
Guest writer
NexGen
HMANGAIHNA - A TIHA TIH
Johana 3:16 & 17-a, “Pathianin khawvel a hmangaih em em a, chutichuan a Fapa mal neih chhun a pe a, amah chu tupawh a ring apiang an boral loh a, chatuana nunna an neih zawkna'n. Khawvel thiam loh chantir turin Pathianin a Fa khawvelah a tir lo, khawvel amah avanga an dam theihna turin a tir a ni zawk e,” tih aṭang hian Hmangaihna chu thil tihin a zawm nghal tih kan hmu thei a. Hei hian Pathian Hmangaihna hi kan Bible thu laimu a nihzia a tar lang chiang hle. Hmangaihna hi thil dang zawng zawng aia ropui a nihzia kan hriatna pawh hmangaihna thiltihtheihna chu a taka changtute kan nihah hian a ni.
Chu hmangaihna pawimawh tak mai chu, kan inchhung aṭangin kan fate kan zirtir a, an nunah kan tuh a pawimawh em em a. Biak In, Sunday school, Crusade leh Camping-ah te an ngaihthlak a, an zir piahah; inchhungah anmahni enkawltu nu leh pate hian kan nunpui a, mahni chhungkua leh thisen zawm mai ni lo, mi dangte an hmangaih thiam theihna tur kawng kan kawhhmuh a ngai a ni. Intlansiakna khawvel, a berte chauh dinchanna leh mahni inngaih pawimawhna khawvelah hian mi dangte hmangaihna nun tuh a ṭul thar zual hle. Rom 13:8 chuan, “Inhmangaih tawnna ngawt lo chu tuma engmah ba suh u,” a ti a. Hmangaihna aiin pawisa ba te, thawmhnaw man ba te, ei leh in man ba te kan lo ngah zawk ang tih a hlauhawm hle a ni.
Bernard of Clairvaux chuan hmangaihna teh dan kawng li a sawi a. Chungte chu:
1. Mahni inhmangaihna mahni tan: Hei hi mihring pian phung reng niin a lang. Kan nun dan, kan hnathawh, thil tih leh rawngbawlna zawng zawng ‘mahni tan’ kan ti a. Mite kan ṭanpui emaw, thilpek kan pe anih pawhin, a lo let duh leh phut vang leh chuta ṭanga hlawkna hmuh duh vangin kan ti a. Rawngbawlnaah pawh lan sarh duh vang te, mi dangte hmuha lan mawi tuma, mi dangte fak nih duh vangin kan pen chhuak ṭhin. Nupa, chhungkua leh mi dangte nena inlaichinna reng rengah pawh, mi dangte hmangaihna leh duhsakna aiin mahni chauh kan indah pawimawh a. Mahni hmasial, mahni tana thawk, mahni chauh inngaihtuah hmangaihna a ni.
2. Pathian hmangaihna mahni tan: Hetah hi chuan Pathian chu malsawmna dawn duh vangin kan hmangaih a. Pathian hriatnaah kan harh ṭan a, hmangaih Pathian a nihna hriain, kan tana ṭha ber turin a thawk ang tih kan beisei a. Thlarau Thianghlim hmelhriatin a pawlnate kan chang ṭan a. Thlarau thilpekte pawh kan dawng a, Pathian nihna kan pawm a, kan lawm ṭhin. Ringtu tam tak chu hetah hian kan tang a, kan ṭhang lo ṭhin a, a pawi hle.
3. Pathian hmangaihna Pathian tan: Pathian nihna kan hriat belh a, min siamtu a nihna te, hmangaih Pathian a nihna te, mi sual chhandam kan nih thute, kan nuna thil thleng leh khawvel zawng zawng a kuta awm a nihna te kan pawm a. Chungte avang chuan kan hmangaih a, Amah fak leh chawimawiin hun kan hmang ṭhin. Mi tam takin hei hi hmangaihnain a thlen san theih ber ‘pinnacle’ emaw kan ti fo.
