
Guest writer
HC Vanlalruata
MIPUI ZAH LO
A kum chiah chu sawi sual palh ka hlauh avangin ka sawi chiang ngam chiah lo na a ka chian erawh chu Aizawl lam aṭanga kal a Haulawng khaw chhuahsan dawn hnaihah khân rei tak an khâr ṭhin a. Leh lamah chuan Lunglei lam aṭanga kal a Pukpui dai-ah an khâr bawk ṭhin. He lai kawngpui hi an khár rei tâk êm avangin finfiah duhna thlarau-in min man pek a. Lunglei mi Aizawl aṭanga ka ruala kal ve kha ka dam lo angin ka awmtîr a.
Haulawng khaw pelh dâwna lo duty hnênah khan dâwt vâr sawi-in (a dam lo tak tak thova) damdawi a chiu hmanhmawh a ngai ti a chhuanlam siamin ani khan min lo kaltlang tîr ve mai a. Kan hriat angin Aizawl-Thenzawl-Lunglei kawngpui, World Bank sum hmanga siam hi Thenzawl leh Lunglei inkar a chhe bîk zual a, chuvánga siamṭha an ni. Mahse, ka thil hmuh chuan ka thin a tirim tak meuh.
A thla tam tak mipui harsatna namên lo siam a, contractor thu anga kawngpui an dan chah lai khan a hmun kan han tlán tlang meuh chuan hnathawk kha hmun 2 vêlah cement chawhna khâwl hmang chuan an lo bung ve a, mi 10 lo liam hnathawk an awm lo. Tih tak taka hna thawk si lo khân a thla têl tak meuh meuh mipui harsatna siamin kawngpui pawimawh tak mai an dang a. Kha hnamdang company khân mipui min zah lo satliah lova, min hmusitin min namnúl a, an hna enkawla viltu PWD hotute lah chuan Mizoram mipui tawrhna kha enga tân mah an ngai lo satliah pawh ni lovin an théng-a-tháwngah a lût hlawl lo a ni ber mai.
Tunlai a kan buaipui pakhat, kan thlawhna ṭumhmun neih chhun panna leh Aizawl leh Mamit district bâkah Tripura state nena kan inkalpawhna hian ngaihthah a hlawh hlê mai. Sihhmui leh Lengpui inkâra Tlawng lui chunga lei dawh ‘arch bridge’ ti a an sawi, technical tak chuan 'Basket Handle Network Arch Bridge' an tih mai an dawh zo har lutuk leh a hêlna kawngin ngaihthah a hlawh bawk si hian mipui harsatna a siam nasa-in a tirethei rei ta lutuk. He hna thawktu (contractor) Poddar Infratech hian Mizoram mipui min zah miah lova, min hmusit tel bawk tih a lang.
Metre 100 vêla thui he lei dawh hna hi kum 2021 March thla khan thawh ṭan a ni a, kum 2 chhunga thawh zawh tura ruahman a ni a. A senso tur ruahman (estimate) chu cheng vaibelchhe 40 a ni. Kum 2 chhunga thawh zawh tura ruahman ni mah se, Covid-19 hrilêng chhuanlamin hna hi nasa taka tihkhawtlai a ni a. Hri a lén tawh loh hnu, hna dang zawng zawng pawh a kal tawh hnu-ah pawh thawh chhunzawm a ni ta meuh lova. Nikum khân an lei dawh tur ruhrel kham kai tuma an beihna-ah an hlawhchham a. He tianga a ruhrel an kham kai hma aṭang tawh hian he lai kawng hi Lengpui ṭumhmun leh Mamit district bakah Tripura kal turte’n kawng zîm chhe takah an lo hêl ngar ngar ṭhin tawh a ni.
He mi hnu pawh hian lei hi hêl reng a ni a. A hêlna kawng hi siam zauh emaw, siam mám deuh emaw a awm chuang lova. Kumin April ni 7 khan Pathian meuh au túra PWD lam hotute ruahmanna angin Lengpui Presbyterian Pastor bial vawngtu Rev. Lalchungnunga Hauhnar chuan ṭawngṭaina hmangin lei hi hemi ni hian a ruangâm hi dawh kai a ni ta a. He mi chungchanga ETV-in a kawmna-ah Poddar Infratech a an director Varun Poddar chuan heti a lei ruangâm ber dawh kai a nih takah chuan a behbawm dang, cement a zut leh a dang zawng zawng chu thla 2 chhunga zawh fel vek hman an tum thu a sawi a ni.
Mahse, thla 2 a liam a, an zo lova. Tunah thla 5 a liam hnu-ah pawh an la zo ta chuang lo. He lai a hna pawimawh thawk leh zin veivak hrim hrimte tân khawlhkham leh harsatna an siamsak rei ta ngat ngat hle mai. An hnathawh viltu PWD engineer-te hi an bo ta vek nge, an awm ve reng a ‘pip e, pup e’ an ti miah lo zâwk tih hi zawhna lian tak saphovin ‘a million dollar question’ an tih ang hi a ni ta. Lei ruangâm metric ton 432 a rit an hlang kai tûr kha kan ram hruaitu lû ber ber thlengin an zu en tak luai luai a. An hlâng kai zo ta maw tihah PWD changtu minister leh minister dang bâkah a hmuna zu entu ram hruaitu rualte khan an ûksâk zui leh áwm thâwm kan hre ta miah lo mai. Mak tak a ni.
