
Guest writer
HC Vanlalruata
AIZAWL TRAFFIC
Thuhmahruai ang reng atân tunlai ṭawng takin ‘true story’ sawi lawk teh ang. Kum 1992-93 chho vel a Senhri (kartin chhuak) kan tihchhuah lai khan kan publisher kha a fîmkhur viau mai a. Aizawl khawpui chhunga chanchinbu sem rawn dîlte kha an chénna vêng YMA branch hruaitute lehkha keng vek túrin a ti a. Mission Veng nge Mission Vengthlang ami khan chanchinbu man engemaw zat a tlanbopui hnu khan an branch YMA hruaitute kha a va chhuahchhal a. Anni lah chuan mi rinawm túra an ngaih a nih thu leh pawi an tih thu an lo sawi ta mai mai a.
He tiang hi Mizorama kan thiltih phung phawsawlh leh ṭha lo zet mai chu a ni. Aizawl khawpui a lírthei tâwt lutuk avanga kal hleih theih loh (traffic jam) tizia-awm túra sorkar hmasa daih tawh aṭanga kan ram hruaitute leh sorkar thuneitute ngaihtuahna a awm pakhat chu kawngpui tâwt lutuk chhan hi lírthei dahna nei lovin kawngpui kama lirthei an hún tam lutuk vang a ni, tih hi a ni. Chuvangin lirthei dahna túr (garage) nei lo chu transport department-in an lirthei ziahluh (register) a khap ta a. Mahse, lirthei lei thar apiangin a dahna (garage) an nei ngei tih finfiah tura thuneihna kha Aizawl khawpui a local council-te kutah dah a ni a, a ho zo ta vek a ni.
Za a za Kristian a inchhal ramah hian kan inkhâwm zozai leh engemaw hleka hunserh hmanga kan ṭawngṭai zozai hian thil dik lo tih hrehphah khawpin kan nun a hmin hauh lo tih hi a chiang a. A hungchhung emaw ṭhenawmte hungchhunga man chawi pawha lirthei dahna nei miah si lo khan, nei anga insawi-in an LC hruaitute ziahsak túrin a ngén tîm hauh lova. LC hruaitu tam tak lahin vote hmuh loh hlauh vángte leh a hmuna lirthei dahna an neih ngei leh neih ngei loh enfiah (verify) kilh kelh lêm lovin an lo ziahsak ve ta mai ṭhin bawk a. Kawngpui leh kawng pénhleh kamah lírthei kan hûng ta del dul a, zán kan riah bâkah chhúnah pawh kan hûng ta tho bawk a, kan ram hruaitute leh sorkar thuneitute ngaihtuahna aṭanga chhuak ruahmanna chu a hlawhchham let dér ta mai a nih hi.
Sorkar hian a hma lama a ngaihtuah leh thutlûkna a lo siam tawh hi a takin bawhzui se. Lirthei dahna nei hauh si lova nei anga LC hruaitute ziahtirtute leh enfiah hauh lova lo ziahsaktu LC-te hi hrem ni bawk rawh se. Khapna dan/thupêk chuan a bawhchhetute hremna a keng tel a, chu chu bawhzui leh si loh chuan dán siamtu emaw thupêk chhuahtute nêpzia a tilang a. Mahni thupêk chhuah kengkawh leh tak tak si lo chu a intimualpho a ni. Hei hi kan ti ngam leh si lo a nih chuan tun hnu zêlah tuma’n sorkar leh thuneitute dán siam leh thupêk an zawm lo a nih pawhin a mawhphurtu chu dán siamtute leh thupêk chhuahtute an ni ang.
Hemi chungchang kan sawi hian kan ram hruaitu, sorkar thuneitu lian, Aizawl district police, a bikin traffic lam thuneitute a bêng harh zo ang emaw chu? Police-in hunpui lai a vêng hrang hranga halpuah leh a behbawm hâl leh hâl lo an chhuina ‘drone’ te kha hmang ṭangkai se la. Traffic Police-te hian lirthei hún phalna (parking) ni lo, Aizawl khawpui kawngpui alkatra luan chin a lirthei ding zawng zawng (ke pahnih nei tiamin) hi seng hawi vek ni rawh se. Kulikawn leh Bawngkawn inkar kawngpui chauh ni lovin khawpui chhûng kawngpui dang zawng zawng pawh endikin thianfai rawh se.
Police-te hi (gazetted officer chin tih loh chu) kum khata thla 13 hlawh lá an ni a. Dawhkána hnathawk túr an ni lo. An mawhphurhna zâwnah chuan an kal chhuak ang a, a hmunah endikin a hmunah vêk a ṭúl anga dán kengkawhin an tihtúr (duty) an hlen túr a ni a. Traffic Police-te pawh khawpui chhûngah traffic a jam rei deuh a, a jam chhan chinfel kha a ṭha e. Mahse, he mi piah deuh hi an kal a ngai a, a chinfelna tak tak ‘long term solution’ hi an ngaihtuah túr a ni a. Kulikawn leh Bawngkawn inkar kawngpui chauh ni lo, he kawngpui pawhtu kawng dang zawng zawnga dán bawhchhiatna pawh an vilin an chingfel túr a ni ang.
