
Guest writer
Dr Lalchhuanawma Tochhawng
MIZO HNAM RILRU
Kum 59 zet kal taah khan ‘Hnam rilru” avangin kan nu leh pate, kan u te chuan zalenna an sual a. Kum sawhnih zet rambuai chhah tak hnuaiah kan awm zui ta a ni.
Hnam rilru hi eng chiah nge tih kan sawi fiah thiam ve hauh lo a; sap tawng lama nationalism nen hian kan hman dan a inang chiah chiah ziah em tih te pawh ngaihtuah tel theih tak a ni awm e.
Ṭawng hranga thu mal tam tak hi ṭawng danga a tlukpui chiah chiah awm lo te an ni thei a; a tlukpui anga lang pawh a hmanna inang thlap lo a awm thei. Entirnan ‘Love’ chu hmangaihna a ni mai a. Mahse sap ṭawng thu mal ‘love’ an hmanna zawng zanwg hi Mizo ṭawnga hmangaihna tia lehlin vek chi a ni lo. Chutiang bawkin, sap ṭawng thu mal kan hman ve fo “nationalism” hi hnam rilru kan tih nen hian ang khat chiah an ni ang em? Hnam rilru kan tih hi a ngaihthlatu leh dawngsawngtu a zirin a danglam thei. Ṭawng a nih miau avangin kan hman dan pawh a inang lo thei awm e. Keinin ‘hnam rilru’ kan tih hi ral lehlam atanga min thlirtu mi ṭhenkhat chuan ‘nationalism’ anga ngai lovin ‘regionalism’ angin an lo thlir thei a. Mi ṭhenkhatin ‘hnam rilru’ nia an ngaih leh an dah pawimawh em em chu keini chuan ‘chi bing rilru’ niin kan hmu tlat bawk a ni.
Mizote hian engtik aṭangin nge hnam rilru chu kan neih ti ila, mihring pian ni leh thla anga sawi chian fak fak theih a ni lo ang. Mi ṭhenkhat rilru sukthlek han en chuan MNF-in zalenna an puan a, silai an lek atanga chauha hnam rilru – Mizo Nationalism hi lo awm niin a ngaih theih a. Kum 59 zet ta March thla tira MNF-in Mizoram Independent puanga kan ram chu rambuai a lo theih chhan kha a tla chawpa lo thleng thut a ni lo va; khatiang hun thleng tur khan a hmaa boruak awm sa tam tak kha ngaihtuah tel loh theih a ni lo. MNF boruak avanga Mizo rilrua hnam rilru lo piang ta chauh a ni lo tih pawh a hma lam huna thil thleng tam tak atang khan a hriat theih a ni. Mizo rilru hnam rilru lo awmsa kha MNF khan a rawn hmang tangkai ta zawk a ni a tih theih ang.
Kumpinu sawrkarin India ram a chhuahsan dawn tih a lo chian takah chuan kan hnam awm zel dan tur ngaihtuahin kan mi hmasate an che chhuak a; pawl hrang hrang a lo ding ta hial a ni. Mi ṭhenkhatin Burma zawm mai a ṭhat an ring a; mi dangin India hnuaia awm a ṭhat an ring a; a thenin Crown Colony an sawi mawi a; independent duh an awm bawk a. Chu chuan Political party Mizo Union te, United Mizo Freedon Organization te, Eastern India Tribal Union te a rawn hring chhuak a; khang pawlte kha hnam rilruin a hrin chhuah vek an ni. Hnam rilru nei lo se la kan hnam tana ṭha tur nia an rin kha an sawi chhuak lo vang a; sawi chhuah chu sawi loh, hnam anga kan hma lam hun tur thlir lawkna an nei lo hrim hrim ang.
Tu ta nge? Hnam rilru hi paw mal ta a ni thei lo va, sakhaw mal ta a ni thei hek lo. Pawl mal emaw, sakhaw mal emawin an ta neih chuan mi dang tan phurrit a ni thin. Chu chu nazi boruakah te, Mizoram buainaah te pawh a lang chaing hle a. Sakhaw mal ta anga kalpui a nih apiangin sakhaw dang tan phurrit a ni a; a tlem zawk an chep thin.
Mizo hnam rilru kan tih pawh hi pawl mal ta a ni thei lo va, pawl malin ta neih an tum phawt chuan mi dang tan phurrit an ni thuai ang. Mizo zawng zawng ta, Mizo ram leh hnam hmangaihtu apiang ta a ni. Hnam rilru hian min phuar khawm tur a ni a, min tidarh tur a ni lo. Pawl dang paih zawnga he rilru hi kan put chuan inpumkahtna aiin inṭhen darhna a thlen ang a; kan zavai atan a ṭha lo zawk dawn a ni.
