BAWHCHHETU SORKAR

Social media hi ka khawih tam hman lutuk lo chungin kumina lirthei neitu leh khalhtute chunga ngaihhnathiamna awm lo hapta kalpui mek tihtawp thut a nih thu ka lo chhiar fuh a. He tiang a ‘No/Zero Tolerance Week’ an ti emaw a hun hma a an tihtawp chhan chu (a dik leh dik loh ka finfiah lo) Centre for Environment & Social Justice (CESJ)-in lirthei registration number aṭanga lehkha pawimawh neih tur nei lo emaw tihnun tur tinung lo emaw, VAHAN hmanga an enna-ah Police officer tiamin a endiktu Traffic Police te zîngah ngei pawh dan zawhkim lo an awm tih an hmuhchhuah vang ni a sawi a ni.

CESJ-in December ni 6-a an thuchhuahah chuan, “Zero/No Tolerance vanga mimal lirthei neitute phunnawina atam avangin, mipui phunnawina zawnah zirchiangin ni 5th December, 2025 khan sawkar hnathawk motor kawl 37 kan ‘vahan’ a. Kan ‘vahan’ zingah hian 35 document a fel lo a, insurance nung a awm lo a, PUCC nung lo a awm nual bawk. Heng document fel lo zingah hian Dan siamtu pawl zinga mi, MLA 2, AMC mayor leh thawktu dang motor 3. Police hotu lian motor 2 leh Traffic Police lirthei ke 2 leh ke 4 nei an tam ber a ni. (Sawrkar motor kan ‘vahan’ te hi a document hi kawl that vek a ni.),” tiin an ziak. AMC Mayor hi Aizawl Mayor tihna a nih a rinawm.

Sorkar hian thuneihna a neih changchawi hian chhiah khawn tihpunna ang rengin dán bawhchhiate vai an chîng hi a ṭha ka tih ve ngai loh a ni tlat. Zirlai pawl ṭhenkhatin sum siamna ang reng atâna Mizorama vai hnathawk awmte’n ILP an neih leh neih loh dap an chîng nén hian a lém chuangin ka hre lo. Mizoram pâwn mi, hnathawk túra lâkluh tlângmi ni ve lo ILP nei lo emaw thi tawh emaw, ILP an pêk chhan ang ni lova hna thawk emaw hi dan bawhchhia an ni ngei mai a, dán anga hrem túr pawh an ni. Chumi denchhena sum tuakna atâna lo hman chu dán bawhchhiatna tho a ni.

Kan sorkar hian a thuneihna leh dan kenkawh changchawi hian mipui hrêk zawnga thiltih a chîng ve tho mai a, sum tuakna atân min hmang ve chámchî chu a nih hi. Chu pawh khawpui kawtthlêr leh kawngpui a mipui leh lírthei tam lai hun leh hunpui thlen dawn hnaih hi a ni fo bawk. Kan sorkar hian mipui awlsamna leh thawvenna lam ai-in a tibuai zawnga chêt hi sum tuakna ṭha a a ngai reng dawn a nih chuan a fel lo khawp mai. Ram changkángah chuan tanin/lungin (prison/jail) kan tih hi insiamṭhatna hmun (correctional centre) an ti a. Chutiang chiah chuan dán bawhchhe lo túra inzirtîr hi dán bawhchhiate hrem ngawr ngawr a, chutah pawh sum tuakna atâna hman ngawt ai chuan a fuh zâwk a ni.

He ti’ang kan sawi aváng hian dán bawhchhetute hrem loh túr kan tihna a ni rêng rêng lo. Amah erawh chu, dán bawhchhetu zawng zawng chu an dán bawhchhiat a inan’ chuan inanga hrem túr a ni thung. Tumah dán chunga lêng an awm lova, dán mithmuhah chuan sorkarna chelhtu minister-te, MLA, Police leh sorkar officer-te leh engmah nihna nei lo thingtlâng kilkhâ

rah pawh vêng tlabirha hmeithai fapa pawh inang tlâng vek kan ni a. Sap ṭawng han hawh ve khanglâng ila – “Everyone is equal before the law,” tih a nih kha.

Kan han titi ta duah a, lirthei neitu leh khalhtute chunga ngaihhnathiamna awm lo hapta kan siam hun hi ngaihtuah chian a ngai a ni. Sorkar thuneitute hian thutlúkna an siam hma hian thil an ngaihtuah chîk ngai lo tih hi vawi tam tak kan hmu tawh. Entirna pakhat chauh han târlang ta ila – Covid hrilêngin min nuai ṭan tirh khân kawtthlêra lirthei an chhuah tlém beisei avángin lirthei khu tihchhuah endik a nih túr thu sorkarin a puang a. Pâwna mihring leh lirthei chhuak tam lo túra an duh váng a nih lai-in a mak-a-maka tamin lirthei an ken chhuah phah ta a, an titawp leh ta nghal a nih kha. A thlír thui loh thlâk ngawt mai. Krismas leh Kumthar vuakvêta mihring leh lirthei veivâk tam hun vánglai taka lirthei endik hna kan kalpui kumtin mai hi a zia lo tak zet a ni. Home department an harhchhuak hi a lawmawm.

