F. Vanlalrochana

Guest writer

F. Vanlalrochana

JOHN CALVIN-A LEH LALKHAWLIANA

Kohhran siam ṭhatu ropui leh Theologian hmingthang John Calvin-a thu vuakthlaka langsar em em mai chu, Pathian Lal berna chungchang a ni a. Tawitein heti han sawi ila: Calvin-a chuan Pathian chuan khawvel hi a enkawl a, kil tin a en vek a; Pathian hriatpui lohin engmah a thleng lo. Mihringte hian Pathian hnathawh dan hi kan hre fiah famkim tak tak ngai dawn lo. Mihring hian ṭha lam kawng a zawh emaw, sual lam kawng a zawh emaw, a tawpah chuan Pathian rorelna fing tak maiah chuan an lut tho tho dawn a ni a ti. Hemi theology-a hi C. Lalkhawliana hla ropui, Siamtu Remruat tihah khan kan hmu a. Chu chu vawiina kan chai tur chu a ni.

John Cavin: John Calvin-a chu, Kum AD 1509 July ni 10 khan France rama Noyon khuaah a lo piang a. A pa chu Gerard Cauvin-a a ni a, a nu chu Jeanne LeFranc-i a ni. Anmahni hi mi awm thei tak an ni a. Calvin-a nu hi nu fel tak, chhangchhiat bak berh lai pawha fate pua leh kai chunga inkhawm pui hram hram ṭhin mi a ni.

Calvina kha lehkha thiamthei tak mai a ni a, kum 20 mi chauh a nihin MA a zo der tawh. AD 1532-ah khan kum 23 chauh a nihin, dan lamah Doctoral degree a la der bawk. Hebrai, Greek leh Latin a thiam hle a. Mi thawk rim a ni a, ni khatah dar kar 5 bak a mu ngai lo a. Kum56 mi chauh a niha a thi pawh kha, a thawhrim vang ni pakhatah an ngai a ni.

John Calvin-a hian 1536 khan, “The Institutes of Christian Religion” tih latin ṭawngin a ziak a, 1541 khan, French ṭawngin a let a. 1581-a Henry Beveridge-a lehlin, 2009 Edition hi ka nei thung.

C. Lalkhawliana: Lalkhawliana hi kum 1937 khan Reiek khuaah piangin Middle School a zawh hnuah Mizo High School, Aizawl-ah Matric a zo va, Shillong atangin 1960-ah BA a zo. Mizo District-ah Sorkar hna a hmu a; Aizawl Dawrpui nula Thangrikhumi nen 1961-ah an innei a, fa paruk an nei. Sorkar hna bansanin 1965-ah MNF a zawm a, Party Assembly-ah Finance Secretary atân thlan a ni. Mizo National Movement avanga MNF Rammu Sorkar-ah Finance Minister a ni (1966-1971). Hla leh Rimawi lama tui a ni a, hla 50 zet a phuah a; thuziak lamah pawh sülhnu a nei nual. Mizoramah 1987 atanga 1998 thleng Active Politics leh Civil Societies lamah a inhmang. Kum 1972 atangin Highlander (English Daily) chhuahin Publisher & Editor a ni.

Siamtu remruat hi PL Liandingan a facebook status-ah kum 17 chhung a phuah thu a sawi! Ṭha lo thei a ni lo. Zan khata phuah zawh, ennawn pawh awm loa vantlang hriata phawrh a ni ve lo. A hlabu ka en hian, 1976 tih a ziak a, a phuah zawh kum ni turah ka ngai a. 1959 aṭanga a phuah ṭan a nih duh hmel viau mai.

