WINE LEH BEER

Mizorama rorelna sang ber (assembly)-a eptu MLA ṭhenkhatin zu khapna dan hlîpa zu zawrhna dawr hawn tum anga an puhna chhang letin chief minister (house leader ni bawk) Pu Lalduhoma chuan chu tiang lam chu sorkarin a la ngaihtuah loh thu leh sawiho pawh a la awm loh hrim hrim thu February ni 21 khan a sawi chhuak a. Mahse, excise & narcotics minister-in beer leh wine chungchang bikah zu khap burna dan - The Mizoram Liquor (Prohibition) Act, 2019 - hman mek chu siam danglam turin a ruahmanna a siam niin a sawi a ni.

MLP Act, 2019 hi hmanhmawh taka MNF sorkarin an duan a, assembly-in a pawm a ni a. Mi tam ber chuan kan hre reng tawh lo mai thei e. Kum 2018 assembly inthlan dawn khan zu chungchang kha vote zawn na'n an hmang nasa a. An party hruaitute'n kohhran lam rilru hria-in Congress sorkarin zu dawr hawn a phal kha rawngbawltute'n pulpit aṭang hiala sawiselin sorkar kha an bei tih an hria. Kha mi avang khãn sorkar tum ngawr ngawr na nã nã chuan zu an do ta chiam a. 'Zu chhiah ît lo ngam' tih ṭawngkamte pawh kan hriat kha.

An sorkar hlim khan zu khapna dan siam hma hauhvin zu dawr khar ni (dry day) rei tak tak an puang a. Mahse, khã kha chhan ṭha tawk awm lo ti-in High Court-in a khapsak a. MLP Act, 2019 an siam pawh kha zu lei khawm sa tihral hun hawng lova hman nghãl an tum bãkah Parliament inthlanpui puan a nih hnu-ah dãn thar siam chu hman an tum zui eltiang a. High Court bawkin a khapsak leh a nih kha. Chuti khawpa zu khapna dãn siam hmanhmawh si khãn dãn hman theihna tur dãn tesêp (rules) siam erawh kha chu an hmanhmawh ta lo lailêng khawp a. An sorkar hun tawp dawn, zu khapna dan assembly-in a pawm atanga kum 4 September ni 7, 2022 khan official gazette-ah an chhuah hrãm chauh a nih kha.

Rules tel lova khati chen chen dan (act) kenkawh a ni kha dan kalh chu kan ti chiah lo anga, mahse, thil awm zen zen lo a ni a. Dan (principal act) siam aṭanga thla 3 chhungin an siam tlangpui zawk a ni. A chhan chu a taka dan hmang túr tak tak chuan a dan pui (principal act)-ah hian a hman dan tur kimchang ziah sen a nih loh avangin dán reng reng hi a taka kengkawh (enforce) tur chuan dán tesêp hi siam nghal a ni ṭhin a. Sorkar kal ta erawh kha chuan a ngai pawimawh lêm lo tih a chiang viau mai.

Dãn tesêp tel lo khan kum 4 vêl zet MLP Act kha an hmang tawp mai a. Court a khingtu an nei lo kha an vanneihna a ni awm a sin. Inthlana tlin theihna ni dawn a an hriat avanga zu khap intiama tihlawhtlingtu, tihlawhtling vattu nih an duh hle lai-in an dan siam a taka hman theihna tur rules siam erawh chu an vuaicha hle thung. Kan sorkar lo hrawn tawh ṭhenkhat thiltih dan hi chhut chian chuan a lem lutuk a, inkhualtelem an ang ber awm a sin.

Kha tianga dán tesêp an tihkhawtlai chhan kha eng dang váng ni lovin an dán tesêp duan lawk kha assembly dawhkãna dah a nih hma-in tualchhung chanchinbu-ah a lo chhuak a. Chutah chuan grape aṭanga wine siam phalna mai bãkah Mizo kût pawimawh puala zu bilh/sak phalnate pek theih tura duan a ni awm e. Kha mi avang khãn an dán tesêp duan lawk chu kaltlangpui ngam ta lovin an thukru leh ta char char a. A taka an rawn siam chhuah meuh chuan MLP Rules pawh a ni chiah em tih palh awl a ni a, 'grape wine rules' a ang ber.

Kan hriat tur chu, Champhai leh Hnahlan a grape chingtute hi anmahni thu a grape ching ngawt an ni lova. Sorkar laipui aṭanga sum hmuh, horticulture technology mission hnuai a sorkarin a kawhhmuh avanga grape ching an ni. Chu tiang a nih lai chuan an wine siam chhuah chungchangah harsatna namen lo an tawk deuh reng a. A chãng phei chuan an wine siamte excise & narcotics lamin ‘tute emaw CM bangla a an ṭawngṭai avángin’ an mansak thul a nih kha. Kha tiang khawpa kan ram kuthnathawktute kum tam tak mangang taka kan siam hnu-ah khan an tãn kawl a êng ṭan dawn ta-ah a ngaih theih awm e.

