F. Vanlalrochana

Guest writer

F. Vanlalrochana

ZIKPUII PA

Kum zabi 19-na ni a tlak mek laiin kan hnamah thuziak lam khua a var ṭan a. Kum zabi 20-na lai hawlah chuan mi ropui tak tak an lo chhuak ta a. Thawnthu an ziak a, hla an phuah a, essay an ziak a, lemchan thawnthu te thlengin an ziak a. Thu leh hla thlitfimna lam te pawh an hawi chho ve nghal a ni. Chung zinga a thawhhlawk berte pawl, kan thu leh hla vanlaizawla arsi engmawi berte zinga mi chu Zikpuii pa, KC Lalvunga kha a ni. A dam lai khan Padma Shri tal pawh dawng awm tak a nih laiin a dawng ta lo a. A thih hnuah Mizo Academy of Letters chuan Academy Award an hlan a, Kum sangbi thar lawmnaah khan Writer of the century lawmman hlan a ni bawk.

PIANNA: Mizo zinga B.A. pass hmasa ber chu Hrawva leh Lianhnuna an ni. Hrawva kha Aizawl lal a ni bawk. A nupui chu Lalluii Sailo a ni a, fa 11 an nei. An fa 11 zinga upa ber dawttu chu, 27.12.1929 zing dar 2:30 khan Aizawlah a lo piang a. A hmingah Lalvunga an sa a. Thu leh hla khawvelah chuan, Zikpuii Pa tia hriat a hlawh chho ta a ni.

ZIRNA LEH EIZAWNNA: Kum 1936-ah sikul a kal ṭan a. Kum 1948 Mizo High School batch hmasa berah khan a tel ve a. Havilder Clerk hna thawk chungin, Kum 1953-ah B.A. a pass. College hi zan lamah a kal ṭhin a. Hemi rual hian Govt. High School, Shillongah zirtirtu hna a thawk pah a. Heta a naupang kaihhruai ṭhinah hian, Thangkhuma Tochhawng, IPS te, Thatchem, IA & AS te pawh an tel a ni.

B.A a zawh hnu lawk hian Inspector of Schools hna a thawk a. He hna a thawh lai chanchin hi, essay ngaihnawm tak mai, “Ka tiang” tiin a ziak. He hna a thawh lai hian Tuirini a chin thlang lam zawng hi a bial ṭhin a ni.

POLITICS: Kum 1954 October thla khan Inspector of Schools hna hi a bansan a. Politics-ah a zuang lut a. Zalen pawl aiawhin MDC a ni a, Zalen Pawl chanchinbu Zoram Thupuan a enkawl bawk. Zalen pawl elpui ber Mizo Union khan “Mizo Arsi” chanchinbu an nei bawk a, a enkawltu A. Thanglura! A hunlai boruak san turzia leh ngaihnawmzia tur chu, kan ngaihtuah thiam mai awm e.

ZIRTIRTU: Kum 1956 aṭang khan Champhaia Gandhi Memorial High School-ah headmaster hna a thawk a. Heta a zirlai te zingah hian, Lalfakzuala (IAS) te, C. Lalchhuma, IA&AS te, Rokhama IRS te, Dr. R. Zokhuma te, Zoramthanga, JH Rothuama te, Upa K. Saibela (fam) te pawh kha an tel a ni. Hetih lai hian Champhai Bial aiawhin MDC a ni a (1957-1962 term kha a hmang zo lo deuh)

Ṭum khat chu, GM high school Headmaster a nih lai hian Bawrhsap-in a tlawh a. Amah lawm nan Drama an lo chang a. The Merchant of Venice tih kha. Portia i lema chang chu a thiam khawp mai a. A hnuah, Bawrhsap chuan, tu nge ni, ka hmu duh e, a ti a. Sikul naupang zing atang chuan Samthang rawlthar pakhat hi a lo pen chhuak a. Mak an ti hle a. Chu naupang chu a hnuah Mizoram Chief Minister te a ni chho zui ta a ni.

MUSICIAN: Zikpuii Pa kha Music thiam tak mai a ni a. Spanish Guitar leh Hawaian Guitar a thiam em em a. Piano leh Violin pawh a thiam viau a ni awm e. High School a kal laiin, Venghlui zaipawl a hruai tawh a. Chuta an zaithiam ber pakhat chu a hnua a nupui ni ta Zikpuii Nu an tih tak chu a ni. Hla sak mi pawh a phuah nual a, “Lungrukah Mi vei ve rawh” tih leh, “Sikni eng” tihte chu mi hriat hlawh a ni. A ṭhian bul, J. Malsawma chuan, “Mi lungleng thei, zaithiam tak a ni” a ti!

