
Guest writer
Dr Lalchhuanawma Tochhawng
SEXISM LEH SAKHUA
Hmeichhia leh chakaiin sakhua an nei lo – Mizo pipute
“Hmeichhe dinhmun hi chawi kan a nih phawt loh chuan khawvel hi ṭhat ngaihna a awm lo. Thla pakhat chauh nen sava a thlawk thei lo. Swami Vivekananda
Mipa nih vang leh hmeichhe nih vanga inthliarna ṭha lo(sexism) hi sakhuaah a tir ata a awm sa a. Hmeichhia hi a tuartu an ni zel bawk. Chutianga inthliarna leh inrah behna chu ze hrang hrangin a inpho chhuakin, a inpho chhuah dan chu Hindu, Islam, Kristian, zingah mipa lalna leh chungnunna thurin vuantute chuan sawi mam dan an hre zel bawk. Hmeichhia nih avanga dinhmun chelh theih loh te, kal theih loh chin neih te hi hman aṭang tawhin a lo awm tawh ṭhin a ni.
Engvanga hmeichhiate hi sakhuaa an telnaah tiam chi zim tak siamsak nge an nih ṭhin tih hi chhui tham a awm mai thei e.
Hmakhawsang atang tawhin vantlang nun leh chhungkua hi mipa lalna a ni a. Hmeichhiate chu in chhungkhura che tur leh chi thlah lama mipa hmanrua anga ngaihna a lian hle a. Hmeichhe ching, fa nei thei lote phei chuan endawng an hlawh viau thin a ni. Hmanlai hun, Medical Science la awm hma phei kha chuan fa neih theih loh chungchangah mipa – ‘pasal’ –in mawh chhiat an hlawh lo va, hmeichhia- ‘nupui’ chauhin an tuar thin. Bertrand Russell phei chuan, “Kristian sakhuaah hmeichhe ching tan chhandamna a awm lo,” a ti hial a ni. Science lama hmasawnna leh hriatna thar lo awm avangin nupa inkara fa nei theih lohna hi mipa lam chian loh vang a ni thei ve tho tih hriat a ni ta a. Fa neih loh avanga hmeichhia mawhchhiatna a tlem ta. Chuti chung chuan a bo ta tihna erawh chu a ni miah lo.
Mipa lalna chhungkua leh khawtlang a nih ṭhin avangin mipa chu chhungkaw neitu leh roreltu a ni a. A bungraw neih hrang hrang zingah hmeichhia hi an tel ve mai a ni ber. History lamah chuan Lalber dinhmun han luah maite pawh an awm ngei mai a. Mahse hetiang hi chu lal thisen kai, ropui saa lo piang an ni a; mipui vantlang zinga hmeichhe dinhmun nen khai dun a rem lo.
Islam sakhuaah hian hmeichhia an chêp ber mai awm e. A duh rum zualin thuneihna an chan phei chuan hmeichhe tan lehkha zir phal loh tih te, lirthei khalh phal loh te, sawrkar hna sâng thawh ve theih loh te leh a dang tam tak a awm. Islam sakhaw lehkhabu chuan an mi huaisen, an sakhua avanga raldonaa thi te chu vanramah nula thianghlimin an lo hmuak ang tiin a tiam a. Hei hian a entir chu hmeichhiate chu trophy ang leka ngaihna an nei tih hi a ni. Hmeichhe huaisen leh Islam sakhua avanga nunna chan khawpa thawktute tan vanramah tlangval virgin te hi lawmman atana tiamna thu a awm ve lo. Muslim mipa chuan nupui pakhat aia tam a nei thei a; hmeichhiain pasal pakhat bak an nei thei lo.
Ngaihdan sawi thei lova hrek behna pawh a nasa hle a ni. Social media-a an ngaihdan an tarlan avanga lung in tang te pawh an awm a. Lehkha an zir luih avanga vau tawkte pawh an awm hial a ni. Muslim hmeichhiate hak tura an duan kawrfual ‘abaya’ an tih mai an hâk loh avanga hrem tawkte pawh an awm a. Hmeichhe tan mahni inchhung chhuahsan mai theih a ni lo; mipa kaihhruaina hnuaiah lo chuan pawn an chhuak thei lo va; vantlang leh khawtlanga an tel ve na tur a inkhar ping nghal tihna a ni. Ram ṭhenkhata Islam dan khauh tak an hmannaah phei chuan anmahni in chhungkhurah bak hna an thawk thei lo a ni. Chu chu Afghanistan-ah a takin a lo thleng mek a. He ramah hian Taliban-in rorelna an chan tak avanga hmeichhiate hi chep thut an ni chiah lo. Taliban chak loh lai khan zalen deuhin lang mah se ram danga hmeichhe dinhmun tam tak ban phak loh an nei tho a ni. Taliban an lo chak a, sawrkarna an han chan khan hmeichhiate an ngaihtuahawm nghal hle a. Taliban-ho khuan Islam sakhaw danah tanfung an neih tlat avanga khutianga che thei khu an ni a. An sakhuaah tanfung tur awm miah lo se a boruak a dang daih ngei ang. Keini rama MHIP angte hi chu an nei thei reng reng lo ang. A bul chu sakhua a ni.
