SUAL TINRENG BUL

Ka thianpa thil sawi hi a ril khawp mai. "Mizote kha 'Zonunmawi' tiin tlawmngaihna nunpui-in kan awm a. Mi ṭanpui ngai ṭanpui-in, khaichhuah ngai phei chu khawtlang ṭangrualin kan khaichhuak ṭhin a. Kan khawtlâng nun pawh a nuam a, lalin min awp chungin khawtlâng nun a zalen a. In ṭanpui dial dial kha kan hnam dam khawchhuahna atana pawimawh a nih vang pawh a ni awm e. Kan thupui pawh 'sem sem dam dam, eibil thi thi' tih a ni a, midang thlim kha a Mizo lo. Chutiang a nunphung ṭha êm êma kan awm lai chuan tuipui rál atangin mingo chanchinṭha hriltute an lokal a. Misual chhandam ngai kan nih thu min rawn hrilh a. Misual awmin kan awm ta mai mai a ni," a ti.

An ti-a lawm. Mizoram kohhrante hian Bible-in a ziahdán ni hauh lo, Lalsángzuali Sailo hla a 'sual tinreng bul' ti a zû a puh kha an pawm ta hmiah mai a. Chuvang chuan kohhran hruaitute hian zû hi an haw ta em em a. Thui tak kan ram eichhe tawhtu leh eichhe mektu bakah la eichhe zeltu túr, kan hnam leh khawtlâng nunphung hrim hrim bâkah intluktlánna tichhia a, kohhran thlenga a chhe zawnga kaw hreuhtu eirúkna chu an hmuh kân ta a. Eirûkna (corruption) hian zû angin rim a nei ve si lova, chu chu changchawi-in kohhran hruaitute chuan thawhlawm thawh khawm an pawm dawnin khawi chin nge eirûka lâkluh tih an hriat loh chhuanlamin an pawm ta vek mai a. Rawngbawltu-in biak-in maicham hma a a hlan thianghlim tawh chuan sum thinghlimah kan chhuah ta vek mai chu a nih hi.

Thil rêng rêng hi sawi dán leh pawm dánin kori a tu thui khawp mai. Catholic kohhran leh protestant ho zingah Tirhkoh Paula zirtirna pawm hmiahtu an awm lai-in Leo Tolstoy leh Ammon Hennacy te chuan Tirhkoh Paula khân Isua Krista zirtîrna kha a kailek (distort) niin an sawi a. Tolstoy-a'n Isua zirtirna aṭanga kohhrante hruai pêngah a puh laiin Hennacy chuan Krista zirtirna tichingpen a tibawrhbângtu-ah a puh bawk.

Chu tiang deuh chuan Tirhkoh Paula lehkhathawn kan chhiar ṭhinte Bible a sengluh a nih chungchângah a senglûttu Catholic kohhranah pawh inhnialna nasa tak a awm ṭhin a, a la awm tho niin an sawi a. Dan Brown lehkhabu-ah khan Isua zirtîr zîng ami Philip-a khan Isua Krista chanchin a ziak ve ngei a, mahse, Isua’n Mari Magdalini kha a hmangaiha a hmui-ah a fâwp ṭhin a tih a ziah tel avangin Bible-ah telh a ni ta lo ni-in a sawi. Hei hi Dan Brown sawi mai ni lovin thutaka pawm a ni.

Ka thianpa sawi ang chiah hian Kristian zirtirna kan awih aṭang khan kan hnamin a ngaihsán ṭhin (tribal values) hnawlin mingoho ngaihsán apiang kha ngaihsán túr dik emaw kan ti ta tlat a. Kawng engkim deuhthaw-ah kan tlin ve loh thlengin an nunphung kan entawn a, tunah phei chuan a chhe lai apiang kan entawn emaw tih turin saruaka social media a an inzawrh dan thlengin kan ti ve ta zel zawng a nih hi. Mingo hausa tawntaw nuam tawl leh awmherh, awm ngaihna hre lote khawsazia thleng kan entawn a, chu chu nundán phung túr rêng emaw kan ti ta emaw tih hial tur a ni ta.

Kan tleirawl chhuahin kan veng, Venghnuai kohhran biak-inah Sanglianthanga pawl Crusaders lár vang lai khan 'Invaders' band khan sáp ṭawng Pathian hla (anmahni phuah a ni ta awm e) kha mingoho rimawi chhepchher nén an rawn bei chiam mai a. Kohhran upa-ah pawh Synod rût mai kan tih ang chi fapa ni ve ta fam chuan ka pa kha ka chhuahchhál nghe nghe a.

"Mizo hnam rimawi chhepchher khuang pawh biak-ina lalût duh lawk lo leh seki phei chu lalût duh lo hlen kan kohhran hian engvangin nge sâpho chhepchher néna maicham thianghlim hma a an sapa-tál in phalsak bîk?" tih zawhna ka zawt a. Ka pa khán min chhan dan tur a hre bîk lo a nih ka ring ta. An hla sak awmzia lah kha inkhawm zinga za a 99 khan kan hriat ka ring lo.