‘Siamtu remruat’ tih hla leh Institutes of Christian religion tih bua theology kan hmuh te heti hian i han sawi zui teh ang:

1. Pathian lal berna leh Thilsiam thu:

He hlaah a tlar hmasa ber chu, “Siamtun lei van a siamin,” tih a ni a. He hla phuahtu hian a hla tlar tir phatah Pathian hming lam nghalin lei leh van siamtu a nih thu a sawi a. Lei leh Van siam thuin Lalkhawliana hian a hla bul hi a ṭan a. Heta Lalkhawliana thu vuak thlak leh Calvin-a'n Pathian chu khawvel siamtu leh vawng nungtu chungnung ber a nihna a ngaih pawimawhzia leh a sawi uar em em nen hian a inzul hle a ni. Calvin-a theology pakhat, thil siam kawnga Pathian lal berna nên a inmil a a ni. Hemi chungchang hi Institutes of the Christian Religion-ah tihian a sawi a ni: "Pathian hi lei leh van siamtu a nihzia kan ... hriatthiam a ngai a ni" (Institutes, Bu I, Bung 14 ). "Lum, vawt, êng, thim, sur leh sa" tih ang chi thil inkawkawlh tak tak te Lalkhawlianan a remkhawmah hian, Pathian thilsiam chhunga thil chi hrang hrang a awm dan kan hmu thei a, khawvelah hian Pathianin hnathawh dan kawng neihzia Calvin-an a pawm thiam em em nen hian a inmil hle a ni.

2. Pathian ruahmanna leh Mihring tawnhriat:

He hla hian Pathian ruahmanna hnuaia "hrehawm leh nuam" a thlen ṭhin dan a tar lang a ni.

“Lum, vawt, thim, eng, sur leh sa

Hrehawm leh nuam engkim a rel fel,” tiin hla phuahtu hian a puang chhuak tih kan hmu. Hei mi tlar hnihah ngawt pawh hian Calvin-a'n Pathian ruahmanna hriatthiam a ṭulna a ngaih pawimawhzia kan hmu thei a ni. "Pathian kut chu khawvel thuneitu a ni tih kan vawng tlat tur a ni a, thil thleng zawng zawng chu awmze nei loa lo thleng mai ni loin, ama ruahmanna veka thleng a ni, " (Institutes, Bu I, Bung 16) tih leh hla tlar kan tar lan tak hi a inhmu hle a ni. Hêng thil tawn inang lo tak takte hi hla thua Lalkhawlianan a telh hi, Pathianin mihring awm dân tur engkim hi a ruahmanin a ruat vek a nih a pawmzia a hmuh theih a, chu chu Calvin-a Pathian thu zirtîrna, Pathianin engkim a ruahmanna leh nun kawng tinrêng chunga Pathian rorêlna chungchâng nên a inmil a ni.

Lalkhawliana hi lehkhathiam hmasa niin, All India Radio vela a zai zak zak hnua zalenna suala ram hnuaia chhuak a ni a. Ramhnuaia an awm lai hian, Krismas hla ropui tak mai, “Kum sul liam hnu, kan nun ngaih lai tho leh ṭhin,” tih pawh kha a phuah a nih kha. (Amah hi chu ‘Lalpa, Kan thinlungah lal ber ang che’ tih zela duh) Zalenna Sual laiin, zalenna sualtu ṭheuh ṭheuh an inhmu thiam lo a, Ramhnuai sawrkara Cabinet Minister meuh, Finance Minister lai kha man a tawk ta a. 1971 kum khan mi dang 81 nen man an ni a, mualpho takin an awm a. Ramhnuai aṭangin an haw leh ta mai a. A beisei ber Mizoram zalenna chu a la hmu lo ta zel a ni. Chutiang chuan, man tawkin, a beisei ang hmu loin, hlawhchham fo mah se, Pathianin engkim hi a rel fel vek a ni tiin thutlukna a siam ta tho a ni.

3. Mihring mawlna leh siamtu remruat:

“Hre lovin siamtu remruat

Eng kan ti nge kan lo sel le,” tiin Lalkhawliana chuan a chhunzawm a. Pathian remruat leh ruahmanna ropui lutuk mai chu thi thei lei mihringten kan hriat phak loh zia a rawn sawi ta a ni. He Lalkhawliana rilruah hian, Pathian ruahmanna danglam ngai lo leh mihringtena kan hriat thiam phak lohzia Calvin-an a lo sawi ṭhin chu a rawn thangkhawk a ni. Calvin-a chuan hemi chungchang hi heti hian a sawi, "Pathian finna tawpintai nei lo, thunun pha awm lo, a rorelna kan hriat phak loh, a kawngte kan chhui phak loh!" tiin. (Institutes, Bu I, Bung 17). ‘Siamtu remruat’ hla-ina Pathian remruat an hriat phak loh em avanga mihringin ama chunga thil thlengah a phun thu a sawi hian, Pathian remruatna fel tak leh mihring hriat thiam phak chin tawi lutuk avanga buaina awm ṭhin kan hmuh chian phah a, hetah hian John Calvin-an Pathian remruatna mak leh hriat thiam phak rual loh a sawi ṭhin hlimthla chu kan hmu thei a ni.

