Guest writer
HC Vanlalruata
CHET A HUN
Mizote hi hna kan díl pawh a, dílna thehluh theih hun ni hnuhnûng bera thehluh chîng kan tam ber fo awm e. A hma lama chêtlâka lo inhmakhawsuih tih lam hi kan tlâkchham tak niin a lang. Hei hian mi tam tak tân chuan harsatna a thlen a, hun bichilh lutuka thiltih a nih chuan tihfuh tâwk loh leh phelh pheng phung a awm duh a, chu bâkah siamṭhat a tihdik leh dâwnin hun a awm tawh lo fo ṭhin. Vaiho ṭul úk lova hmanhmawh leh thil inchuh chîng nên hian a lem chuang awm love.
Ka la hriat reng chu hmân deuhah tawh khan PWD engineer pakhat hian Engineer-in-Chief hna a lo chelh lailawk a, E-in-C ni lai a hna a chawlhtir chhûng zawk atân a ni. Aizawl Press Club-ah chanchinbumite néna inkawmin chutah chuan tun hma a kan la hriat ngai rêng rêng loh thil pakhat a sawi a. Khaw tuihul a hna thawh ṭan theih a nih hma aṭanga an lo inruahman lâwk ang a, a ṭul ang ang lo inlakkhawm a, an lo inrin lâwk túr thu sawi-in ruahtui tlâk loh hun a lo thlen ni khatna (a tawngkam takah ‘Day One’) aṭangin kawngpui siam hna thawkin an bung ṭan dawn tih a sawi a ni.
Hei hi kum 2012 September thla kha a ni a. Kan ‘E-in-C’ dinhmun luah lailawktu (i ti mai ang)-in an hna thawh tum dán a sawi khân min hneh hle mai a. A sawi dán ang taka khua a tuihul ṭan ni aṭang chiaha hna thawh ṭan (bun nghâl) kha ka pawm zâwng tak mai hi a ni pek a. Chumi ti thei túra a hma aṭanga lo inbuatsaih lâwk a, hmanruate lo lak khawm a, hnathawktu túr leh hnathawhna atâna khâwl hman túrte lo buatsaih lâwk (sâp ṭawng a sawi chuan lo in ‘mobilise’ fel lâwk) kha ka pawm zâwng tak mai a ni – khatih hun hmâ aṭang pawh khân.
Mahse, mahse, kha kan E-in-C dinhmun chelh lailawktu khân a dinhmun kha a chelh rei ta lo lu lai êm mai a, tún lai ṭawngkauchheh takin kum 2012-a ‘kalphung thar’ kan beisei kha kan hmu ta lova, tún thlengin kan la hmu ta chuang rih lo a ni. Kha thutiam kha kumtin mai hian kalpui a tihhlawhtlin ni ta se la chuan kan kawngpui pawimawh leh chhawr rim zual, mipui nitin mamawh phurhna kawng bîk angte ngat phei hi chu he ti êm êm hian a chhe reng lo túr hi a ni. Thufing chuai thei lo chu ‘thîr chu a sat lai-in dêng rawh’ tih a ni a. Hei hi a hun taka hna thawh pawimawhzia sawina a ni.
A hun taka hna thawh loh hi kawng hrang hrangah a pawi ṭhin a. Kawngpui thawm ṭhat chungchangah hlei hlei hian a pawi a ni. Kutphah tiata kawng pawp (pothole) kha siamṭhat a nih chuan a ṭha zui mai a, fúr ruahtui tlâk tam hunah pawh a him thei. Siamṭhat a hnawh a nih loh erawh chuan a lo zau tial tial a, ruah bawhawk a lo thlen ṭan chuan thlangra tiat zetin a lo khuar a, a thûk tawh bawk a. Chumi hnu lawkah phei chuan a kawngpui pum kha a lo chhe ta ṭhin a ni. Chu tiang dinhmun a thlen meuh chuan lirthei rit pui pui-in an chîl reng lo thei si lova, chhiat namên lova a chhiat chhoh bâkah siamṭhat a harsa-in a siamṭhatna senso pawh a lo tam êm êm tawh ṭhin a. Meisi ngaihthahin kangmei rapthlâk tak a tichhuak ṭhin ang tho hi a ni.
Tuna Mizoram kawngpui zawng zawng deuh thaw he ti khawpa a chhiat chhan pawh hi a hma lama kan sawi ang chiah hi a ni. Túna kan sorkar hi kum 2023 December ni 8 aṭanga thuneihna chelh ṭan kha a ni a. Sorkar hmasa-in an thupui ber – Socio-Economic Development Project (SEDP)-a sum an dah an hman hman loh vaibelchhe 150 an rochun a. Chu chu thlai thar chi lî leina atân an vauchher ni-a sawi a ni. Mahse, 2023-2024 tangka kum hmawr lam (thla 4 chhûng) khan thlai lei na’n an hmang miah lova, finance department-in an kawl reng a. Kha mi ṭhâl hun lai khan kawngpui thawm ṭhatna atân hmang se la chuan heti êm êm hian kan kawngpuite a chhe lo túr.
