh chhia a lo awm a, chu chu pawn lam aṭanga chhiatna lo thleng aiin siam ṭhat a har zawk ṭhin a ni.

Khawvel leilung hi en ila, Pathianin rem taka a awm theih nan ramri a kham tih kan hmu thei a. Sam 104:9-ah chuan, “A pelh loh turin ri i kham a; Lei chim pil tura a let leh tawh lohna turin,” tih kan hmu a ni. Kan nun kawng hrang hrangah hlawk zawka kan thawh theihna turin keini pawhin ramri kan kham a ngai a ni. Tun ṭumah hian mimal nuna ramri (boundary) hrang hrang chungchang sawi kan tum dawn a ni.

Taksa/pawn lam (physical) ramri: Ni tin mi dangte nena nung leh hna thawk ṭhin ni mah ila, innel leh inpawh dan tawka ngaih chin kan nei vek a; ramri kan nei ṭheuh mai. He kan ramri hi miten min zahsak loh chuan kan awm a nuam lo va. Dik lo nia kan ngaih dana khawih kan nihin kan hlau a, kan thin a rim ṭhin a ni.

Naupan lai hun zawng zawng ram pawna lehkha zira ka awm hnuin Mizoramah High School ka rawn chhunzawm a. Ka zirlaipuite zingah mipa leh hmeichhiate an inchul nel lutuk ka hmuh khan mak ka ti em em ṭhin a ni. Hei hi thil pawi tak niin lang lo mahse, thil ṭha lo zawk, mipat-hmeichhiatna kawnga chetsualna hial thlen thei niin ka hria a. Chuvangin, kan khawtlang nun hi zalen hle mahse, tleirawl leh rawltharte zingah ramri siam dan leh mi dangte ramri zahsak dan kan inzirtir a ngai hle a ni.

Rilru/thinlung ramri: “Thil dang ber aiin i thinlung veng ṭha rawh, Nunna lo chhuahna a ni si a,” tih Thufingte 4:23-ah kan hmu a. Kan thinlung awm dan hian kan khawvel thlir dan leh kan chetzia thui takin a nghawng a; naupan laiin a ni nasa lehzual a. A hun laia kan thinlunga a thawh danin thutlukna pawimawh tak tak kan siam a, chu chuan mi puitling lo leh hlawhtling lovah min siam ṭhin a ni. Chuvangin, nun hlim leh hlawhtling kan neih theih nan ramri kan kham thiam a pawimawh hle.

Kan ṭhiante, nu leh pate, nupui pasalte, fate, ṭhenawmte leh thawhpuite nena kan inlaichinnah pawh ramri hi kan kham thiam a ngai a. Chu chuan mi dangte nun leh thil tiha a ṭul baka kan va inrawlh tur te, mawhphurtu nia kan inhriatna tur leh inthiam lohna kan neih tur lakah min veng a, inlaichinna hrisel zawk nei turin min pui thei a ni.

Ramri kan kham dawn hian keimahni theihnain a phak chin kan hriat erawh a pawimawh hmasa a. Mihring ve mai kan ni a, eng lai pawhin mi dangte harsatna zawng zawng kan chin felsak thei lo tih pawm tur khawpa kan tlawm ngam a ngai a ni. YWAM hnuaia DTS ka kal laiin, ka ṭhianpa pakhat chu fee pe thei lovin a awm a. Kan team hruaitu hnenah chuan kalin ṭanpui ka duh thu ka va hrilh a. Khami ṭuma min chhanna kha engtikah mah ka theihnghilh tawh lo vang.

Kan hruaitu chuan, “Pathianin a fee chu pe turin a hriattir che em ni?” min ti a; kei chuan ka chian loh thu leh ṭanpui a ngaih avanga puih duh mai ka nih thuin ka chhang a. Ani chuan, “Pathianin pe tura a ti che a nih loh chuan a fee hi lo pek tum suh. A training chhung hian Pathian rinchhan dan a zir a ngai a. Pathiana lo chan tum suh! A ṭawngṭai ang a, Pathianin a chhang mai ang,” min ti a. Pathian chuan a chhang ngei a ni ang, a tawp thlengin a awm thei a ni.

A chang chuan ṭhahnem kan lo ngai lutuk a, Pathian hun ruat hmaa thil lo tih kan tum ṭhin. Hei hian thil ṭha aiin thil ṭha lo a thlen tam zawk a ni. Pathian kan ni lo tih kan hriat a, a ngaihtuahnate hi kan ngaihtuahna aiin a sang zawk a ni tih kan pawm a pawimawh em em a ni.

