I DIN THAR TAK TAK TEH ANG U!

Thuthlung Hluiah hian châng lãr tak pakhat, kohhran inkhâwmpui hrang hrangah pawha thupui innghahna atâna hman ṭhin a awm a; chû chu Nehemia thusawi, “I tho ang u khai, Jerusalem kulh chu i din leh ang u,” tih hi a ni a. Hê châng tlawh chhan hian kohhran inkhâwmpuiah, “I din thar leh ang u,” tih hi hman a ni ṭhin.

Thuthlung Hluiah hian Pathian mi, mi ropui tak tak zîngah hian ngaih sàn zual deuh bîk ka nei nual a; chûng zînga pakhat chu Nehemia hi a ni. Ka thusawiah pawh Nehemia bû aṭanga châng lâk chhuah ka nei ṭhin a; kum 2022 KṬP General Conference-ah pawh khân ka sawi chhuah nual kha. Nehemia chu Judai ram awptu atâna Persia lalin a tirh a ni a; Judai ram chu Persia khawpui Susa aṭang chuan hla tak a ni. Duh sela chuan Nehemia kha mahni inhâi vûr thei tak tùr a ni. A hmáa Judai ram awptute kha chu mi duhãm tak an ni a; an hlawh bákah an inhâi vûr belh nasa hle a. Tûnlâi dinhmun aṭangin sawi dâwn i la, mahni leh nupui te chauh ni loin, tû leh fate thlengin bank hrang hrangah account leh insurance policy hawng thei a ni a! A hmâa mite khân chuan hlèp theih zawng zawng an hlép a ni ang. Nimahsela, Nehemia chuan chutiang chu a ti ve duh miah lo! A ṭawngkam ropui tak, ka duh êm êm chu, “Nimahsela, kei zawngin Pathian ṭihna avàngin chutiang chuan ka ti ve lo. A ni, hemi kulh hna thawk hian ka awm reng a, ram réng rêng pawh ka lei lo,” a ti hmiah mai a ni (Neh 5.15d,16).

Kum BC 586-ah khân Babulon lal Nebukadnezzara chu a siruk làa lo thawkin Judai ram a rawn bei a. Jerusalem khawpui chu ti chhiain ‘Solomona Temple’ chu a tih chhiatsak vek a. Juda lal leh a mi lian leh mi changkãng chin zawng zawng chu Babulon-ah a hruai vek a; a mi hnutchhiahte chu mi rethei bak berh tê tê an ni a, an nihna sawi nân pawh ‘rama mite’ (people of the land) tih an ni.

Kum BC 539-ah Babulon chu Persia lal Kura kutah a lo tlâwm ta a; Judai ram pawh Persia thu hnuaia awm a ni ta. Assuria leh Babulon lalte kha chuan ram dang an hnehin che thei tawh lo tùra siam nân an ram hneha mi lian leh changkãng chin zawng zawng chu thiar chhuakin ram dangah an dah darh ṭhin a. Israel-te pawh kum BC 721-a Assuria-in a hneh khân Assuria ram hmun hrang hrang Hala ramah te, Gozan rama Habor lui kamah te, Media-ho khuaah te a awmtîr a. An ram ruak luah tùrin Babulon khuaa mi te, Kutha khuaa mi te, Ava khuaa mi te, Hamath khuaa mi te, Sepharvaim khuaa mi te a chah chhuak a (2 Lal 17.6,24). Anni leh Israel mi la bãng inneih pawlh aṭangin ‘Samari mite’ kha an lo chhuak a ni.

Persia lal Kura erawh kha chuan Assuria leh Babulon-in an ram láka mite an thawn darh chiam kha sûtin a duh apiang mahni rama an hàw theihna tùrin kum BC 539-ah khân thupék a chhuah a. Chû thupék chu Bible-ah chuan Juda-te chauh huap angin a lang a; mahse, chutiang chu ni loin hnam dang pawh a huam vek a, chûng zîngah chuan Juda-te an tel ve chauh a ni záwk ang. Kura thupék ziahna ‘Cyrus Cylinder’ chu kum 1879 khân hmuh chhuah a ni a; tûnah British Museum-ah dah a ni.

Kum BC 537-a Babulon-a sal tâng lo kîrte khân Jerusalem Temple din leh tumin phûr takin an bei nghâl a; mahse, Samari miten an rawn tih buai ták avàngin an chhunzawm thei ta lo a. Mahni in leh lo inbenbel lamah an ramṭang ta záwk a; chutiang chuan kum BC 520 thleng khân an awm ta mai a. Kum BC 520-ah zàwlnei Haggaia leh Zakaria chuan Zerubabela chu temple din leh tùrin an rawn tur chhuak a. Temple tundin chu an han tharthawh leh ta a, kum BC 515-ah chuan an peih fel ta a ni.

