Guest writer
Dr Lalchhuanawma Tochhawng
TUALCHHUNG INRELBAWLNA
Village Council leh Local Council member kan thlang dawn a. Party lamte pawh an ṭang chho ta hle mai. He tihlai denchhen hian ngaihdan tlem a zawng han tarlang ve ila.
Lal leh roreltu sang ber chuan engkim a hre seng hauh lo mai a. amah kut zalin a ti vek seng hek lo. A aiawha roreltu turin khaw tinah mi fel leh ṭha deuh an ruat ṭhin a. anmahni lamṭang an thlang deuh zel ngei ang.
Kan pipute hunlai khan lal hnuaiah khaw tin an awm ṭheuh a. Kingdom emaw Empire emaw ang an neih loh avangin khaw tina lalte kha a lu ber an ni nghal zel mai a. Khaw tin kha tunlai ṭawng chuan independent state ang mai niin anmahni an inrel bawl a. British in min awp hnuah erawh chuan a danglam ta a. Bawrhsap hnuaiah lalte kha an tiam chin awmin lal ve ta a. Chuti chung chuan khawtual thilah, crime a nih loh chuan sapho kha an inrawlh teh chiam lo niin a lang a; thuneihna an la nei sang hle tho tihna a ni.
India ramah hian tualchhung inrelbawlna hi thil thar a ni lo. Hmakhawsang atangin a lo awm tawh thin a. British hnuaia India a awm hnu pawhin dan chi hrang hrang siamin tualchhung inrelbawlna hi tihchangtlun zel a ni bawk a. Tun thleng hian India sawrkar chuan tualchhung inrelbawlna a ngaipawimawh hle zel a. Dan ṭha tak a nei nghe nghe a. Amaherawhchu state thuneihna hnuaia awm a nih avangin state hrang hrangin kan siam dan leh neih dan a inang lo. Tualchhung sawrkar hian tum a nei a.
Thuneihna sem zai hi a ṭul em em a. Mipuiin rorelna dik an chan thuai theihna atan leh hmasawnna an ban phaka a awm theihna turin thuneihna zawng zawng hmun khata chhungkhawm lova sem darh hi tihmakmawh a ni. Exodus bung 18-a kan hmuh angin Mosia khan engkim ama kuta dahin a rel ṭhin a. A hah phah em em a; mipui pawhin an hah phah bakah thu khirh the chiam lo rel turin nileng lenga nghah a ngai a, hun an seng nasa hle thin a ni. Chu chu a puzawn khan a ṭhat lohzia hriain Mosia hnenah thurawn fing tak mai a pe a. A puzawn thurawn chu pawmin Mosia pawhin rorelna chu a sem zai ta a; sang pawl chunga hotu te, za pawl chunga hotu te,sawmnga pawl chunga hotu te, sawm pawl chunga hotu te a ruat a. Ama tan chauh ni lo, Israel fate tan pawh a ṭangkai em em a ni.
Kan ni tin khawsakna tak takah chuan MLA aiin Village Council leh Local Council member-te hi kan hne hnai daih zawk a. MLA chu kumpui lingleta an hmel hmuh miah loh chang a tam thei a; mi tam tak hian hmai chhanah an hmuin an be meuh lo. Chutiang bawkin sawrkar hnathawk Officer lian pawh keini mipui nawlpui tan an hla lutuk a, kan hmu phak zen zen hek lo. VC leh LC member te erawh chu kan kianga khawsa, kan ṭhenawm te an ni a; kan chhiat ṭhat engkim min hriatpuitute an ni. Ni tina min enkawltute an nih avang hian mipui nawlpui thatna leh hmasawnna tura tihchak leh thuam ṭhat an ngai tak meuh a ni.
Engtin nge kan tihchak ang a, engti hawiin nge kan thuam that ang tih chu keini aiin mithiamten sawi tur an ngah zawk ngei ang a, an sawi thiam zawk bawk ang. Mahse, mawl te te atanga ṭanin i han sawi ve teh ang hmiang.
Sum leh pai lama vulh emaw, an lawm man tihpun emaw lam chu, a tul em em naa thui kan sawi lo ang.
An lawmman hi hlawh anga chhiar tham pawh a ni meuh lo. A beitham hle a. Khawchhung hmasawnna tur hi an kutah a awm ve pheuh pheuh chauh bawk a. Village Council ai mahin Local Council hi an la khawro lehzual maithei a ni.
Tihtlem theih ni se: Thil harsa tak, eng party mahin an tihngam loh tur nia ka ngaih chu Village Council leh Local Council member tihtlem hi a ni. An hlawh leh lawmmman hi tipung ila, anmahni lam hi titlem hlauh ila. A theih phei chuan veng inhne hnai leh khaw inhnaih deuh hi suihkhawm ila felfai takin inrelbawlna a kal thei thoin a rinawm a. An hlawh punnaah pawh sawrkar phur a rit nep deuh bawk ang. An Office hnathawk turin Clerk pakhat ṭheuh nei bawk se inthlan avanga an inthlak pawhin hna kal lai khaihlak miah lovin a awm thei dawn a ni.
