KAN UNAUTE – 2

Chhuak hmasa lamah kan sawi thuak thuak tawh a. I han chhunzawm teh ang.

Kan unau râltlante hi ram dang râltlan nen an inang lo kan tih tawh kha. Zalên takin an awm a, an sumdawng kual thei a, an inhlawh thei bawk a. A hrana an awmna tur ruahmana awm khawm lovin kan zingah an awm ve mai a ni. Heng hi an danglamna thudik pangngai chu kan han tarlang mai a ni a; huatthua lâk tur a ni lo va, hnawksak anga lo thlir chiam tur pawh a ni lo. Kan unaute an ni miau mai a, kan zingah thlamuang taka awm tur reng an ni.

Kan inpumkhatna turin inpawm tawn a ngai kan ti a. Keini hian eng chen chiah nge inpawm tawnnaah rilru kan neih tih hi mahni ṭheuh inzawt ang u hmiang. Ze hrang deuh apiang pawm thei lo te, hnam inpumkhatna lam hawi duh lote pawh kan zingah hian an awm thei niin a lang. Eng anga inpawm tawn tur nge kan nih tihah hian kan chiang thei meuh lo a nih hi. Kan awm dan leh kan zia rawn nei ve kher tura kan phût chuan kan pawm thiam tâwk lo tihna a ni a, kan inpumkhat har hle ang. Eng pâwl emaw zawma tel ve ngei ngei tura inphût phei chu inpumkhatna kawngkhartu a ni.

Inpumkhatna atan ṭawng hi a pawimawh êm êm a; mahse loh theih loh thil a ni lo. Mizo ṭawng kan tih tâk mai hi Lusei ṭawng behchhana lo awm a nih avanga Lusei huang chauh hi kan enzawn a, he huanga inkhung khawm kan tum lutuk a nih phawt chuan inpum khatnaah harsatna kan nei reng dawn a ni. Kan unaute ṭawng hi hnawksak anga en lo va, kan pawm thiam phawt chuan anni pawhin zawi zawiin an pawm ve tho tho dawn a ni. Ṭawng tam tak hi a ral tawh a, a la ral zel dawn a. Kan ni tin nun leh zirna leh eizawnna atana ṭangkai apiang an dingchang mai dawn a; tuna kan ṭawng kan tihhlut thiam dan hian a hril mai dawn a ni.

Kumin Mizoram Presbyterian Kohhran Nilai leh Beihrual thupui chu Kohhran inpumkhatna a ni a. September ni 9 aṭanga September ni 14 chhunga Beirual thupuite kha Kohhran inpumkhatna atan chauh lo pawh, Zofate inpumkhatna atana thu pawimawh tak tak vek an ni.

Zofate kan inpumkhat theihna atan chuan Tirhkoh Paulan, “A theih phawt chuan nangmahni lam tal mi zawng zawng nen inremin awm rawh u,(Rom 12:8)” a tih kha hmanrua atana kan hman a, kan bul ṭanna a nih ngei pawh a ngai ang. Keimahni lam tal hian kan pawm rem thiam phawt chuan engtikah emaw chuan inpum khatna lam kan pan hrim hrim dawn a ni. Hei hian a bul tantu kan ni tur tih a kawk nghal a, mawhphurhna kan kovah a nghat nghal a ni. Inremna tel lovin inkhat theih a ni lo tiin kum 2025 Nilai leh Beirual Thupui buah a ziak a. Kohhran chungchang sawina a ni naa hnam inpumkhatna atan pawh thudik a ni.

Miin a pianpui ṭawng a hmang duh a nih chuan hmang turin zalenna a nei a; tu mahin kan khap thiang lo va, hnawksak ena en turin sawrkar dan eng mahin an chungah thuneihna min pe hek lo, zalên takin an hmang mai tur a ni. Mahni pianpui ṭawng kan hmang hi India sawrkar pawhin a khap lo va, khap chi a hek lo. Mizoram pawnah lehkha zir leh hnathawkin Mizo eng emaw zât an chhuak tawh a. Tlêm te kan awm khawm pawhin Mizo ṭawng kan hmang mai a. Tu mahin hnawksak enin min en lo va. Keini pawh hian kan unaute hi a ngaimawh zawnga dawng sawng lovin kan pawm thiam mai tur a ni.

Inpumkhatna daltu: Chapona hi inpumkhatna daltu a ni. Kum 2025 Nilai leh Beihrual thupui September ni 13-a thupui chhawp chhuah chu ‘Chapona-Inpumkhatna Daltu’ tih a ni a. Kohhran inpumkhatna piah lamah, hnam anga kan inpumkhatna daltu pawh hi chapona hi a ni fo thin. Beirual Thupui ziaktu chuan, “Chapona chu mi dangte aia mahni indah chungnunna hi a ni tiin kan sawi thei ang. Mi chapo chuan mi dangte aia ṭha zâwkah a inruat a, mi dang a hmusit thîn,” tiin a ziak a. Hetiang hi chapona a nih avangin kan hnam inpumkhatna tichhetu a lo ni ta a ni.

