Dr Lalchhuanawma Tochhawng

Guest writer

Dr Lalchhuanawma Tochhawng

KHAWPUI(CAPITAL) SAWN

Kum 1911 December ni 12-ah khan Delhi-ah Durbar neih a ni a. He Durbar-ah hian dan pangngaiin India ram bung hrang hrang lalte leh roreltute an kim hle. Kumpinu Lalber King George V leh a nupui Queen Mary chu he Durbar hmang tur hian December ni 7-ah an lo thleng tawh nghe nghe a ni.

Delhi hi Durbar neihna hmun a ni naa Capital a ni lo. Hetih hun laia India ram Capital chu Calcutta-(Kolkata) a ni. Tichuan, Durbar-ah hian thil pawimawh dang eng emaw zat bakah India ram khawpui(Capital) chu Calcutta(Kolkata) atangin Delhi-ah sawn a nih tur thu an puang a; tun thleng hian Delhi chu India ram Capital a la ni ta reng a ni. King George V and Queen Marry chuan kum 1911 December ni 15-ah khawpui thar atan lungphum an phum a. He khawpui thar duang tur hian a hun laia Architects thiam lar tak Sir Edwin Landseer Lutyens leh Sir Herbert Baker te pahnih hi ruat an ni. Lungphum an phum atanga kum 20 zetah, kum 1931 february ni 13-ah New Delhi chu India ram khawpui-Capital tak takah an hmang ṭan chauh a ni.

Kum 1327-ah daih tawh khan Mohammed bin Tughlaq-a chuan a khawpui chu Delhi atangin Devagiri-ah sawn a tum a. Mahse mipuiin insawn an duh lo va, a hlawhchham a, mipui pawh chu Delhi-ah an kir leh ta a ni.

Mohammed bin Tughlaq leh Kumpinu lal chauh hi khawpui sawn an ni lo.

Russia Lalber Peter the Great khan kum 1703-ah St Petersburg dinin kum 1712 atangin khawpui(Capital) atan an hmang a. Kum za zet a ral hnuah, Russia ramah Revolution a lo thleng a. Lal paih thlain Communist an lo ni ta a. He revolution nghawngah hian ram dangin Russia an rawn run mai hlauhthawn thilah Vladimir Lenin chuan an ram rorelna khawpui-Capital chu St Pertersburg atangin kum 1918-ah Moscow-ah a sawn a. An sawn tirh chuan hun eng emaw ti chhung lek atana sawn an ni naa tun thleng hian an sawn hlen ta reng mai chu a ni.

Israel ramah ngei pawh Tel Aviv atangin Jerusalemah an Capital a sawn bawk. Lal Davida khan Jerusalem a la a, a awmna hmasa Hebron aṭanga insawnin Jerusalem chu khawpui atan a hmang a, khawpui a sawn tihna a ni.

Brazil khawpui chu Rio de Janeiro atanga hla tak, Brasilia-ah an sawn a. Egypt hian Cairo khawpui chhung atangin khaw pawnah sawn an tum bawk a. Hmanlaiin Cairo ni lo hi capital an nei thin bawk.

Pakistan-in zalenna a hmuh lai chuan an ram khawpui chu Karachi a ni a. Independent an hmuh hnu kum sawm zetah sawn an tum a. A hmun atan tuna an khawpui ni ta Islamabad hi an thlang a. Mahse Islamabad-ah hian direct-in an insawn lo. Khawpui thar an siam zawh hmaa khawpui lailawk ni turin Rawalpindi-ah an insuan phawt a. Kum 1967-ah khawpui thar Islamabad-ah an insawn lut chauh a ni. Tanzania chuan Dar es Salaam aṭangin Dodoma-ah an sawn naa an Office pawimawh tak takte chu Dar es Salaam-ah hian a la awm thung.

Nigeria chuan an rama khaw lian ber leh sumdawnna hmunpui Lagos atnagin kum 1991-ah khan Abuja-ah an sawn tawh. Ivory Coast hian an khawpui hi Abidjan atangin kum 1983-ah khan Yamoussoukro lamah an sawn a.

Kum 1997-ah Kazakhstan an ram khawpui chu Almaty atangain Astana-ah(Nur-Sultan) an sawn a. Brazil Capital chu Rio de Jenero atangin Brasilia-ah an sawn. Vietnam khi chuan vawi eng emaw zat khawpui an sawn tawh. Myanmar hian Yangon(Rangoon) atangin khawpui thar Naypyidaw an siam ta bawk. Kum 1859 ah King Mindon-a khan a rorelna khawpui chu Amarapura atangin Mandalay khawpuiah a sawn. USA, England, China, Japan, Turkey, Algeria, Libya, Morrocco, Uganda, etc etc, sawi sen rual a ni lo. Heng lo pawh hi khawpui sawn leh tuna sawn tura inruahman mêk an la awm cheu bawk.

Engvangin nge khawpui an sawn ṭhin tih hi a pawimawh a. A pawnga taka pawngpaw sawn ngawt an ni ngai lo. A thui lutuk dawn avangin tun tumah hi chuan kan sawi tel lo ang.

Kan tleirawl laia mi ṭhenkhat sawi ṭhin State Capital sawn leh Thenzawla khawpui din thu a ri chhuak thar leh a. Mizorama Political Party lian taka President ni mek Pu Zoramthanga reaction hian min barakhaih hle a ni.