4. Mahni inhmangaihna Pathian tan: He hmangaihna hi miin an thlenin, an pumin Pathian ta an ni tih an inhria a. Mana lei nih inhriain, Pathian thil tum an nunah hlen a nih theihna turin, tisa chakna lamah hruai bo leh hipa awm lovin, an insum thei ṭhin a ni. Tui far khat hi wine no khatah far ta ila, tui leh wine hriat hran theih a ni tawh lo ang hian Pathian nen an inzawmna a thuk a. Boruakah eng a che a, engah boruak a inchiah a, eng leh boruak kan thliar hrang thei lo ang hian, Pathian nen inpumkhatin, Lal Isua Krista ropuina turin, rinawm takin mi dangte tan an nung tawh thin.
Hmangaihna avangin chhungkua, kohhran, khawtlang leh ram inrelbawlna a kal a, vawiin hi kan thleng ti ila a sual awm lo ve. Amaherawhchu, khing kan sawi hmangaihna tehna aṭang khian mahni inteh ila, engnge kan thlen chin le? 1 Korinth 16:14-ah chuan,“In tih apiang chu hmangaihnaa tih ni zel rawh se,”tih kan hmu a. Mahni inhmangaihna Pathian tana ti zel nun kan neih a pawimawh ta hle a ni.
Hmangaihna chu Verb (Thil tih - A tiha tih) a ni a, sawi chauh ni lovin, nunin a lan chhuahpui a, kan chet chhuahpui zelnaah a famkim thei dawn chauh a ni. Hmangaihna hi kan hlut anih chuan kan thil tihin hlutna a nei dawn a. Hmangaihna avanga thil kan tih chuan, chu chuan hlutna a nei tihna a ni a, Pathian thu kan zawm tihna a ni bawk ang. Fate thunun chungchangah pawh an daisual/ tihsual avanga thinrima thunun lovin, hmangaihna nena kan thunun a pawimawh zawk tihna a ni.

Hmangaihna kan tih hi Greek-ho chuan chi hrang hrangin an lo ṭhen a. Chung ṭhen zinga pathum chu han thai lang ila:
a) EROS: Mipa leh hmeichhe kara inhmangaihna a ni a. Induhna, inthlakhlelhna, inngaihzawnna te aṭangin inneihna a thleng ṭhin. Hei hi chu mihring inhmangaihna, hmel initna, hausakna leh nihna avangte a inhmangaihna anih avangin dinhmun inthlak danglam avanga tawp chin nei leh mai ṭhin a ni.
b) PHILEO: Unau inkara inhmangaihna a ni a. Ṭhian inkarah induhsakna leh inhmangaihna, unau ang chiaha inkawmngeihna a thleng a. Unau leh ṭhian tana nun pek leh chan hial khawpa inpawhna, inngaihsakna, inhmangaihna a awm thin. Johana 15:13-a kan hmuh angin,“Mihringin a ṭhian aia a nun a paih aliama hmangaihna nasa zawk tu man an nei lo.”
c) AGAPE: Tawp chin neilo hmangaihna, inthleina awm lo hmangaihna a ni. Pathian chuan kan tih ṭhat leh ṭhat loh lam ni lovin, eng ang mi pawh ni ila, eng hnam pawh ni ila, tumah hmangaih bik nei lovin, mi zawng zawng ang khatin min hmangaih vek a ni. Kan tih ṭhat avangin min hmangaihna a inbelh chhah lova, kan fel lohnain a tikiam hek lo.
Thil kan tih ṭhatin Pathian kan chungah lawm viau leh kan tihsualin min hmangaihna dai ta anga ngaih changte a awm thei. Pathian chuan min hmangaih reng a, setana erawh chuan remchangah la-in Pathian nen kan inkar tihchah tumin min bei reng ṭhin zawk a ni. Mihring kan ni a, kan tlu anih pawhin tho leh tur kan ni a. Kan lo paltlang tawh aṭangin tlu lo tura kan fate enkawl leh zirtir a ṭul thung a ni.