Babulon sal tâng kîr lehte khân Jerusalem kulh chhe tawh kha din thar leh tumna an nei lo a ni ang, kum BC 450 vélah pawh khán a chhiat dàn ngãiin a la awm reng a; chutiang chu a ni tih Nehemian a unaupa Hakalia, Persia rama lo zin hnén aṭanga a lo hriat chuan a vei ta hle mai a; a hmélah pawh a veizia chu a lang chhuak hial a. Persia lal Artazerzia chuan Nehemia chu Judai ram awptu ah a tîr ta a; chû chu Babulon sal tâng chhuah ṭan aṭang khân kum 90 lâi a ni.

Juda sal tâng kîr lehte khân an ti mak ve ngawt mai! Anmahni inbenbel nân hun an hmang zo a; Jerusalem kulh chhia pawh siam ṭhat zái an rél lo a, a ngãi ngãiin an en liam mai mai a ni. Kum BC 445-a Nehemia lo kîr ve thung erawh chuan a zàn a zànin Jerusalem kulh chhe lái chu mi hriat lohin a fang chhuak vek a (Neh 2.13-16). Chumi hnûah Jerusalem mite hnénah chuan, “Kan chan chhiatzia hi in hmû a; Jerusalem a ram tih te, a kawngkhàrte a kàng tih te pawh in hria a; hawh u, sawi chhiat kan nih tawh loh nân Jerusalem kulh chu i din leh ang u,” a ti ta a ni (Neh 2.17).

Nehemia ho chuan Jerusalem kulh din thar hna chu an han thawk tak tak ta a, chan an insem thliah a; Samari mite lak aṭangin dodãlna nasa tak táwk mah se, ni 52 chhûng lekin an thawk zo thei ta mai a ni (Neh 6.15). Nehemia nuna entawn tlák lâi tak pakhat chu a taihmâkna hi a ni. A tih tùrah a chiang a, a tih tùr chu taima takin dodàlna kárah pawh a thawk lui zél a. Nehemia kha thu sawi thiam tak a nih kan hre lo; thil tih tum a neihah erawh chuan a bûr chat mai ṭhin a. Chû tak chu a hlawhtlinna chu a ni.

“I din thar leh ang u,” tih thupui ah hmangin kohhran inkhâwmpui kan nei fo a. Mizoram hian eng ang din thar lehna nge a mamawh tih hi kan ngaihtuah chiang tak tak em? Kumin kum tàwp lamah MLA kan thlang dáwn a; kan ram din thar tùr hian mi eng ang nge kan thlan dáwn tih hi beng sika ngaihtuah a ngái tak zet tawh a ni. India rama state râlmuang bera inchhál kan ni chunga kum 35 chhûnga kan ram hmasáwnna hi a ropui lêm lo! Hmá kan sáwn miah lo kan ti lo a; mi mal phei chu hmasáwn tak tak an tam hle. Kam ram hruaitute phei chu hmá sâwn tak an ni! Inthlan dâwna an sum neih an tàr lanah an pung thûr thûr a, lian tual tual an hmu a ni ringawt! Term khat lek MLA chhûng mai pawha Jeriko kulh âia in ropui sa thei an ni nawk hlawm a ni.

Kan ram pum pui dinhmun ngaihtuah erawh chuan kum 35 chhûnga kan hmasâwnna hian duh thû a sãm lo hle a ni. Kawng kan nei chhe êm êm reng a; sawrkar hlima bâwngpa insi ang phata ṭan kawh tum ngatte pawh an ṭang rei leh chuang si lo! Mizoram anga NGO hnatlângin kawng an siam ṭhatna ram hi hmun dang awm ve tak ang maw? Ei leh bàra intodelh an tum thu hi sawrkar din tirhin an sawi ziah a; an sawrkarna tàwp thlengin dinhmun ngâiah min la dinpui reng tho ṭhin lawi si! Brig. T. Sailo huna Mizorama leileta siam theih hectares 70,000 chuang kha leileta siam awm mûmal loin tûn thlengin a ngâi ngâiin a la awm reng. Silchar kawng ni hnih khat a pin hlek chuan kan buai nghâl zêl titih reng mai a nih hi. Tui hnianghnãra hman tùr kan nei hlei thei lo; mi pakhatin ni khatah litre 40 kan dawn tùr anga an sawi pawh kan dawng mûmal thei bawk si lo. Delhi-ah chuan Kejriwala sawrkar chinah ni khatah mi pakhatin tui litre 240 an dawng asin!