MLP rules, 2022 kha zu ai maha Mizo hnam nuihzabúra min siamtu a ni awm a sin. Tunah hian khawvel pumah he’ng ramte hian zu an khap - Afghanistan, Bangladesh, Maldives, Pakistan, Iran, Kwait, Saudi Arabia, Yemen, Brunei, Indonesia leh Malaysia te. He’ngte hi Muslim ram vek an ni. India ramah hian he’ng state - Mizoram, Gujarat, Bihar leh Nagaland bakah Manipur hmun thenkhat leh Lakshadweep UT-ah te khap mek a ni bawk. Zu an khapna Muslim ramah te pawh hian hriselna avanga in lo thei lote tan a bikin zu lãkluh leh in phalna pek an ni a, an ram mi ni lo zinmite tãn a bîk takin lakluh leh lei phalna an pe vek bawk.

Mizoramah pawh MLTP Act, 1995 hman a nih lai khan a dán tesêp lamah khan grape wine siam, hralh leh in phalna bãkah hriselna thila in lo thei lote leh state pawn aṭanga lo zinte tan a bika zu lei leh in phalna (special permit) siamsak phal a ni a. MLP Act, 2019-ah chuan he’ng zawng zawng hi khap vek a ni a, chu chuan he ram leh hnam hi zu ai-in nuihzabúrah min siam zawk a ni. Khatiang dán nikhua lo leh mawl lutuk a sawi tur khawpa khauh (draconian law) hmangtu nih kha a zahthlãk. An hriselna dinhmunin a mamawh tih doctor-in an ziahsakte in phalsak loh an nih avanga an thih khãn sorkarin mawh a la ngam a ni phawt ang chu maw. Mawl mang tak a ni.

MLP Act, 2019 siamṭhatna tur (amendment bill) chu vawiin hian excise & narcotics minister Pu Lalnghinglova Hmar chuan a pulut dawn a. He dan siamthatna tur rawtna-ah hian sapzu kan tih mai leh beer leh wine pawh Mizoram pawna siam reng reng lakluh, zawrh leh in khap zui a ni dawn a. Mizoram a chín, thei, buh leh bãl leh thlai thar - buh, grape, sawhthing, balhla, chawngthei (dragon fruit), sapthei, sunhlu, kawlthei, theiherawt, fû, lamkhuang, dawnfawh leh hmazil bakah wine leh beer siam theihna buh-bal, thei leh thlai dang hmanga siam, zawrh leh in phal a ni dawn ta.

Tun hma aṭanga kan lo sawi ve fo ṭhin angin kuthnathawktute thar chhuah hlawk zawka hman ṭangkai theihna tur hawi ruahmanna a awm loh avangin kan kuthnathawktute’n an thar chhuahte hralh kawnga harsatna namen lo an lo tawk tawh ṭhin a. he dan siamṭhatna hi an harsatna thui taka sut kianna atana thil pawimawh tawpkhawk a ni thei ang. Keini’n khap ringawt kan buaipui lai khãn Arunachali nula, kiwi thei aṭanga wine siamchhuaktu Tage Rita leh Naga nula, chawngthei aṭanga wine siamchhuaktu Lucy Ngullie te chuan ram pum huap chawimawina an lo dawng daih tawh. Sakhua leh kohhran pawm dán aṭang ringawta thil kan teh ṭhin leh thuneihna ãtchilh a sorkar ngawr ngawr tumna hian min hnûk hniam rei ta.

Ṭhenkhat chuan sorkár tumna ringawt hmachhuanin zu chhiah an ît loh thu an sawi a. Sum zawng zawng deuhthaw min petu sorkar laipui leh finance commission leh helama sorkar laipui thurawn petu NITI Aayog te hi chuan keimahni a thawkchhuak ve turin na takin min phût reng tih hi hriat tel túr. State puitling chu chhungkaw indang anga intodelh túr pawh kan ni. Kohhran mitmei vén luat avánga sorkar hnathawk hlawh pawh a huna pe hlei thei lo khawp nih hi sorkar ve riang ruang tan chuan thil zahthlãk a ni tihte hi hriat tel a ngai tawh.

Mizoram hmasawnna tur leh hun rei tak chhûng an thawhrim rah tel thei lova siamtu, rilru té lutuk, kuthnathawkte retheihna kumhlun thlentute hi an harh chhuah a hun takzet tawh a. An tharchhuahte man man zawka leisak thei lova, hralhna túr zawnsak thei lo leh engti kawng maha pui thei lo bãkah tum pawh tum chhin ngai reng reng lote’n an lo lîmík ve theihna atãna hmalãkna apiang mai kan lo dodãl zat zat mai hi chu inenfiah a ngai a ni.

A tawp berah chuan zu chungchãng hi a sap ṭawng takin ‘moral issue’ a ni a. Muslim tamna rama sorkarna chelhtu ṭhenkhatin an sakhaw duhdana ro an relna (theocracy) ram kan nih loh chuan sorkar nawrna chi a ni lo. Kohhranin a huangchhungah a tihtur a ti mai tur a ni. Baptist kohhranin sakramen atana grape aṭanga uain an hmang hi an fakawm a. UPC-in sorkar kar ve lova kum 2015-2018 chhova zu lei theihna card neite leh zuk leh hmuama fihlim lote rawngbawlna a an inthiarfilhilim tîr mai ang kha kan kalpui a hun ve tawh takzet a ni – sorkar kuta rul kua zen lovin.