Sorkarin an eizawnna atâna a hranpa a phalna a pêk, taxi pangngai leh ka pahnih nei taxi-te chungchâng hi chu court-in thutlukna a siam tawh a nih avángin kan luhchilh lovang a. Mimal lirthei nei, eizawnna/sumdawnna atana hmang ni lo, an hna leh mimal pawipang atâna hman túra lirthei leite tlán chhuah phal loh nî kan han siam ngawt mai hi chu mimal zalenna (individual liberty/rights) zah lohna leh rahbehna chiang tak a ni. Chu bâkah Aizawl khawpui traffic jam natna damna túr a ni pha lova, nachhâwkna chak tak ‘side effects’ ṭha lo tak nei ang vêl a ni. A nihna takah chuan an tlán loh ni mPass hmanga tlan phalna diltu leh phalsak an tamzia hi mi ṭhenkhat chuan kan hre pha kher lovang.
Kan Police hotu, a bîkin Traffic Police thuneitute hian sawi chhuak duh ngat sela chuan an chhuah loh ni a chhuah dîl, mi thiltithei leh thuneihna neitute chhûng khat, vuavâng leh ṭhiante thlenga dílsak hi an sumhmun rapchim khawp an awm ang. Chumi awmzia chu a tak ramah chuan lirthei inchhuah chhawk hi awmze nei chuang miah lo tluk a ni, tihna a ni. Lirthei dahna (garage/parking) neite chauh an lirthei ziahluh theih, tih dan kenkawh a nih dán leh a zawm lo hi za zela 80 vel an ni tih kawngpui leh kawng penhleh kama chhún leh zána lirthei hûng tamzia aṭang hian a chiang reng a. Lirthei inchhuah chhâwk pawh chu ti’ang chiah tho chu a ni.
British-in min awp ṭan tirha Aizawl khawpui-a an sipai an inkulh chhoh lai, Assam Rifles hmun chhuahsan taka an inbun chhoh lai khan hetiang harsatna awm túr hi an hmu lawk a ni mai thei. Bawrhsâp khân túna Aizawl khawpui ni ta lal lalna tlâng hrang hrang (tuna vêng ṭhenkhat)a mihring chêng thei zât kha a bithliah thlap a, chu aia tam chenna in leh mihring awm a khap tlat. India ram a zaléna, sapho an haw a, lalte bán an nih hnu khan mipui thlan district council sorkar leh village council-in min han awp ta a le. Vote duh váng leh chhan hrang hrang avángin kan khawpui ber chu inhmun pe tawp tawpin kan inêk-beng ta a, tun thlengin buai namên lovin kan buai ta a nih hi.
Kan ram hruaitu hmasa aṭanga tun thlenga he kan khawpui enkawltute hian Aizawl khawpui a lirthei tâwt lutuk tihreh dan túrah hian ngaihtuahna an la hmang tak tak lova. Aizawl khawpui enkawl bîktu tura din kan khawpui sorkar (AMC) pawhin ṭhangkhat lian zet zawt a din hnu-ah engmah tak tak a la ti lo. State puitling kan nih hnu a kan CM hmasa ber Pu Laldenga’n mi tam tak hmai sa tuar tlanga Ramhlun kawngpui phei a zauh kha MNF sorkarna AMC chuan kawngsîra ke a kalna siamin an tizîm leh thei hrâm a, chu lah chu chawhmeh zawrhna leh lirthei ke hnih nei hunna hmun a chang zo leh ta emaw ni.
Sawi chhuah loh atâna uiawm ka tih pakhat a awm. Kristian ni chunga dán bawhchhiat kan hreh loh êm êm thu kan sawi tawh a. US-ah khuan zan reh vanglai pawh ni se, traffic êng a sen chuan an tlán tlang lui ngai lova, dán rorelna an zaha an zawm avanga ram zalen an ni an ti ṭhin. Keini erawh chu traffic police duty an awm loh chuan traffic point-ah a dik lo zawnga hêl hreh miah lo hi kan tam êm êm a. Kal phal lohna lamah pawh kan hawi zuk zuk a, duty an awm loh chuan tlán tlang puat kan hreh lo. Lirthei pe pahnih hmanga Pathianni a inkhâwm zawng zawng deuhthaw hian an sam khuih mám a pawr hlauh váng ni maw, dan bawhchhia-in helmet an khum duh lo. Thih thlamuanna an neih váng ngawt a ni vek bîk zozai lovang.
Zonet hotupa ṭhianpa RK Lianzuala (fam) nén khan Mizoram leh hnam thil hi kan sawi dún tamin ngaihdán inang leh inang lo kan nei fo. Kan lungrual êm êmna pakhat chu – hawihhâwm tak leh midang zái ngai takin lírthei hi kan khalh a kan hún phawt chuan traffic dán 75% vêl hi chu kan zawm a ni, tih hi a ni. Aizawl khawpui a lirthei che vêl tâwt lutuk kan buaipui fo hi nachhawkna mai mai a thil kalpui lova, a taka kan chinfel dawn chuan dán rorelna záwma dán siamtu leh thupêk chhuahtu-in khauh leh dik taka an kenkawh a, chu chu dan rorélna zah chunga thu kan awih hi a pawimawh ber a ni tih kan hriat a ngai tawh takzet a ni. Chu mi a tân chuan a tak, ngaihhnathiamna awm lova dán bawhchhetute hrem a pawimawh ngei ngei bawk ang. Kenkawh tak tak leh loh túr dán siama thupêk chhuah hian dán bawhchhiat pawisak lohna bâk a hring chhuak si lova.