Thu nei thei tura siam an ngai.
Mizoramah hian Lal kan ban hnuah Village Council kan nei a; lal angin an lal tawh lo va, kan ti te tial tial nite pawhin a lang hial thin. Kan naupan lai chuan House Number siam te, thlanmual chungchangah te Village Council thu thu a ni ṭhin a. Tunah chuan Constitution Status nei Village Council leh Local Council hian thu an nei ta mang reng reng lo. India Constitution-a staus hniam zawk awm taka lang tlawmngai pawl hian House number House number min siamsak ta zel a. Thil te tham tak angin a lang naa hei hian kan aiawha roreltu tura kan thlante dinhmun hniamzia a tilang viau a ni. Khua leh tuite registration kha anmahni huam chhungah pawh an khawih phak meuh lo niin a lan phah tlat a ni.
Tuna kan kal dan ang ngawt lo hian, kan nun nghawngtu hi Village Council leh Local Council kutah dah ngam ila; chu chuan mipui aiawha thlan lal an nihna a thlawp zawkin a rinawm. Thingtlang VCP pakhat nen Office-a kan titi tuma a sawi kha a pawimawh hle. “Thlanmual fee hi YMA khawn ka phal lo,” a ti. “Khawtlang hruaitute thu lovin tumahin thawhlawm an khawn tur a ni lo ka ti tlat,” a ti a. Thlanmual fee zawng zawng VC kutah a lut a; chu chuan thlanmual enkawlna leh a behbawm an ruahman mai a ni. Heihi khawtlang rorel tura kan thlante tih dan tur a nih hmel viau. Chhiat ni ṭhat ni hi VC leh LC thu hnuaia awmin thlanmual enkawl leh a behbawm pawh an kutah awm se an dinhmun a hlu sawt dawn a. A ṭha bera ka ngaih chu thlanmual fee hi tun aia tam hret ni se, sawrkar hian pui ve bawk se; thlan lai tur hi Village Council leh Local Council hian ruai mai se la, tunlaia kan khawsak dan nen a inrem tawh zawk ang.
YMA in pem lehkha an lo pe ve ringawtte hi India Constitution-ah behchhan tur an nei dawn em ni aw! Hengte hi Village Council leh Local Council kuta awm tur ni awm tak a ni. Kan sawi tak ang khan hun puma thawk clerk nei se; chumi hmang chuan khaw tin leh veng tina pem lut leh pem chhuak chhinchhiahin vawng ṭha se la. In luah tur nei pawhin an inluahtu kha mikhual an nih ngawt loh chuan thla khat chhungin an report ngei tur a ni tih ni bawk se la. Hei hian raltlan te, state pawn aṭanga hnathawka lo lut te pawh a huam tel nghal vek ang a. Kan inrelbawl danah kawngro a su viauin a rinawm.
Khaw tinah sawrkar school a awm a; heng schoolte hian mi mal din an tluk thei tak tak lo. A chhan hrang hrang a awm ang a; chung zinga pakhat chu neitu rilru pua enkawltu an awm lo hi a ni thei ang. Zirna lam enkawltu Education Department mi leh sate pawh hian khaw hrang hranga zirna hmunte hi neitu rilru puin an thlir lo niin a lang. A hmun hma humhalh a, thangthar zel tana tha tura tuai thar leh tumna an nei lo a ni awm e. School hmun hma thenkhat phei chu mi dang kutah an hlan a, a then chu hmun rem chang lo zawk nen an inthlengtir mai mai bawk. Neitu rilru pua enkawl thei tura tualchhung roreltute hi kan siam loh chuan school hmun hma hi kan chan zelin a rinawm a, chu chuan sawrkar schoola zirna siam ṭhat thar lehna kawngah harsatna min thlen ngei bawk ang. Zirna hi mi zawng zawng tana ṭul a nih avangin hlamchhiah theih a ni lo va. Chuvangin khaw hrang hranga sawrkar School awmte hi neitu rilru pu tak taka khawtlang hruaituten an en theihna tura ruahmanna siam a ngai niin a lang.
Sum hi a pawimawh em em mai a. Tualchhung sawrkarin anmahni puala an sum lak luh theih dan tur hi tun aia sang deuha ruahman a ṭul tawh hle mai. Sawi tur tam tak a awm dawn a. A mawlmang thei ang ber atangin kan han sawi ve a. Kan mithiamte leh sawrkar hotute hian kan hmalam hun thlir chungin ngaihtuah ve se a duhawm hle mai.