Hindu sakhuaah hian hmeichhe rah behna a awm nasa hle bawk a. Tun thleng hian hmeichhe kum tling tawh chin tana luh ve theih lohna temple a la awm hial a ni. Mipain a nupui asun chuan nupui dang anei lehthei a; hmeithai tan erawh chuan pasal dang neih leh theih a ni lo. Hetiang ang dan hi India ramah chauh lo pawh, China ramah te pawh a lo awm tawh ṭhin a ni. India ramah chuan hmeichhia chu a pasalin a thihsan chuan a pasal halralna meipuiah inhal hlum ve mai kha ropui tak, hmeichhe zahawmna niin an ngai thin a; heng hun lai hian mipa tan a nupui halralna meipuia inhal hlum ve nghal kha mipa ropuina leh zahawmna nia ngaiin mipate kha inhal hlum ve nghal tura beiseina a awm lo. British-in India a awp hnu khan an khap ta a; mahse rei tak chhung chu “hmeithai hal-Sati” hi hriat tur a awm a ni.
Tun thleng pawha harsatna la siamtu chu hmeichhe thuam chhawm kan tih mai dowry hi a ni a. Mizo inneihnaa hmeichhe thuam chhawm nen hi chuan a inang miah lo. Dowry hi a nihna takah chuan hmeichhe thuamchhawm ni lovin mipa man a ni mah zawk. He thil hian thil ṭha lo dang a hring a. Mo tihduhdahna te, hmeichhia an nih avanga nu pum chhunga an la awm laia tihtlak mai te hi a ni. India sawrkar chuan a khap tlat a; nausen nu pum chhunga la awm mek chu mipa nge a nih hmeichhia hriat tuma ‘exam’ pawh a khap a ni. Heti chung hian mi tam tak chu ram pawnah kalin nau an titla thin a ni awm e. Ram pawn kal kher lo pawhin a ruka hmeichhe hring duh lova nau titla hi an la tam hle a ni awm e. Daksh Tyagi ziah dan chuan kum tin nuai khat an tling a. Hei hi mihausa ṭhenkhat nau titla tura ram pawn lama zin chhuak chhiar tel lohin a ni. A ziah dan chuan India rama hmeichhia maktaduai 21 zet hi an chhungte duh loh dana lo piang laklawh ve mai an ni.
Sawi kim sen rual a ni lo ve. Kristian sakhuaah pawh hmeichhe dah hniamna hi a tir atangin a awm a. Bible bung khatna aṭang hian hmeichhe dinhmun dah hniam a awm ṭanna a. Hmeichhia chu mipain a mamawh avanga siam ve chauh a ni. Mipa chu siam hmasak a ni a; hmeichhia chu mipa puitu atana siam, a tha chhang dawltu ang chauh a ni. Chu chu Paula pawhin ṭanfunga hmangin Kohhran leh chhungkuaah hmeichhia chu mipa aia hniama awm tur a nih thu a sawi nawn hial a ni. Heng thu behchhana hmang hian mipa leh hmeichhe dinhmun insan hleih hi Pathian min siam dan leh Pathian ruahman dan ni tlata inzirtirin kan thluak kan insuksak a. Tun thleng hian kohhran ṭhenkhat chuan hmeichhia hi an la dah hniam a; nemnhgeh rawngbawlna reng reng an chantir lo va. Chu chuan hrin dang a nei. Kohhran fip zual phei chuan pulpit rawngbawlna hrim hrim hi hmeichhe ban phak lohah an dah hial a ni.
Sual chungchanga hmeichhe burbun tlat mai hi sakhaw tinah a awm a ni ber e. Pawngsual a lo awm a, pawngsualtu dem lova hmeichhia zawk dem tlat ching an awm a. A tlangpuiin sakhaw mi tak, sakhaw la runthlak chi an ni zel. A nihna takah chuan pawngsual hi mipa rilru aṭanga lo chhuak a ni.
Hmeichhe nemngheh te, hmeichhia nena dinhmun inanga din te hi eng nge kan duh loh chhan ni ang? Bible behchhanin, mipa ropuina leh thuneihna tihchak kan tum mai mai em ni ang? Hlauh kan nei em ni tihte hi ngaihtuah theih tak a ni. Mipa thuneihna kiam sawt tur kan hlauvin kan ngaingam ngang lo em ni ang le?
Hmeichhiate hian Sawrkarah chuan dinhmun sang ber thlengin an chelh thei a. Prime Minister kan nei tawh a; President pawh hmeichhia kan nei thei a. Dinhmun pawimawh dangte pawh hmeichhe tan, hmeichhia an nih hrim hrim vangin kharsak an ni lo. Engati nge sakhua a nih tak avanga hmeichhe tana kawng kan khar tlat bik le? Hmeichhia hi Kohhran Upa atana thlan theih loh leh Pastor atana nemngheh theih miah lova kawng khar hrim hrim aiin kawng hawng ve ila, kan ram chhiatna khawpa tam hi an lo tling nghal sup sup dawn em ni? Kan ram ṭhanmawh bawk Corruption hi a pung hluai kher dawn em ni?
Vivekananda sawi ang khian, hmeichhia an changkan loh chuan ram hian changkanna lam a pan thei lo.