HMASAWNNA CHANGKANG

Hman ni khan mipui lei tur chawhmeh zuartute chungchang kan sawi tawh a. Kha tah khan thil bál leh tenawm tinreng rahna hmanrua pheikhawk chu darthlalang phena thianghlim taka an zawrh chhuah thu leh kan eitur chawhmeh erawh chu lirthei leh mihring veivak tihkhuk vaivut bawh ngei ngei túra kawngpui kama ṭhutpui leh zawrh a nih thu kan ziak tawh. Kan thil kalpui dán leh kan ngaihhlut zawngte hi a letling hû tawh. Cheng 300 man bawr vel kan broiler vulhte himna atâna kan hung lai-in cheng nuai 10 chuang man kan car-te chu local council/VC dawt sawi/ziahtîrin kawngpui dungah zan kan riah ngam lawi a.

Mizote’n thil hlutna chungchânga thil kan kalpui dán hi engtik aṭanga lo inṭan nge chu ka hre hauh lo a. Kan naupan lai a Venghnuai a kan kawmthlang in engemaw zât a kan’ ṭum, ka nu hova mangang zeta kan tlánchhuah a, Lungrem tuikhur kan thlen hnu a, ka nu-in kan chhungkaw bungraw zinga a kan’ a hlauh ber a phurhchhuah kha keitli (kettle) leh hmunphiah chiah a ni tih ka hmuhchhuah khán ka ngaihtuah a la tithui reng mai. A aia hlu zâwk bungrua kha kan nei lo pawh a ni mai thei a, mahse, ka nu ‘priority’-ah kha chuan a fate nunna bâkah chuan kan ketli ung zet leh hmunphiah kha a lang lian ber a nih hmél e.

Mizoram ṭhan-mawh-bâwk zînga langsár tak pakhat chu nuthlawi/nu nalh pui pui, rangkachak ṭhi man tam tak tak awrh chunga minister leh official hnêna silpouline díl ching kan ngah hian a tichiang thawkhat viau hian ka hre ṭhin. Bible hian a sawi na a, rilru a retheite (Sap tawng leh tawng dang zir chiang chunga Bible letlingtute lehlin fuh loh ni maw) an engthawl tih hi pawm harsa ka ti fo ṭhin. A taka khawvêl thila hausa si, rilru rethei tlat, a thlawna thil hmuh theihna a nih phawt chuan dîl zak miah lote hi rilru rethei chu an ni ber awm a sin.

A thlawna thil dawn chu sawi loh, khawsak harsa tak chunga an theih ang leh phâk tâwka mi ṭanpui hrâm hrâm duha tum tlat, an neih ang ang ui ngai lote hian he khawvela kan nunhona hi an tinuamin an ropui ber a. Sum leh pai-ah rethei mah se, an thinlung leh nun a hausa a, hlim pawh an hlim ang a, an awhawm hlê zawk bawk a ni. Thingtlâng a chêng, neih nei lo chunga ui nei lote hian khawvêl hi an tinuam a, anni nena vanrama thlen chhoh ho pawh a châkawm a sin. Chutih rual chuan kan khawpui, a bîkin Aizawl khawpui a kan chenho dán erawh hi chu a lungchhiatthlâk lai a tam mai.

Aizawl khawpui a chéng, sum ngah tak tak, zîngah hian ṭul lem lova insêngso hi an tam awm ngawt mai. Pa pakhat chuan cheng nuai 10 man vel car a lei a, kum 3 chhungin kilometre 500 chuang awrh a la kal thu a sawi a. Kha car kha a mamawh lém loh, awh vanga a lei a ang khawp mai. Mamawh lem loh lei na’na cheng nuai 10 hman kha a hausak thlâk hle a ni. Pawisa a neih phawt chuan lo lei mai mai se, kan ti a ni mai thei e, mahse, nghawng ṭha lo dang a nei.

Kan ram leilungin a zir loh aváng leh Aizawl khawpui-ah ngat phei chuan veng ṭhenkhat chu bang inṭawm te’n in an sa a. Lirthei dahna tur hmun a len loh bâkah chu lam chu an ngaihthah si a. An vêng local council hotute’n lirthei hunna hmun (parking space/garage) nei anga an ziahsak, nei si lote khan kawngpui tichêpin nilêng zankhua-in an lirthei an hûng a, mipui tân harsatna namên lo an siam a ni. ṭhenkhatin an mamawh avánga pûk chawpa an lei lai-in sum neih chapopui vánga lirthei lei mai mai, hmang ṭangkai si lote ngawt pawh hian kan khawpui hi an tinuam lo thui khawp mai.

Sorkar leh khawpui sorkarin mihring ke a kalna tur an siamte thlengin lirthei húnna atâna hmang ta mai an awm a. A ṭhenin chawhmeh ilo zawrhna atân an lo hmang bawk a. Kan khawpui tinuam lo satliah pawh ni lo, a tiṭawp zawnga khawsak hreh lote avang hian nakin lawkah ‘Zofate Jerusalem’ ti a kan vuah ve ngial hi chénna tlâk lovah kan la chhuah lovang tih sawi a harsa ta. Dan kengkawh tak tak ngam sorkar kan nei si lova, mipui mimir chu kan chêp telh telh a, a duhâm leh paurau apiang an ding chang emaw tih túrin mipui mimir chu nékchêpin kan awm mêk a nih hi.