Mi tam tak hi kan nihnaah kan chapo mah mah a, ze hrang leh ṭawng hrang hlek hlek kan ngaithei lo a, hmuhsit kan ching hle. Hei hi kan inpumkhatna dal tlattu a ni.

Prof Siamkima Khawlhring chuan, “Awmna hmun a inthuhmun loh avangin thil thuhmun sawi nan thu mal hrang hman chung châng thuah hian inhmuh hniamna leh innuihzatburna a lo awm chhan hi eng dang mah ni lovin, induh tawk leh chapo vang a ni ber,” a ti a. (Zalenna Ram, phek 257, para 2).

Mihring tu mah hi chapo tur kan awm lo. Chhum rei lo te lo lang a, ral leh mai tur vek kan ni. Mizo hnahthlak zingah mi dang hmusit thei khawpa changkang leh ropui tu mah kan awm lo.

Inremna kawng ngaihdamna: Kan inngaihdam tawn a ngai. Chhuak hmasa lama kan sawi tawh angin hnam tin chi tin zingah mi sual leh mi tha an awm a. Misual leh kawhmawh bawl ching hi a tlêm zawk an ni zel. Heng mi tlêm zawkte avanga mi dang zawng zawng nena huat hi hahthlawnna a ni a; kan inngaihdam tawn zel a ṭul tak meuh a ni. Lehlam lehlamah tihsual châng kan nei vek mai a; kan inngaihdam tawn loh chuan kan inpumkhat thei lo vang.

Keini hian Mizo hnahthlâk zawng zawng len theihna tura kan rilru hi tih zauh a hun tawh hle a ni. Mizo hnahthlâk tam takin Mizo an intih hreh chhan hi zir chiang ila, a thawi damna leh tihrehna ngaihtuah bawk ila, inpumkhatna lamah hma kan sawn ngeiin ka ring.

In Pui Rilru: “In Pui” hi Mizovin kan nei ṭhin a. Nu leh pa chenna, pi leh pu chenna, in hrang chang tawh tu leh fate tlangnêl tak leh lungmuang taka an luha an chhuah theihna in a ni a. “In pui” atana pawimawh tak tak a awm a. A pawimawh ber chu “inpui rilru” hi a ni.

“Mizovin ‘In pui’ kan tih hi in (building) ni lovin nu leh pa (mihring) zawk hi an lo ni ber,” an tih thin hi a dik hle. “Mizo in pui-Zofate in pui” kan tih pawhin a ram lei lung aiin a chhunga chengte hi ‘in pui’ tak tak zawk kan ni.

In pui luahtu chuan in hranga chengte chungah rilru zau tak a pu ang a, dawhtheihna nena a lo dawngsawng thin tur a ni. Chuti ang ni lo, rilru tê leh kawi tak, tu leh fate leng darh zawnga khawsa a awm theih tlat bawk a. Keini hian “in pui rilru” kan nei thei ang em? Tunhma lama thil thleng tawh chi hrang hrang han thlir lêt hian inenfiah kan ngai ve viau awm e.

Mizoram hi Zofate zawng zawng tan ‘in pui’ a ni a; kan duh emaw duh lo emaw, kan pawm emaw pawm lo emaw, tuna khawvel hun hman mêkah chuan hei lo hi chu in pui dang a awm lo va, politics vir vel hrang hrang han thlir pawhin Mizoram lo hi in pui dang kan nei lawk lawk dawn lo niin a rin theih hial a ni. Chuvangin a chhûnga cheng Zofate hian ‘in pui’ rilru, puitling leh tlo nei tura ṭan kan lâk zual zel a ngai ang.

Mizo nihna hi Lusei huang chhunga khung beh tlat tur a ni lo va, a dik bawk hek lo. Mizo ṭawng hi Lusei ṭawng behchhanin a piang mêk ngei tak naa, zîm lutuka kan hung phawt chuan kan unau tam tak tan rawn intah luh a harsa dawn a, kawngka kan khar hnan tihna a ni ang. Ṭawng hrang hi inzawm a, huang khata luang za tak tak tur chuan kum tam tak, kum za aia tam hun a duh dawn a; hmanhmawha innawr chi a ni lo.

Chi lian leh tam leh changkang zawk anga langin an len leh an changkanna an chhuang tur a ni lo. A te zawk nêk bet a, chîm ral a tum tur a ni hek lo. Mihring rilrua “survival instinct” hi a cho chhuak ang a; kan inleng darh vek mai dawn a ni. Keimahni nihna ṭheuh anga lungawi taka Mizo kan nih tlân theihna kawng kan zawn a ngai a; chutiang a nih loh chuan inpumkhat ahnehin kan darh tual tual ang.