4. Kum hlun lo mihring nun leh Ṭhenna ram khawvel:

A hla thunawnah hian

“Hun inher zelah lei hringnun paw'n,

Fur leh ṭhal, sik leh sâ inthlâk karah;

Chhiatni, ṭhatni a awm,

Chhungtin an hlim reng lo!

Par rimtui ber an chuai,

Kan inṭhen bâng lo...” tih kan hmu a. Hemia mihring nun daih rei lohzia, khawvel hi inṭhen ngei ngeina hmun a nihzia thu hi John Calvin-a theoloy aṭang pawhin sawi belh tur a tam viau mai. John Calvin-a hian khawvel chu suala tlu tawh a nihzia a sawi ṭhin a, chatuan nunna beisei tur erawh a awm thu a sawi bawk. Institutes of the Christian Religion-ah khan Calvin-a hian mihring dinhmun leh leia kan dam chhung rei lohzia a sawi a, Lalkhawliana hla thunawna kan hmuh ang hi John Calvin-a thu vuakthlak pawh a ni. Calvin-a theology-ah hian mihring dinhmun dawrawmzia leh lei hlimna rei lohzia kan hmu a. Mihring chu sualah a tlu tawh a, chumi avang chuan tawrhna a lo awm ta a, mihring nuna hun duhawm ber ber te pawh a daih rei ngai lo a ni a ti a ni. Cavin-a bawk hian, ‘Par rimtui ber an chuai, kan inṭhen bang lo,” tih hi suala tlu tawh thilsiam nih phung zingah a dah a ni. Chu chu Insitutes Bu 1-na, Bung 7-naah hian kan hmu thei a. Calvin-a erawh chuan Pathian finna aṭang lo chuan nun hrim hrim hi hriatthiam theih a ni lo, a ti a ni. Chu chu Lalkhawliana khan, a hla chang hnihnaah a rawn sawi zui ta a ni.

5. Pathian remruatna hnuaia khawsa mihring:

Tichuan maw Lunglai rilah,

Dawn changin hrethiam i maw,

Kan hringnun sakhmel hai ang chul tur,

Mahse maw eng kan tih ang

Engkim siamtu remruata’n

Nungin kan che mai a lo ni

A thunawnah leh chang hnihnaah pawh hian kan hmu zui a, he hla phuahtu hian, hun inher liam zel leh mihring nun daih rei lo tak chungchang a chai a. Hetiangah hian tih theih reng kan nei lo a, Pathian ruahmanna hnuaia che vel mai kan ni e, tiin Pathian lalberna hi a pawm tawp mai a ni. Upa Hmara (Awithangpa) kha chuan, Pathian a hmuh hma a ni bawk a,

“Kan lei lai nghil nghiala di kan chhai

Hai ang tar leh sakhming chul tur Awithangpan;

Ka dawn khawl, lung reng a awi thei lo,” a ti ve thung a ni.

Lalkhawliana’n “Engkim siamtu remruata’n Nungin kan che mai a lo ni,” a tih hi John calvin-an pathian ruahmanna nihphung a sawiah khan kan hmu a, heti hian a sawi, “ Ruahmanna fel tak neiin Pathian chuan ro a rel a. Chu a ruahmanna chu a thiltihtheihna hmang a siam a ni a; Engkim mai chu ama duh dan vekin a thlen tir a ni,” (Institutes, Bu I, Bung 16). Mihring nihna hrim hrim Pathian ruahmanna hnuaia a inchhung lut hi, Calvin-an engkim ti thei Pathian, mihring nun zawng zawng thununtu a sawi hlimthla a ni.

Tlangkawmna: Lalkhawliana leh John Calvin-a anga Pathian lal berna hnuaia mihringte hi che vel mai kan ni tih pawm thiam ila, kan nun a hahdam ang a, khawvel hmachhawn kan thiam sawtin a rinawm.