HNAM HUAISEN

Khawvelah hian hlauhawm a tam em em tih hi phat rual a ni lo. Hlauhawm tam tak hi chu kan thunun phak loh thil an ni thei ang. Hlauhawm a tam em em ang bawk hian hlauhawm ni awm taka lang, a nihna tak taka hlauhawm tehchiam lo a tam hle bawk a. Hlauh viau sawt reng reng lo, a nih ang anga pawm mai ngai chi pawh a awm ṭeuh bawk. Thil tam tak hi chu kan insawiṭhaih laklawh avanga kan hlauh tâk mai mai te pawh an ni thei bawk. Pangang te, vangvat te hi hlauhawm tia sawi tur an ni hauh lo naa mi tam tak chuan an hlau laklawh tlat tawh a ni. Thlahrâng pawh hi hlauhawm viau tur niin a lang lo, mahse hmanlai atang tawhin kan insawiṭhaih thin a, kan hlauh a reh thei lo.

Keini chauh hi kan ni lo va, ram dang hnam dang zingah pawh hlauhna hi mi ṭhenkhatin sakhua leh politics thilah hmanruaah an hmang châwk thin a ni. Hlauhawm an han siam chawp a, an zirtirna leh anmahni kha an hlauhawm sawi atanga himna awm chhunah puangin pawl an din a; mipui an hîp khawm a. Sakhua leh politics thilah lamṭang leh zuitu an siam thin a ni. Mizorama tualṭo kohhran ṭhenkhat lo din dan nen an inang viau awm e.

Chanchin Ṭha kum 100-na kan lawm dawn hnaih lamah Mizoramah STAR tv kan tih mai kha a lo thleng ve a. Mi ṭhenkhat chuan thil hlauhawm niin an ngai a ni chêk ang, STAR Tv la lo turin mi dang hmin an tum hial a ni. Bairabi thleng rêl a rawn luh dawn te, Lengpui Airport siam dawnte khan hlau pawl an awm a. Henghi chu a la lian tham deuh a. Vai lemchang thiam Prem-a a lo kal dawn an ti a; hlau pawl an awm a ni awm e, nasa takin an bei a; a ṭhulh ta ringawt mai a ni.

Kan ramah rêl a lo lut a, thlawhtheihna a rawn ṭum a; kan state pawn atangin mi an rawn lut hum hum mai a. Hei chauh lo pawh kawngpui zau tak maiin min pawh a; ni tin sumdawng lirthei leh mi mal lirthei a lo lut zut zut a. “Kan duh lo” lo tih chi rual an ni lo. Television a lo lut a, sakawlh ang maia an sawi thin Computer a lo lut a; Internet a lo lut a, Mobile phone lo lutin Social media-in min luh chilh a. Hmasawnnain a ken tel an ni a, dan rual lohin min chen chilh a. Kan dawnsawn dan erawh chu kan hnam himna tur ngaihtuah chunga fing taka kan kalpui a ngai a. Sumdawnna leh a ken tel thil dangahte hian hnam dang an rawn lut zel ang a, min tât hriam dawn nge min tât ral mai dawn tih hi keimahni kutah a awm thui hle dawn a ni. Chutiang chu a nih avangin rilru fim taka ngaihtuah a ngai a; kan hnam dinchhuahna tur thlira kan ṭan ve hle pawh a ngai dawn a ni.

A hlangin kan awm ngai dawn lo tih hi pawm ngam a ngai a; chuvanga a pawnga taka inthlah dul a, inhawn huau tur a ni kher lo. Dam khawchhuah kan tum dan erawh chu en chian fo a ngai thung ang. No niak niak, eng emaw hleka nêk ral mai theih anga awm lova kan intih khauh ve a ngai a. Chu chu tharum lam hawia tih chi a ni miah lo va, rilru tum ruhna te, rilru nghet neih te a pawimawh zawk dawn a ni. Kan nun hrim hrimah hian chaw rum ei lova buh hawp chauh ring reng tur kan ni lo tih hi pawm a ngai thin a ni.

Mihring hi tah hriam ngai a ni.

Hmanrua hi a khat tâwka tah hriam a ngai thin a. A tuai a nem lutuk chuan a bil hma a, tah hriam fo tlak a ni lo. Keini hian tah hriam tlak thinlung sakhat kan neih a ngai a, chu chu hnam anga kan dam khawchhuahna tur a ni.

Khawvel hnam hrang hrang zingah tah hriam tâwk nasa ber chu Israel hnam khu an ni thei mai awm e. An thlahtute, Abrahama, Idaka leh Jacob-ate hun lai ata tawh tah hriam an ni a. Aiguypta ramah an zu awm a; sal chhawrin an lo chhawr a; Babylon salah an tâng leh a; Persia hnuaiah te, Greek hnuaiah te, Rom hnuaiah te an awm a. Europe leh khawvel hmun hrang hrangah an darh a; an tuar nasa hle. An tawrhna zawng zawng kha anmahni tât hriamtu an ni a; hnam rilru nghet leh hriam tak an neih phah tih loh rual a ni lo. An chhehvela hnam dangte pawhin tun thleng hian an la ngur an la ngur a; mahse tah hriam an ni a, hnam thilah an ṭang khawng thei zel a ni. Keini hi tah hriam tlâk kan ni dawn em le?