Sakhaw mal ta a ni lo. Sakhua hi a pawimawh em em a; mahse sakhaw mal behchhana hnam rilru kan kalpui chuan inpumkhatna a ṭha thei lo va; khua leh tui inkarah khi nasa tak a siam thei. India ramah Indian nationalism leh Hindu sakhua ngaihpawlh lui an tam ta hle mai niin a lang a. India mi i ni si a, engati nge Kristian i nih tih te hi zawhna awm ṭhin a ni a; hei hian inpumkhatna a tichhe lo thei lo. Hemi tlukpui chiah hi Mizote pawhin kan nei a; Mizo zawng zawng chu Kristian ni vek, Kohhran thu hnuaia awm vek tura ngaihna hi a ni. Chu chuan mi mal nun a nêk chep a; sakhaw tlêm zawk leh pawl te zawkte an chep phah hlauh thei a ni. Ram inrelbawlna hnuaiah hian zalenna dik a awm loh chuan mi zalen lote chuan a chhe zawngin zalenna kawngah hlet an chhuah fo ṭhin a. Chumi hre thiama hnam rilru leh dan hi kalpui a tul fo thin awm e.
Hnam rilru hi ram leh hnam tana thil tha duh apiang ta a ni a; chutiang mite chu pawl eng emawah tel kher lo mah se an nitin nuna taima leh dik an nih a, kan tu leh fate lo kal zel himna tur an ngaihtuah phak phawt chuan eng party mi leh sa emaw, sakhuaah eng emaw ni lo mah se hnam rilru pu lova hnawk tur an ni lo.
Hnam rilru hi a ṭangkai em em tih hi phat rual a ni lo. Kan inpumkhat theihna tura thinlung lama min phuar khawmtu a ni. Kan inpumkhatna chu hnam anga kan din chhuah theihna tur kailawn pawimawh, pumpelhna awm lo ang hialin a ngaih theih awm e. Inpumkhatna rilru nei tur erawh chuan min hui khawm thiam hruaitu ṭha kan neih a, min phuar khawmtu dan ṭha leh chak kan neih a ngai thung. Chuti a nih loh chuan hruaitu nei lo beram ang maiin mahni kawng kawngah kan peng darh mai mai dawn a ni.
Hnam rilru hian rual elna leh rual awhna min pe thei bawk a. Hnam dang tluka awm duhna te, hnam dang neih ang neih ve duhna te min pein chu chuan hmasawnna kawngah min nawr chak thei hle bawk a ni.
Hnam rilru chak leh ṭha hian hnam anga kan himna tur min ngaihtuahtir a; chu chuan kan himna tura bei turin chakna leh huaisenna pawh min pe tel nghal thin. Ram leh hnamin harsatna a tawh pawhin huasen taka pen zel a, bei zel turin he rilru hian min tichakin min tihuaisen thei a ni.
Hnam hi rilru ṭangkai hle mah se chem hriam tak ang mai a ni a; buaina zakhua a thlen thei bawk a. Kan kal pui dan a dik loh chuan mipui leh hnam pum tan tawrhna a thleng thei tih history hian min hrilh chiang hle.
Hnam rilru hian thliarkar rilru min pe thei a; chu chuan hnam dang hrim hrim pawngpaw huatna kan rilruah a tuh thei a, a tuh ngei ṭhin ni pawhin a lang. Hetiang rilru hi a dawngtu lam tan a ngeiawm duh em em mai a; rah ṭha pawh a chhuah meuh lo. A leh a lignin khaw eng kan hmuh vena tur a tizim thei a; hmasawnna kawng kan zawhnaah min tiṭhuanawptu a ni thei bawk. Hnam dang huat leh hnam hmangaihna hi thil thuhmun a ni lo; hnam dang haw miah lovin ram leh hnam hi a hmangaih theih a; khua rei thilah chuan that pawh a tha zawk a ni.
Thliarkar rilru min siamsak thei a; chu rilru zim tak mai chu ram leh hnam hmangaihna a ni ber ta emaw tiin inkhung bing duhna nen a inthuam fo thin.
Hnam rilru hian tharum a hring chhuak thei a; a hring chhuak fo thin bawk a. Tharum chiah ni lo, mahse inenhranna te, tlem zawk leh te zawk en dawngna te pawh a hring thei. Hnam dang chunga hleilenna te pawh hnam rilru behchhana sawimawi chawp thei niin chutiang chu a thleng fo awm e.
Pathianin rilru min pek hi fim taka hmang turin chhia leh ṭha hriatna nen min thuam a. Hnam rilru hian chu chu a tinu kher lo se, a tha zawnga he rilru hi hmang turin, ngaihtuahna fim tlansan lova kalpui chi a ni.