Tawp chin nei lova min hmangaihtu, Pathian kan nei hi kan nihlawh hle mai. Chu hmangaihna chu a dawnah ringawt kan tawp tur a ni lo va, mawhphurhna a keng tel tih kan hriat reng a ngai a ni. Kan mihringpuite nena kan inlaichinna leh kan endanah a lan chhuah a ṭul ta a ni. Miin Pathian hmangaihna nun a neih a, chu mit aṭanga thil reng reng a thlir chuan, hriatthiamna leh ngaihdam theihna a nei a, dinhmun hniam zawkte a thlir dan pawh a danglam thei a ni.
Entirna tam tak awm thei karah pakhat han tarlang ila. Hlawh neia kan awmpui rawihte kan enkawl dan aṭang hian kan faten mi dangte hmangaih dan an zir thei a ni. Keimahni chhungkua kan inhmangaih ang bawkin an chungah hmangaihna, hriatthiamna leh zaidawhna lantir a pawimawh hle. Chhungkaw tam tak chuan hetiang hian an ti thei ṭhin a, nupui pasal an neih a, chhungkua an din thlenga inzawmna ṭha tak nei zuite pawh an awm a, an entawntlak hle a ni. Kan thisen zawmpui ni lo, mi dangte hmangaih leh zah taka enkawl kan thiam chuan, kan tu leh faten a hrana zirtir vak ngai lovin, mi dangte zahthiamna an nei mai dawn a ni. An lo puitlin hunah pawh anmahni aia dinhmun chhe zawkte zah dan an lo thiam ang a, dik lo taka inthliarnate a tlem sawt dawn a ni.
Hmanah chuan Sap ram emaw ‘foreign’ a kan thawh hreh hauh loh tur, mahni rama thawh hreh tlat kha a awm ṭhin a. Tunah erawh mi an fingin an taima tawh a, a ziaawm chho niin a lang a, a lawmawm hle mai. Mi ina awma inhlawh nula/tlangval rilru nei tak tak, mahni leh chhungkua chawm an awm ta nuk mai. Eng hna mah hi hnuaihnung bik a awm lo a, taima leh rinawm taka kan thawh phawt chuan, min hmu rengtu LALPA khian mal min sawm ngei dawn tih hriat reng a pawimawh hle. Thufingte 14:23-ah chuan, "Thawhrimna zawng zawngah hian hlawkna a awm a, kaa sawi mai mai erawh chuan tlak ranna mai a thlen a ni,” tih kan hmu.
Mihring zawng zawng hian nun zalen leh thlamuang kan zawng ṭhin a. Pathian Hmangaihna nun nei lotu chuan chu chu a hmu thei ngai lo va, a thil thlir danah thlei bik neihna a awm ṭhin. Pathian Hmangaihna erawh chuan chhungril nun thlamuanna a thlen ṭhin a ni. Deuteronomy 10:12&13-ah chuan hei hi kan hmu a, “… inlaka LALPA in Pathianin a phut chu engmah dang ani lo va, in ṭhatna tura LALPA in Pathian ṭiha, a kawng zawng zawng chu zawha, amah hmangaiha, in thinlung zawng zawng leh in rilru zawng zawnga LALPA in Pathian rawngbawla, LALPA thupekte, a dante zawm tura tuna thu ka pek che u pawm hi a ni,”tih hi.
Pathianin min phut hi hrefiah a, Lalpa ṭih chunga a dan leh thupekte zawmin, Pathian hmangaihnaa bul kan ṭan a ṭula. Chu’ng chu kan fate nunah, mahni inchhung khur aṭangin kan tuh a ngai a ni. Pathian pawhin a Hmangaihna kha, sawi ringawt a tawpsan lovin, Kraws-ah thil tihin a hlen chhuak ang chiahin, mahni zawn ṭheuhah, hmangaihna hi A TIHA TIH-in i hlen chhuak ang u.
- Ammie Lalnunpuii