Aizawl khawpui-ah hian kan ei tur ngei mai chu lirthei khu leh mihring pal khûkin a bawh ngei ngei túrin kawng sirah chawhmeh leh thei kan zuar a. A hrisél lovin a changkâng lo hle a, kan titáwp thei si lo. Chu tih rualin dawr lian deuh nei leh hausate chuan PWD siam an dawr kawt kawngpui kha an pawngpaw hauh tawp mai a, nilêngin an lirthei an hûng a, he khawpui titâwt a tihrehawm túr tâwka hausa hi kan intodelh ngawt mai. Sorkarin dán a kengkawh ngam tak tak lo tih hretu apiang hian an nêk ngam a, mipui harsatna an siam tam mai a ni.

Kan khawpui ber leh Mizoram pum hian hmasawnna dik leh changkang lam kan hawi a hun tawh a. State puitling kan nihna pawh kum 40 dawn a nih tawh lai hian kan hmasawn dán hi a la changkáng thei hauh lo mai. Ram leh khawpui hmasawn leh changkanna lam ngaihtuah lovin keimahni hmakhua a huhova nawr turin pawl din kan awlsam êm êm a. Mi leh sa ngah deuh pawl apiang lakah sorkar a nêm zél bawk si hi changkanna lam kan hawi theih loh chhan pakhat lian tak chu a ni.

Chawlhkâr hmasa lama kan ziah ang khan pawl liante chuan dan bawhchhiatna lian tham an khawih pawhin sorkar chuan a hrem ngam lova. Dan kalha an thiltihte pawh a pawmpui-in CM leh minister-te pawhin phúr takin an telpui mai a ni. Sorkar hmasa lama hri a len lai pawh khan inkharkhip (lockdown) pawh sei chungchangah hri lêng chungchanga mithiam (virologists/epidemiologists/public health scholars) te thuráwn ai chuan sorkarin Mizoram Kohhran Hruaitute Committee (MKHC) duhdan angin thutlukna a siam kha kan la hre reng awm e.

Kan hmuh ve phak India ram khawpui-ah kawngpui kama taxi dinna hmun a awm ngai kan hre lova. Mahse, Aizawl khawpui leh district khawpui dangah chuan sorkarin lirthei hmanga eizawn phalna a pek taxi chi hrang hrangte chuan kawngpui-ah dinna bîk an nei. State dang khawpui-ah chuan thlawhna ṭumhmun, rel chawlhhmun leh zinna bus chawlhhmun (bus terminal)-ah te chauh taxi hunna hmun an siam a. Keini erawh chu pawl an din a, an tam deuh chuan eizawnna atâna phalna petu sorkar vêkin a hlau leh a, an duh dan angin a tihsak leh zêl mai a ni.

He ram leh kan khawpui ber hian hmasawnna leh changkanna dik a kalpui dawn chuan a pawimawh hmasa ber chu dan rorelna (rule of law) anga kal hi a ni. A nêk thei leh ngam apiangin dán pawisa lova sorkar an nék apianga sorkar a tawlh zél chuan kan changkáng tak tak ngai dawn lo. Dán reng reng hi mipui mimir, kan za vai atâna ṭha túra siam túra ngaih a ni a, pawl pakhat emaw tute inhlawmkhawm emaw ṭhatna leh chhawr tur bil a ni lo. Chutih rualin dán ṭha tak pawh a kengkawhtu-in a kenkawh tak tak ngam leh si loh chuan dan ṭha lo takah a chhuak thei thung.

Aizawl khawpui a lirthei che vêl tâwt lutuk tihrehna atân tiin lirthei dahna tur nei lo tân lirthei lei theih loh turin ruahmanna siam a ni a. Lirthei hunna/dahna an nei ngei em tih erawh chu lirthei licence pe chhuak tura thuneitu transport department hnathawkte’n endik lovin local council/VC kutah an dah a. Anni’n endik tak tak lovin nei angin an lo ziahsak mai mai ni-awm tak a ni – kawngpui kama lirthei inhung nileng zankhua a tam dan aṭang hian. Hei ringawt pawh hi mutmawh hnarmawha neih tham a tling a. Hmasawnna leh changkanna dik lo tak a ni.

Dan siam pawl (parliament/state assembly) in dan a siamte kengkawhtu túr chu sorkar (executive) a ni a. Sorkar chuan dan kengkawh turin pawisa tam tak hlawhin hnathawk a ruai a, a dan siam azirin a kengkawhtu tur department pawh a nei hrang vek. Thlei bik, hlauh bîk leh duhsak bîk nei lovin dán chu dán ang takin an kengkawh túr a ni. Dánin thuneihna a pêk ve lohte dán kenkawhtir túr an ni lo. Chutiang taka dán rorélna a a nih túr ang leh dik taka mipui chanvo humhalh chunga kenkawh a nih chauhin he ram hian hmasawnna leh changkánna dik kawng a zawh thei ang.