Mipui hmakhaw ngaih váng leh hmasawnna hna ngaihven váng ni lova hâwkdâk thila zu insehmúr tuau tuau an ang ta ber. Ram leh mipui an vei tak tak lêm lohzia a lang tel bawk. He lai kawng hi khual pang zin leh eizawnna thil a zin ṭhinte bâkah kan lârsâp, CM leh minister, MLA leh mi pawimawh dangte Lengpui aṭanga an thlawh chhuah dawna an kalkawng ber a ni a. PM Narendra Modi-a’n Bairabi-Sairang rêl kawng hawng túra Aizawl Lammual a rawn pan tâk loh chhan kha kan sorkar hotute’n he lai hêlna kawng zim leh chhe lutuk kal tlang lo túra an tih vang a ni thei ang em?
Kum 2021 March thla aṭanga dawh ṭan, kum 2023 March thla chuan hawn theih túra ngaih kha tún, a hnú daih, kum 2025 October thla kan kai tawh hnû pawhin an la dawh zo thei ta lo chu a ni a. He hnathawktu Poddar Infratech company hrem ngam chu sawi loh zilhhau ngam pawh hi kan ram hruaitu lû ber aṭanga a hna viltu engineer hna hniam ber inkârah hian an awm lo chu a nih hmêl e. He tianga thawk muang leh vuaicha lutuk hi chu kan rama hna thawk leh thei ngai lo túra hrem (black list) tlâk a ni lo’m ni? Chu mi an ti ngam lo a nih pawhin a huna zo túra nawrin a ruangâm an hlán zawh hnu kha chuan an intiam anga thla 2 chhunga zo túr tal chuan an hrilh ngam lo tihna a ni an gem?
Chu tak ngial pawh chu an tingam lo a nih chuan kawng dang a la awm. Sawi leh sawi hnu, mipui mimir zin veivâk chu lo ngai pawimawh lo tâ pawh ni se la, kan lârsâp, CM, minister, MLA leh officer lian tak tak Lengpui ṭumhmun pan leh hawna kawng tal khu chu siam zau a, siam mám a harsa viau-in a rinawm loh. Inkalchhâwk ngai lo tal pawhin a siam hret theih ang tih a rinawm. Chu mi pawh ti lova, uipui tuilian thlîr liam mai mai thei ram hruaitu leh a mawhphurtu officer rual hi an zak lo a nih hi maw le.
Contractor hian Mizoram mipui hi engahmah min ngai lova, min tham lova, min zahpah hauh lova, kan rama hna rawn thawk an nih hi an hre lo emaw tih mai túr a ni. He tiang hi kan rama hna rawn thawk central sorkar hnuai amite leh an hnuai a contractor/sub-contractor leh chhawngte pawh an tam a, kan khawi nual mai. An leivúng paih dánte, hlâwk an duh luat vánga leivûng paihna hmun hranpa siam lova an kawng laih sîra paiha, thing leh mau nasa taka an tichereu mek leh nungchate chénna hmun an ṭhiat buaih buaih hi thuneitu leh mawhphurtu tura ngaihte hian an en liam mai mai a. A la pawi dawn chauh a ni.
Mizorama kan Mizo pui ngei officer, a bîkin engineer-te hian anmahni hlawkna túr leh an eirûk theihna a nih dawn phawt chuan mipui tawrhna leh khawlhkham siam a nih hian an en liam rei thei khawp mai tih hi ngaihdán tlanglâwn tak a ni tawh a. A pawi khawp mai. A bîk takin engineering department changtu minister leh officer/engineer-te hi contractor ngam lo kan ngah ta khawp mai a. Manṭang an ei ṭhin a, hnung thak an inhiahtawnsak (quid pro quo) a awm a nih loh chuan ngam loh ngawt chhan túr a awm lo. Hei hi Mizorama vai contractor an vawk-lal-lén chhan, ram-leilung-fâte min pawisak loh leh hmuhsit êm êm chhan leh a bul chu a ni.
Mizoram leh hnam hian a mamawh êm êm chu hmasâwnna hna rêng rêng a taka thawha, a hun taka hna thawh zawhte, a huna thawh zawh theih loh chhuanlama sum sen zat tihpun chiam lohte, kan ram boruak, leilung, nungcha leh lui (tuihna) tichhia leh tichereu lo zawnga hnathawhte a ni a. A kimchang chuan sawi sén a ni lo. Hmasâwnna hna thawhna apiang mai a manṭang ei lo awm ziah ṭhin leh he tiang avanga a hnam pum anga hmuhsit a namnúl kan hlawh phah hi a zahthlâk zozai tawh. Hawh u, tharum ni lovin court lama zualko ang chi leh thubuai siamsak hi i uar tawh ang u hmiang – Mizo hnam hmuhsit a kan awm tawh loh na’n