Kan kual thui ta. Mahse, kual thui hi a ngaihna chin a awm ve tlat. Kan kohhran leh khawtlâng hruaitu ṭhenkhat hian kan hnamin kan ngaihsán zawng hlut leh hnualsuat kawngah hian mawh an phur thui khawp mai. Biak-ina rimawi chhepchher lakluh harsat leh awlsam chungchang hi a ho kan ti viau mai thei e. Mahse, hmeithai zu zuar fún hnih/khat 'khawtlâng duh loh zâwng ti' a puhte, ruihhlo tam lêm lo, anmahni inchiuna tham vel mansakte veng chhûng aṭanga hnawhchhuah an nih lai mêk lai a, pawmpui ni-awm taka ngawi reng kohhran hruaitu ngai thote'n heroin hawng 440 zet an mansak chhungkua hném tura an ṭawngṭaisak lai leh a hmâ a kan sawi hnawtchhuak nghaltute rei tak an ngawi khân ngaih a tiṭha lova. Hnam ngaihtuahawmah min siam a,a ngaihṭhatthlâk loh a ni.

He tiang thil thleng fo ṭhin hian kan hnam ngaihhlut zawng dik a tibuai a, mipuite tui-lai-rapa min siam satliah mai ni lovin ṭan zawk tur dik leh ṭan loh zawk túrah pawh kan buai phah mek a nih hi. Pastor chénna ina chêng sing 6 rú a puh thuhla a ruihhlo ngai tlangval phingchil hlum kha nge kan hnam, khawtlang leh kohhran hian kan ngaimawh zawk dawn a, heroin a maka maka tam hmanga sumdawnga puh Police-te'n an man kha? Puh ve ve an ni a, court-in thutlûkna a la siam loh ve ve chu sawi loh, a hmasa zawk phei chu Police kut a thlen hma a tualchhungmite kuta thi a ni.

Airfield vengah kha chuan an puithiam ngei-in a sum rutu a puh nunna kha chhan pawh a tum lo ni a sawi a ni a, kohhran hruaitu dangte an ṭawng chhuah kan hre lova, khawtlângah a thlaváng hauh zawnga sawi-a hum tum an awm kan hre hek lo. Chutih lai vêk chuan a hnu a, kan thalai za têl chhiatna thlen thei tur khawpa tam ruihhlo a sumdâwnga puh chhungte thlamuan tura kohhran hruaitute'n an ina kal chilha ṭawngṭaina an hmang leh khawtlang hruaitute kha a chih rei lutuk khân mipui rilru a tinâ a nih hi maw le. Kan ngaihhlut tur leh hnualsuat tur mipui min zirtirtu hruaitu kan nei tawh lo em ni?

Kan Mizo nun, ‘Zonunmawi’ kan tih kha a awmzia leh a mik-a-mak kan hre tawh meuh lova, kan hnam nuna ngaihsán turah pawh kan buai lai hian sakhaw thila nundán ṭha leh dik, ngaihsán leh hnualsuat tur hi a awm a. Chu chu a sap ṭawng takin ‘Christian values’ kan ti mai ang chu. Kan rin Bible chuan mahni mihringpuite chu keimahni kan inhmangaih anga hmangaih túrin min zirtîr a. “Tangka sum ngainat chu sual tin rêng bul a ni” tih min zirtîr bâkah sum ngainatna hringtu ‘duhámna’ chu milem biakna a nih thu chiang taka zirtir kan ni. Mahse, he zirtîrna hi biak-in maichám aṭanga sawi hlawh a ni ngai ta lova, sawi an awm hlauh chuan social media-ah an dah chhawng luai luai (viral) tawh a, sawi a hlawh êm êm a, thil mak taka ngaih hial a ni ta.

Sakhua leh kohhran pawm dánah hian pawikhawihna (crime) leh sual (sin) hi ṭhenhran a ni a. Chutih rual chuan ram dánin sual/pawikhawihna a tih leh sakhaw thila sual a tih hi ṭhenhran hleih theih loh a tam viau. A chhan chu Kristian rinna-a thupek zingah pawh tualthat suh, rukru suh, milem be suh, thuhretu derah ṭang suh tih leh i vêngte tâ awt suh tihte hi zawm ila chuan khawvela sualna leh buaina tam tak hi a chinfel theih ngei ang.

Mizo ṭawng Bible a ‘i vêngte hêk suh’ tih hi a nihna takah chuan thuhretu derah ṭang suh tihna niin a lang a. US court-ah chuan roreltu hma a dâwt sawi hi dan bawhchhiatna lian tak (felony) a ngaih a ni a, ‘perjury’ tiin an sawi a, a hremna pawh a na hle. Rûkrûk leh midang thil neih awh hi duhámna aṭanga lo chhuak a ni a, tangka sum ngainat nén pianghmun an ni. Rûkrûk chungchângah tak hian Mizote hi kan buai. Khawtlang duty-te’n âr pakhat rú an vuakhlum lai a, mipui chanai chêng vaibelchhe têl rú (eirú)-te ngaisâng a, khuallianah te an hmang ṭhin lawi si hi chu piansualna chi khat leh kan ram chhiat tawhzia pholang chiangtu a ni.

Ngaihsán túr dik ngaisânga huat túr dik kan huat leh hmâ chuan he hnam hi a kal dik ngai dâwn lo tihah hian kan chian a ngai. Kan hnam hian sum leh pai, thuneihna leh thiltihtheihna ringawt a úm rei ta lua e. Hei hi kan rilru hruai sual a, kan hnam hnûk hniamtu lian ber a ni a, sorkâr, khawtlâng leh kohhran thlengin kua a hreuh a, min tichhe thui tawh takzet. Dikna ngaisâng thei lo leh sual haw lo hnam hi a dinchhuah kan ring em? Sual tinrêng bul leh duhámna hi kan hawisana tih tak zeta kan do a hun ta takzet zet a ni.