Ramri kham dawn hian, mi dangte hnenah chiang tak leh zahthiam tak a, kan duh leh duh loh zawngte kan hrilh a, kan theih loh chinah inthiam lohna leh mi mitmei venna awm lova ‘Aih’ tih kan zir a ngai. Mi tihlungawi loh leh ensan hlauh avangin ‘Aih’ tih hi kan harsat fo. Amaherawhchu, ‘Aih’ tih tawp hi thu tling a ni a, hrilhfiah a ngai hran lo tih kan hriat a ṭul a ni.

Tin, kan ramri siam min zahsak lo fotu chu kalsan a ṭul hun pawh a awm thei. Mawhphurhna hlen thei tura mi dangte fuih theih hi nun hlim leh thlamuang tak neih theihna a ni a. Khua reiah, mimal hlutna a vawng him a, puitlinna atana pawimawh mahni mawhphurhna hlen leh inzah thiamna thlenin, inlaichinna ṭha zawk a siam thei a ni.

Thlarau ramri: Mihring hi taksa, rilru leh thlarau nei kan ni a. Taksa leh rilru/thinlungah ramri kan kham ang bawkin, kan nunna vawng him turin thlarau ramri pawh kan kham a ngai a ni. Kan pianthar a, Pathian nen inlaichinna kan neih chuan Pathianin, tun aṭanga chatuan thleng daih tur thlarau lamah ramri min khamsak dawn a ni. Sam 23-a kan hmuh angin, Lalpa hi kan berampu a nih chuan eng mah kan tlachham lo vang a, a ṭhatna leh ngilneihna chu kan dam chhung zawnga mi zuitu a ni dawn a ni.

Genesis-ah ‘Rinna Pa’ Abrahama tupa fa, Josefa chanchin kan hmu a. A unauten salah an hralh a, Aigupta-ah hruai a ni a. Sal a nih hnu chuan taksa lamah ramri kham thei dinhmunah a awm tawh lo va, thinlung lamah pawh ramri kham tumna a nei hlei thei lo hial awm e. Amaherawhchu, Pathian a rinna avangin thlarau lama a ramri kham chu tihnghin rual a ni lo va. Pathian a ṭih tlat avangin a taksa leh thinlung lam ramri chu a vawng him tlat a, Aigupta rama lalber dawttu a ni ta hial a ni. Ramri kham zawng zawng a chhiat hnu pawhin Pathian hian thuneihna a la chang tho a ni.

A chang chuan, he khawvel hi kan hmun nghet a ni lo tih kan hriat theih nan Pathianin kan ramrite min ṭhiahsak ṭhin. Kan ramrite hi ni lovin, he hmuna min dahtu Pathian hi kan nihna tak tak tifiahtu a ni tih kan hriat a pawimawh. Kan ramri khamte a lo inṭhiah hian chatuan mi, Pathian anpuia, hlauhawm leh mak taka siam kan nihna hi tihlanin a lo awm ṭhin a ni.

Hmun hima min dahtu Pathianin kan bu zawl nuam tak aṭanga hriat ngai loh lama min koh chhuah chang hian, kan hma lam hunte chu hre lo mah ila a kutah a awm tih hriain, kan hlau tur a ni lo. A kohnaa kan chian a, rinna a kan kal a pawimawh a ni. Kan hnena awm hi kan hmuh theih loh leh kan hma lama thil awmte aiin a ropui zawk a ni.

Kan nuna ramri kan kham hian, mi dang dan chah nan bang kan siam tihna a ni lo va, mahni hmasialna a ni hek lo. Dah pawimawh tur leh mi dangte kan nuna inrawlhtir kan phal chin kan hriat chian theihna leh zahawmna kan hlawh theihna zawk a ni. Kristian kan nih chuan Pathian hi kan dah hmasa ber tur a ni a, a dawtah chhungkua, chumi hnuah kan hna. Rawngbawltute pawhin an rawngbawlna aiin an chhungkua an dah hmasa tur a ni.

Ramrite hi kan himna atan a pawimawh em em laiin a chhunga awmte hi an pawimawh lehzual tih kan hriat a ṭul. Ramrite hian min veng him lo va, keimahni zawkin ramrite hi kan ven him zawk a ngai a ni.

- Dr Sairengliana Sailo