Hnamin harsatna a tawh hian a kawng awlsam leh hahdam lam zawk zawh mai a awl hle a. Israel faten Mosia hova Kanaan an pan lai pawhin thlalerah harsatna an han tâwk chiah chu, Aigupta sa bêl ngaia phunnawi an awm ve hial a ni. A awlsam lam ringawt hi hnam anga dam khawchhuahna tur a ni lo. Harsa leh khirh tak a nih pawha hma lam pan tura kal luih zel hi a ṭul fo thin a ni.

Hlauhawm hlauh nachang hre lo chuan a tuar nge nge thin. Hlauhawm miah lo kan hlauh lahin a thlawnin kan rilru a hah bawk. Eng hi hlauhawm ni a eng hi nge hlauhawm lo tih hi thliar hran thiam a har châng a awm a. Kan thliar duh dan a inang lo fo bawk a. Hetiang hunah hian ngaihtuahna fîm tak hmanga ding leh vei thlir theih a ngai thin a ni. Mihring rilru hi hlauhna avanga a chi-ai apiangin ngaihtuahna fîm a bo thin lehnghal a, a buaithlak hle.

Hnam tin hian dam khawchhuah an duh vek a, keini pawhin kan duh. Kan dam khawchhuahna tur chu taimakna te, tei rei peihna te, rinawmna te, thinlunga lama huaisenna te hi a ni. Sawrkar laipui atanga sum lo lut kan inchuh luai luai chhung chuan kutdawh rilru kan pu reng ang a, hnam angin kan ding chhuak thei lo vang.

Dam khawchhuak tura pawimawh chu insiam rem theihna hi a ni chiang mai. Survival of the Fittest hian tharum lama chakna a kawk lo va, indonaa huaisen lam a kawk kher lo. Dam khawchhuak tura insiam rem theihna a kâwk mah zawk a ni.

Hruaitu ṭha kan mamawh. Hmakhawsang atang tawhin hruaitu huasen leh fing kiangah mi dang an huaisen mai thin a; chutiang hruaitu nei apiang chu an dam khawchhuakin an dingchang thin. Hruaitu fing leh huaisen, hlauhawm a lo thlena chi-ai ve lo an hlu thin. Hruaitu kan tih hian mihring leh mi mal tu emaw tinzawn ringawt theih a ni tawh lo. Mizo vantlang nunah phei chuan a theih loh fo thin a ni. Politics lama kan hotute chauh hi kan nun leh rilru thununa kaihruaitu an ni lo va. Sakhua leh tlawmngai pawl lam hian sawrkar ai maha kan nun an thunun zawkna a awm fo thin. Chuvangin hetiang lama inhmangte min zirtir dan leh min hruai dan hian kawng ro a su hle a ni. Mipui aiin hruaituten mawh an phur nasa zawk a; hruaitu an nih hian mawhphurhna a keng nghal tlat a ni. Politics hi thuneihna leh mawhphurhna luan khawmna ber a ni a, mawh an phur nasa ber bawk. Sawrkar hnathawk hotu liante hi politicians hnim hnai ber leh sawrkar kutke tak tak an ni a; an kovah kan hnam damna tur a awm.

Insawiṭhaih chiam aiin hmalam pana nghet taka ke kan pen theihna tur inkawhhmuh a ṭul tawh hle mai. India rama dan tam tak hi chatuana ding reng tura ngaih tur a ni lo va, kan inhumhimna nia kan ngaihte pawh hi engtikah emaw chuan an la danglam thei a. Chuti ang hun a lo thlen pawha hnam anga kan din ngheh theihna turin kan hruaitute hian kawng min zawhpui se kan tu leh fate tan a tlo ber ang. Kan hruaitute hian kum 50 hnua kan dinhmun tur thlirin ruahmanna ṭha tak han siam ngei teh se. Sumdawn dan ṭha leh tlo te, hnam dang el phak tura in pharh zauh dan te, kut hnathawktute thawh chhuah ram pawn thlenga hralh dan tur te, Information Technology hman tangkai zel dan tur te pawh tuna kan inzirtir aia nasaa inzirtir a ṭul dawn ta a ni. Thuneihna sem zaiin village/Local Council level thlenga inenkawlna kan tihchak a ṭul hle bawk. Kan han tarlan hi chu entirna mai a ni a; thil dang tam tak a awm.

Min luhchilhtute hi hlau lova hmachhawnin, kan tu leh fate tan, ṭhian chhan thih ngam Mizote hian puanven i sawi chhing ang u.