Aizawl hi a lian fal em em a. MLA bial 12 zet a awm a. A hnaih bertu khawpui dangin bial sawm pawh an nei phak lo. Chuvangin Politician chuan he khawpuia MLA seat lak tam hi an tum lo thei lo a. Bial 12 hi an lak a, a bâk bial 28-a bial 10 lek pawh an lak chuan an sawrkar a ni mai. Chu rilru chu Pu Zoramthanga thusawi dan hmang aṭang hian a lo lang tih loh rual a ni lo. Hei hian khawpui lian fal lutuk awm hi politics thilah a ṭha lo tih a tilang chiang hle mai. Hetiang a nih reng chuan thingtlang mite hian ngaihthah kan hlawh kumkhua mai dawn a ni. Tunah pawh hian hmasawnna leh sum leh pai a insem rual lo em em mai a. Thingtlang mite chuan Aizawl khawpui ei bang nawi kan chang hram a nih hi. Khawpui huam chhungah in hmun man a to fal em em a. A chhehvel ram thlengin mi hausaten an nei zo chu nih ber tawh hi.

Khawpui lian fal lutuk ṭhat lohna pakhat chu ram hruaitute leh mi lian thinlungah ram huap ngaihtuahna a tet phah ṭhin tih hi kan CM hlui thusawi aṭangin a lang thei. Mi ṭhenkhat chuan Tuirial leh Tlawng inkar, Sihphir leh Falkawn inkar bak hi Mizoramah an ngai lo emaw tih mai tur a ni. Chutianga zim taka thlirtute hian ram an hmangaih tak tak ang em? Politician ṭhenkhat hi chuan Thingtlang mite hi lalṭhutthleng kailawn atan chauh min lo duh ṭhin em ni ang?

Kan politician te, kan mi liante hian Aizawl ringawt hi Mizoram a ni lo va, kan hmasawnna a tlâk rual theihna tur te, thingtlang leh khawpui kan lo inan tlana kan inpum khat lehzualna tur te ngaihtuahin khawpui hi sawn zai rel se ṭhangthar lo kal zel tur tan malsawmna an ni ang.

Khawpui sawn hi thil hautak zet mai a ni a. Rambuai hruai khawm laia sipaiin min hruai khawm te, Thlawhbawk lama kir leh dawna ni khat thil thua chhugkua kan pem mai ang te kha a ni lo. Kum 20 aia rei inbuatsaih tura ruahmanna siam chi a ni a. Tunah pawh hian sawn dawn ila, kan ram sum leh pai dinhmun thlir chungin kum 20 aṭanga kum 30 chhunga insawn tura inruahman a fuh ber ang. Insawn loh tawp ai chuan a ṭha hrim hrim thung ang.

Tunlaia khawpui sawn reng reng hian khawpui mipui an sawn lui chiam ngai lo. Rorelna hmun an sawn a, Office pawimawh an sawn mai a; sumdawnna hmun phei chu sawn chi pawh niin a lang lo. Chuvangin kum 700 zet kal taa Mohammed bin Tughlaq-a khawpui sawn tum dan nen tehkhina hmehbel chi an ni lo reng reng. Aizawl aṭang hian Capital hi sawn mah ila, Aizawl hi chu a lian reng ang a, a pawimawh reng bawk ang.

Pu Zoramthanga sawi angin Aizawl mipui hian an duh lo ang em? Duh lo an awm ngei ang a, duh pawh an awm ṭeuh ang. Tih luihnain tumah pem luihtir an ni dawn miah lo va. Sawrkar hnathawkte pawh sawrkar quartar-ah an va awm ang a. An pension hunah Aizawlah an let leh mai ang a, Capital sawn hi ui viau tur an ni dawn em ni? A thuhrimah State Capital hi State pumpui tana siam a ni a; Aizawl khawpuia chengte tan chauha State khat riang ruang Capital hi ngaihtuah tur a ni lo; keini thingtlang mite pawh hi Mizo kan ni a, Mizoram khua leh tui kan ni. Aizawl chauh ngaihtuah lo leh hmangaih lova ram pum huapa ngaihtuahna hmang leh, kum lo kal zel tura kan hnam tana thlir thiam tan chuan khawpui sawn hi duh loh viau tur niin a lang lo. Aizawl mi, mi rilru puitling tak tak zingah hian khawpui sawn chhuah duhna hi hman atangin, thingtlang miten kan ngaihtuah thiam hma khan a awm daih tawh zawk a ni. Ṭhangthar zingah khawpui pangngai tak, planned City neih duha rualawhna a awm tawh tihte hi politician thenkhat hian an la hre miah lo em ni aw!

Inthlan leh huna vote hmuh theihna tur hi politician tan chuan ngaihtuah loh theih loh a nih avangin kan dem tur a ni lo. Mahse kum sawmhnih sawmthum, kum sawmli sawmnga hnua kan ram awm zel dan tur te, ṭhangthar lo kal zel mamawh turte ngaihtuah miah lo khawpa lal ngawr ngawr duhtute hi chuan ram hruai tum fo lo se, ram leh ṭhangthar lo kal zel tur tan a ṭha zawk ang.