Káwlphetha ni se, ministry pakhatin a pàmṭùl hnû, ministry dangin a rawn tih puitlin ták Tuirial hydel project neih hnûah pawh duh táwka chhit tùr kan la nei thei lo. Ruah a sûr a, a nan hlum thuai a; thlî a tleh hlek a, a chhém hlum zél bawk a. Mini-hydel project kan din thliah thluah a, ram pum chhawr tham a tling tak tak zo si lo; a buaipuitute erawh chuan an hláwkpui pawh a ni mahná!

Zirna ni se, kan tû leh fate chu HSLC&HSSLC-ah Distinction-a pass an tam tual tual a; All India Services leh Central Services-a tling thei erawh an awm mang si lo. MNF sawrkar hmasak khân zirna tih ṭhat tumin Cambridge University nèna inthlun zawm tiin ha hîpin an sawi vul chûk a; certificate eng eng emaw dawng pawh an awm nual kha! Kan ram zirnaah hian nghawng ṭha a neih phah em? Congress sawrkar lâi khân ‘world class education’ kha an sawi vul chûk a; mahse, kan ram zirna hian world class a hlat hlê si.

Sawi tùr a tam, a sawi sèn lohnain min nang a ni ber e! “I din thar leh ang u,” tih hi tih puitlin kan duh tak tak chuan sawrkar ṭha siam tùr CM ṭha kan thlan chhuah a ngái dáwn a ni. MLA ni tawhte leh ni mékte zîngah mi thiam tak tak an tam mai; mahse, mi thiam ngah ringawt hian kawngro a su hlei thei si lo. MLA-ah hian Professor te, doctor degree nei te kat nuk mah se, ram hruaitu lû ber CM-in a zir loh chuan awmzia a neih theih tak tak loh a ni ber ang. Tripura CM hlui Manik Sarkar-a khân MLA lehkhathiam sâng a ngah leh ngah loh kan hre lo; mahse, amah khân a zir a ni ang, a ramin hmâ a sâwn nasa hman êm mai!

Bihar khuan MLA lehkha thiam pui pui a ngah leh ngah loh kan hre lo; mahse, an CM Nitish Kumar khuan a zir a ni ang, term khat chauh a chelh chhûng pawh khân mi nuihzat hlawh, fiamthu thawh nâna an hman ṭhin Bihar chu State changkãng takah a siam a; sumdâwngho pawhin ‘investment’ tih nâna an ît khawpin a siam hman tlat! India ram hmun hrang hranga Bihari mi, hna thawhna zawnga kal darhhote pawh an ramah an hâwng duak mai a; Mizoramah pawh kawng siam tùr Labour kan tlachham titih nghâl mai a nih kha!

Delhi CM Kejriwala’n dodàlna nasa tak kâra hna a thawh dàn khu sawiin a siak lo. Khuti taka Central sawrkarin Lt. Governor hmanga a kut an phuarsak chung pawha Delhi hmasâwn dàn khu eng dang vàng mah ni loin CM-in a zir a ni ang. Zirnaah phei chuan private sikula man to tak taka fate luhtîr âiin sawrkar sikula luhtîr an duh tawh záwk. An exam results ni se, a sánga hlei hlei an ni bawk si! Ram siam ṭha tùr chuan rorêl khâwl member ṭha pui pui neih ṭeuh âiin a hotu lû ber a ṭhat a pawimawh ber a ni. Chû vàng chuan kum tàwpa MLA kan thlan tùrah hian tu nge kan ram hruaitu lû ber atân kan duh? A ṭhing kan her lum leh ringawt mai dáwn em ni ang le? Beng sika ngaihtuah a hun ta!

Ram hruaitu atân ‘mi fel’ nge kan duh ‘mi dik’ tih hi kan ngaihtuah chian a ngâi. Ram hruaitu ‘mi fel’ tak tak kan nei tawh ang; ‘mi fel’ kan tihte chu biak nuam, dàwr nuam, hawihhâwm, phungthlu thiam tak, kam ṭha hluak an ni deuh ber àwm e. Mahse, chutiang mi chu ram hruaitu ṭha an ni chuang lo! Ram hruaitu ṭha nei tùr chuan ‘mi fel’ ringawt ni loin ‘MI DIK’ kan thlan a ṭûl tawh záwk a ni.