KUT PHUAHCHAWP

Ka awm vena whapsapp group pakhatah chuan thu ziak peih ve tak pastor pakhat hian Kristian kut (Krismas, Good Friday etc.) tih loh, Mizote’n Kristian kan nih hma a kan hnam kut zawng zawng kha hman/lawm tawh loh a duh thu vawi 2 zet a sawi tawh a. Mi tam tak chuan a dinhmun leh nihna aṭang chuan a ngaihdan khatianga a sawi chhuak kha awm an tihpui viau mai thei. A chhan chu kohhran hruaitute chauh ni lovin Mizote hian kan sakhaw vawn thar (Christianity) maichamah kan hnam nun leh ziarang zawng zawng halral thil hlana kan hlan vek vang a ni.

Kan pastor (UPC a nih ka ring) nen hian kan ngaihdan a inanna chin a awm a, chhim leh hmar ang mai a nih chin a awm bawk. Kei chuan kan hnam kut hi Kristian kan nih hma a Mizo hnam nunphung mila kan hmang thei dawn lo a nih chuan hman loh tawp hi ka duhdan a ni.Chu vangin kum tam tak Chapchar Kut lawmna-ah ka tel tawh lo. Chutiang chiah chuan sakhaw kut kan neihte hi khawthlang mingoho tihdan entawn a intihchangkanna atana hmanga kan lawm ṭhin hi kei chuan changkâng ka ti ve lo.

Krismas lawmna kaihhnawih ‘Krismas thing’ cheina atâna Israel ram Bethlehem khua a nau piang néna inzawmna nei rêng rêng lo pheikhawk lum lem, thingkunga pasi bet ang chi (mistletoe), vur hmanga mihring lem siamchawp (snowman) te kan uar hi a sâp/mingo tihdan hrim hrim a ngaihsan thlâk ka ti a, enga tan mah ka ngai lo. Isua Krista thawhlehna tuk/ni lawmna a artui cheimawi (Easter egg) kan ching ta phei hi chuan kan hnam hi milem kan nihzia a mualpho chiang hle a ni.

Kan hnam kut hi kan hnam ziarâng dik taka kan hmang/lawm thei lova, kan sakhaw vawn thar/kohhran duhdan mil lova kan hmang/lawm ngam lo a nih chuan lawm tawh loh tawp hi a fuh ber. Chutiang bawkin kan sakhaw kut pawimawh hi mingoho culture leh tihdan phung tel lova kan lawm thei ta lo hi kohhran hruaitute an inenlêt a ngai a ni. Chawhchawrawi nun hi nun nghet lo tihlanna leh Mizote hnam kan nihna a lemchang kan ni tih inmualphona bâk a ni lo.

Hetiang hi kan dinhmun dik tak a nih miau avangin kei chuan Champhai khawpui a mi ṭhahnemngaite’n sorkar hnakhnawk lova ‘Hnahsin Kut’ an buatsaih hi ka thinlung zawng zawngin ka thlawp a ni. ‘Hnahsin Kut’ hi ṭhenkhatin kut phuahchawp tiin an sawisel a, engmah hi a tirah phuahchawp loh a awm lo, tih hi ka ngaihdan a ni. Hun a lo rei a, phuahchawp ni lova ngaih chin a lo awm mai. ṭhenkhat chuan ‘hnahsin’ hi Mizoram pangpâr ve rêng ni lovin ram dang aṭanga chawk luh a ni a, pangpar leh hnim dang lo awm tawhte diptu a nih avângin a puala kut meuh buatsaih hi an sawisêl bawk a. Hetianga titute hi mithiam leh thil chik takte an ni a, mahse, kan ram dinhmun chhutin mena thlak a ngai.

Kan hnam kutte kan sakhaw vawn thar puithiamte mitmei ven avânga a nihna anga kan hman ngam tâk lohah chuan kan kut hman dân hi kan her rem a ngai tawh tlat. Kan hnam ziarâng bosal zawnga kan hnam kut hman ai chuan hnawl hmiah ila, Mizoram tâna sum lalut thei zawng tur, khualzinte hip zawnga ‘kut phuahchawp’ siam mai loh chu kawng dang a awm tawh lo. Sakhaw puithiamte mitmei vêng rêng rênga kan hnam kut a suaka hman hrâm hrâm ai chuan sum siamna atân kut phuahchawp hi i uar tawh zawk ang u. Kan hnam kut tihdal ai chuan lawm loh law law hi a ṭha zawk fê a ni.

A nihna takah phei chuan kan Krismas leh kumthar lawm dan pawh hi Isua Krista pianna hmun Bethlehem lam hawi reng reng lo a ni a. Khawthlang mingoho tih dan kha dik berah kohhran hruaitute hian an pawm ni berin a lang a. Min kaihhruai dan a dik lo thu tawh em avang hian ‘Jingle Bells’ leh ‘Silver Bells’ bakah ‘Rudolf the red nose Reindeer’ hlate thleng hian mi tam tak lung tilêngtu, mahse, a pian chhan nena inzawmna nei hauh si lo a ni.