Mizoram chanchinbu zinga belhchian dawl bera ka ngaih leh thil chhui a chîk peih The Frontier Despatch (TFD) chuan nikum September thla tawp lama an kartin chanchinbu tihchhuahah khan an ziak chiang hle a. Nikum thla riat chhung (January - August) khan thuneitu (Police leh Transport Department staff) te’n lirthei 2,300 chuang chu insurance fel lo emaw, Pollution Under Control Certificate (PUCC) fel lo emaw, a pahniha fel lo emaw avangin an man tawh, tih thu an ziak a. Hetih lai hian, Mizoram Police lirthei tam zawk chuan heng zinga pakhat emaw, pahnih emaw hi an nei lo tih an ziak tel bawk. An ziah zêl dán chuan hetih lai a Mizoram Police-in lirthei an neih zawng zawng 825 zinga 4 chauhin PUCC an nei.

Lirthei neitu/khalhtu tâna tihfel ngei ngei ngai langsar zual chu road tax pekna, driving licence nung leh insurance nung a ni ber a. Tun hnai-ah lirthei khu tihchhuah (emission)-in boruak a tichhe lo tih fiahna hi tihthar a ni a, chu chu PUCC kan tih lo pawimawh tâkna a ni. Social media lamah hian ṭhenkhat hian sorkar lirtheite chu tih ngai lo túra an ngaih thute an sawi a. Sorkar an ngai ropui lutuk nge sorkar dinglai thlaváng hauh hrim hrim an tum zawk tih mai tur a ni. Eng lirthei pawh hian boruak chhia a pe chhuak vek a, chuvang chuan PUCC hi an nei vek túr a ni ringawt.

TFD vêk hian nikum November 25 – December 1 khan insurance chungchang hi LIRTHEI DAN ZAWM LOH AVANGIN SORKAR CHENG VBC 2.56 CHAWITIR A NI TAWH tih thupui a hmangin an ziak a. Motor Accident Claims Tribunal (MACT)-in insurance an tih loh avanga sorkar lirthei chetsualna a sorkar sum chawi a hriat theih chin hla ber 2006 aṭanga kum 2024 chawhnu lam thleng khan cheng vaibelchhe 2 leh nuai 56 chuang a lo chawi tawh tih an tarlang a. Insurance nei leh nei lo endik a a nei lote pawisa chawitirtu ber Transport department leh Police department-te hi insurance an tih loh avanga sum chawi hnem fâl an la nih zui thu an ziak a ni.

“Sorkar department 13 zingah hian Transport department chu zangnadawmna chawitir tam ber a ni a. Ṭum 23-ah cheng nuai 85 chawitir a ni,” ti-in TFD hian a ziak a. Chubakah police department pawh zangnadawmna ṭum nga chawitir a ni tawh a. Pathum chu thi chhungte hnenah pe tura tih niin, pahnih chu hliam hnenah a ni a. Police sum chawitir zat chu cheng nuai 60 dawn a ni. Court/MACT-in zangnadawmna pe tura a tih department-te hian sum an neih loh avangin sorkar/mipui sum bawm, Finance department-in a enkawl aṭanga pek a ngai ṭhin a. Lirthei te’n insurance nei se chu zangnadawmna hi insurance company pek tur a ni, ti-in TFD chuan chiang takin a ziak a ni.

He kartin chhuak chanchinbu vek hian nikum April ni 30 khan General Administration Department (GAD)-ah sorkar lirthei dinhmun a zawt a. GAD chuan May 13 khan department zawng zawngah a thawn chhawng a. A vaiin office 35-in an chhang a, office 13 leh DC office 10-in an chhang lo. Lirthei insurance tih leh pollution endiktir hi The Motor Vehicle Act (MV Act)-in a phut tlat a nih lain an lirthei tarlan 1,770 zinga 454 (25.6%) chauhvin insurance nung a nei a, 144 (8%) chauhvin Pollution Under Control Certificate (PUCC) nung a nei bawk.

Mizoram sorkarah hian tun hma kha chuan department-in an lirthei a chetsual palh thulha zangnadawmna pek atana ‘corpus fund’ a neih chuan insurance tih a ngai lo, tih a ni ṭhin a. Mahse, hei hi October 22, 2022-a GAD thu chhuahin a ṭhiat ta a. February 2022-a Supreme Court thupek leh hemi kum vek September 2-a Joint Consultation Meeting thutlukna a behchhanin administrative department zawng zawngte chu an enkawlna hnuaia sorkar lirthei zawng zawng third party insure vek turin a hriattir a ni. Chuti chunga tún thleng mai a MV Act, 1988 leh a hnu a dán siamṭhat zawm duh lo, a bîkin he dán kengkawhtu department-te, India ram Court sâng ber leh Mizoram sorkar thupek pawh záwm duh chuang lo kan la nei hi a vanduaithlak tak meuh meuh a ni.

A hma lama kan sawi tawh angin tumah hi dán chunga lêng kan awm lo. India ram hi mipui sorkar (democracy) a nih miau avangin, President, Prime Minister leh central minister bakah state governor, chief minister, minister, MLA leh sorkar department hotu lawkte pawh dán hnuai a awm vek an ni a. Dán an bawhchhe thiang bîk lo. Tin, heti hi a ni a. Mizoram bîka dán bawhchhe thei anga inngai tlat an awm hi a dik lo nasa hlê a ni. Sim nghâl rawh se.