Tun sorkar hian kum 2024-2025 Mizoram sum ruahman (budget) chu anmahni duan ngei an pharh ta a. Chu ti chung pawhin kawngpui siamṭhat khân ngaih pawimawh a hlawh lova. Kum 2024 fur a lo thlen leh meuh chuan kan ram chhung kawngpui zawng zawng deuh thaw chu a chhe êm êm vek tawh a ni. He mi kum chawhnu lam, khua a tuihul hmâ deuh khân PWD minister ngei-in kawng siamṭhatna túr pawisa a awm thu leh khua a ṭhat ve leh kawngpui siamṭhat hná an thawh ṭan nghâl túr thu a sawi na a, hemi kum October thla táwp lam aṭanga kumin khaw hul lai zawngin siamṭha túra thawh tak tak hmuh túr a awm lo.
Kumin fúr a lo thleng a, nikum lam ai-in ruahtui a tam zawk a, a bîk takin kan châklâkna kawngpui berin a pal tlang Kolasib district-ah ruah a tam zual a. Fúr ruahtui bawhawk a tlâk tâkah chuan kawngpui siamṭhat loh chu namên lovin a lo chhe zual ta a nih kha. Tun hma, sorkar hmasa hunah te pawh kawngpui hi a ṭha viau vek lova, a ṭhat ve deuh pawhin a tlo lutuk lo tih kan hria a, mahse, lirthei tam tak mai tâng, tlú leh minister/MLA in an invil chhawk ngai khawp, Police-in zan-khaw-tairêk a lirthei kal vêl an buapui hun hi a thlen vawi khatna a ni. Aizawl-Silchar kawngpui hi kan châklâkna ber a nih avángin kan ngaihven ber a, Lunglei-Tlabung, Aizawl-Mamit leh kawngpui dang dang chhe lutuk tho hote hi a la hliahkhuh mai zâwk chauh a ni.
Sorkar inthlahdahzia a lanna chu a hma a kan lo sawi tawh angin thlawhna ṭumhmun kan neih chhun Lengpui ṭumhmun kawng a lei dawh muang lutuk leh a hêlna kawng tak ngial pawh tihmám lohva an dah rei lutuk kha a ni. Mizoram mipui châklâkna kawngpui an ngaihthah a, kawng tinrêngah harsatna kan tâwk nasa a. Kan larsap, CM/minister leh sorkar mi pawimawhte’n an zawh tam êm êm Aizawl-Lengpui kawng chhe lutuk an ngaihthah tel bawk han ngaihtuah hi chuan inthlahdah váng tih loh rual a ni lo.
Sorkar hmasate’n an tih loh kawngpui siamṭhat a, enkawlna túr sum tuak na’n petrol leh diesel-ah cess an la a. Hei ringawt pawh hi a tling khâwm tam tawh viau. Kawngpui chhe thawm na’n an hman erawh chu kan la hre lo. “He tih hun atân hian a ni dawn lo’m ni mipui phurrit siama chhiah an lak belh?” Kawngpui chhe siam leh enkawlna atâna a hranpa ngata chhiah khawn si a, an chhiah khawn chhan anga hmang leh si lo hi ngaihthiam a, ngaihhnathiam theih an ni lo. Inthlan hma a an thutiam kha tlangvâlin a nula rím, a tih theih miah loh túr – ‘I tan si-ar lâk ka huam e,’ ti a, zawngṭah kûngah pawh lâwn thei hawt si lo ang lek fang a ni.
Kan kawngpui zawng zawng deuh thaw a chhiat êm êm chhan hi eng dang váng ni lovin a huna sorkar a chêt loh váng a ni a. PWD minister sawi ang hian a siamṭhatna atân a takin sum ruahman a ni lo a nih a rinawm bawk. Pawisa awm ngat se, khaw hul leh hnathawh theih hun (working season) inṭan chiahah hna thawkin bung nghal chat kumtin se la hetiang lutuk hian kan kawngpui a chhe lo túr. Mizoram Road Fund Act, 2007 a awm a, chumi tlawhchhan chuan ‘Mizoram Road Fund Board’ din a ni bawk a. Mahse, sum tel lo chuan darbenthek ri pawh a tluk lo. Kawngpui siamna atân cess hmingpu-in chhiah pawh la mah sela, hman ṭangkai a nih loh chuan engmah a ni chuang hek lo.
A hma a kan E-in-C dinhmun chelh rei lo takin hna thawh a tum dank an sawi ang hian, sorkar/PWD hi kumin chu kawngpui chhe lai siamṭha tur inbuatsaih fel tawhah ngai ila. Kum hma lama an thil lo tih fuh tawh lohte an sim beisei ang. Chu ti chuan khua a tui hul ta a. Fúr a lo thlen leh hma ngei-in hna thawka bun ṭan a hun chiah e. Central sorkar Ministry of Road Transport & Highways hnuai a NHIDCL an ni emaw, an hnuai a contractor-te an ni emaw kan ram chhûnga hna rawn thawk an ni a, hna thawh hunah hian an awm mai mai thiang lova. Sorkar hian chak taka hna thawk ngei ngei túrin a nawr a ṭul. Chhuan lam siam a hun lova, chêt a hun ta chiah e. Mipui-in kan tuar rei tawk ta a, lirthei neitu leh khalhtute pawh an khawngaihthlak zo zai ta lutuk e. Kawngpui ṭha kan duh tawh tak zet a, kan chanvo pawh a ni e.