Kan sawi duh zawk tak chu kan hnam kut dik tak hi Kristian tihdana pawlh dal hauh lova kan hmang thei tawh lova, kan hmang ngam lova hman remti lotu kohhran kan ngam ngang lo a nih tawh si avang hian tihdal ai chuan hmang tawh lo mai ang u. Mitmei vén kan ngah avanga kan hnam kut tihdal ai chuan kan kutte hi hmang lo mai zawk ang u. Rem lo leh ngam lo chung chunga tih hrâm kan tum hian kan hnam kut kan tibawrhbang mai mai a ni.

Chu ai chuan Naga-te, Khasi/Garo leh Arunachali-te tih dan ang hian kan hnam kut ni lo, kut phuahchawp hi nei ta zawk ila, chu chu zinmi (tourist) hip luh a, mipui mimir tana sum siamna atan hmangin kan hlawkpui-in a tangkai ang. Champhai a Hnahsin kut ngat phei hi chu a fuh khawp dawn mai a. Kut hmanna hmun hi Myanmar ramri bul mai a awm a nih avangin ramdang leh India ram hmun dang atanga lokalte tân awlsam taka foreign luhna remchâng a ni a.

Ramri depah Myanmar sipai an awm tawh bawk si loh avangin Mizote hmun hmingthang, kan thlarau kalna ni a kan ngaih Rihdil thlenga kalin ‘cottage’-ah te an han riak thei dawn a. Myanmar pawisa (kyat) laka India pawisa hlutna a san tawh êm avangin an sum sen pawh a tlêm hle dawn a ni. Kut emaw thil dang pawh ni se la zinmite hip tur erawh chuan rilru zau hle a ngai a, thliarkâr rilru pu chung chuan kan tlin leh meuh chuang kher lo mai thei e.

Nagaland-a kumtin December thla bula an Hornbill Festival-ah khian ṭum khatah ramdang zinmi (foreign tourist) nuai 2 vel an beisei ṭhin zu ni a! Chutiang ngaihtuahna leh ruahmanna lian tham kan siam phawt chuan mipui-in sum leh pai-ah an hlawkpui dawn a. Chu chu keini ang state rethei tan chuan it leh chhenfâkawm tak a ni. Kum 2015-a Hornbill Festival kan han chhim ve khan ka hmu chiang khawp mai.

An Naga hnam chi hrang hrang vawksa siam eiur zuartute an zu siam dan chi hrang hranga a tuitling zuartute, zaithiam leh lam thiam, inchai chakte thleng khan sum tam tham hailuttu vek an ni a. An hnam incheina chi hrang hrang maksak tak tak nena inthuam thla kan lakpui huai huaite thleng kha sum siamna atana an hman vek a ni. Kan sawi kim sêng lovang. Naga-ho ang hian kut phuahchawp hi i chawi lâr ang u. Champhai lama kan buatsaih chuan kan Mizo chaw/chawhmeh – tlak, bai, bawl leh rawt lam – kan siam ang a, chu bakah nghapih atanga siamte leh Myanmar a kan unaute eitur siam tui tak tak khi ram pawn leh ramdangmite kan lo hlui ang.

Sap zu/a senchi kan tih mai hi a zawrhna dawr hawn kan phal rih lo a nih pawhin kan Mizo zufâng, a tuitling, zupui, rakzu, hrandenzu leh a dangte kan lo chhawp ang a. Khawthlang, Bangladesh leh Tripura lam depa kut phuahchawp kan huaihawt pawhin kan Mizo chaw leh chawhmeh bâkah vai-paden leh dangpuithute kan lo tawktarh ang. Sap nial nual, vai leh Chinese chaw siam ang nial nual nena zinmite kan lo hmachhawn ṭhin hi a zahthlak tih i chiang tawh ang u. Kan lemzia kan mualphona chiang tak pakhat a ni.

Chinese-ho hi vaiho tihdan entawn deuh reuh kan chow siam ei turin an lo kal lova, India chhim lam mite dosa ei turin Mizoram an lo kal a ngai lo ang chiahin, hmar lamho pawh puri ei tura helai state kilkhawr lo kal an ni lovang. English pachal kha Scotch whisky in tura India rama state kilkhawr ber lo kal a ngai lo. Kan chaw leh chawhmeh leh kan zute kha an tem châk a, an duh a ni. Hei hi Mizoramin ‘tourism policy’ chungchâng a buk ṭhelha kan ṭhelhna chu a ni.

Entirna atan – kan chawhmeh ngah leh tui tih êm êm, rawtuai leh mautuai vanglaite hian a pualin kut buatsaih mup mup ila, a siam tui dan intihsiak pawh a hlawk ang. Entirna dang leh chu khaw ṭhenkhatin an khaw bul lui a sanghate an humhalh hi a ṭha hle a, mahse, tam tak chuan an rul-a-raw neih mai mai a, an humhalh sanghate lah chu rei dam lovin an thi zêl a. Hei ai chuan kut ang rengin a man hun siam se la, nghakuai emaw len emaw a man turin mi tam tak an fuankhawm ang a, a khawmite tan sum hnâr ṭha lutuk a nih bâkah Mizoram chhim leh hmar chhak leh thlanga chéngte tan intihhlimna hun nuam tak a ni bawk ang. He tiang lam hawi a kan kal hi a hun tawh a, kan hnam kut tidal lovin kut phuahchawp hi zinmite hip a ‘tourism’ tihhmasawnna atan hmang turin i inbuatsaih ang u.