POLITICIAN: Zikpuii Pa hian Inspector of Schools bansanin Politics-ah a lut a. Zalen pawl aiawhin MDC a ni ṭhin a. Pawl 9 a zirlaiin UMFO Venghlui branch Secretary a ni. “Burma zawm zet a, Independent tum ṭhintute zinga mi ka ni” a ti! District Council session-ah pawh Zikpuii Pa hi a chhuanawm ṭhin hle. History leh Economics a hre em em mai a, ruling lam pawhin an huphurh ṭhin hle. District Council term hmasa berah khan Mizo lehkhathiam hmasa leh pa fel tak tak mai an tam a, an session pawh a changkang ṭhin hle.

INDIAN FOREIGN SERVICE: 1962-ah Indian Foreign Service a zawm a. He hna a thawh chhung hian heng ram hrang hrangah te hian a awm kual- Spain-ah,Third Secretary,1963-65;Chile-ah,Second Secretary, 1965-66; Delhi-ah,Under Secretary, 1966-69; Australia-ah, First Secretary, 1969-73; Nepalah, First Secretary, 1973-75; Director, Ministry of External Affairs, 75-76; Venezuela, Ambassador, 77; Colombia, Ambassador 77-80; Oman Ambassador 80-83; North Korea Ambassador 83-86; Jamaica Ambassador 86-90.

THU LEH HLA LAM:

Amah kan hriat larna leh kan hriat rengna chu Thu leh Hla lam a ni. Hla a phuah a, Hlahril a phuah a, Thawnthu Tawi a phuah a, Novel a ziak a, Essay a ziak a, Criticism lam a ziak bawk a. A essay te phei chu Mizo hnam ṭhan zelna tur lam hawi deuh vek a ni. A lehkha chhiar zau leh a ram hmuh zauna leh a tawn hriat zawng zawng nen a hmang ṭangkai a, a kut chhuakte hi a ngaihnawm bik a ni.

A kutchhuak te hetiang hian han khaikhawm ila:

Novel

1. Nunna Kawng Thuampuiah

2. Kraws Bulah chuan

3. CC coy no 27

4. Lalramliana

5. Curzon Road Hostel A-38

Thawnthu Tawi

1. Silver Thangi

2. Hostel awmtu

Hla leh Hla Hril

Hla thluk nei leh Hla hril ṭha tak tak a phuah a. Hla thluk nei chu a phuahte chu:

1. Lungrukah mi vei ve rawh

2. Sikni eng, tih hla te kha a ni a. Hriat lar hlawh tak ve ve a ni. Hla Hril 17 a phuah bawk. Zozam Par tiin a bua tih chhuah a ni.

Essay lam

Essay hi 50-70 inkar a ziak nia ngaih a ni. A essay lawrkhawm bu hi tih chhuah a ni tawh.

A Essay, Short story, Novel leh hlate hi ṭha tak tak vek a ni a. Criticism lamah pawh a inhmang hmasa pawl a ni a. Literature hriatna thuk a neih dan a hmuh chian theih hle a ni. Nunna Kawngṭhuampuiah tih hi amah pawhin, ka masterpiece a tih a ni a. A dik pawh a dik awm e. A kut chhuak reng reng hi hriat lar a hlawh deuh vek a ni kan ti thei bawk ang.

Thu leh hla lamah hian a inhmang hma a. Pawl 10 an zirlaiin thawnthu a ziak daih tawh a. “Lalringa leh Thangzuali Hmangaihna Vanduai” tih leh Political Short Story “Champhai kawng khualzin” tih a ni a. He thawnthu pahnih hi hmuh tur a awm tawh lo. A essay ziah hmasak “Chunnu Zorami thuchah chu zawm tur a ni,” tih 1949-a a ziah chu hmuh tur a awm tawh lo a, a essay la hmuh theih zinga rei tawh ber chu, kum 1950-a Shillong-a a ziah Ṭhal Favang tih a ni a, a essay ziah hnuhnung ber chu, “Pastor Liangkhaia- Thu leh Hlaa mi ropui” tih a ni a, a thih ni 10 October, 1994 hma lawka a ziah kha a ni.

Zikpuii pa essay a bua tichhuak hmasatu hi B. Lalthangliana a ni a, 1990 khan Zikpuii Pa essay 17 chu a buin a chhuah a. Hemi a chhuah dawn ṭum hian, Zikpuii pa hian, 16 December, 1986 –ah B. Lalthangliana hnena lehkha a thawnah chuan, “A thu awmzia i tih danglam dawn loh chuan i duh anga edit phalna ka pe a che,” tih a ziak a ni! Hei hian Zikpuii Pa rilru zau zia a tilang awm e. Mizoram khaw pakhata thuziak ve ṭhin pakhat chuan, Aizawl chanchinbu-hoah a thuziak a pe duh lo tih thu a sawi a ni awm a, a chhan nia a sawi chu, “An lo edit ang,” tih a ni! Hengte avang hian a ṭhen chu Zikpuii pa an ni a, a ṭhen chu hriat hlawh pha lo an nih phah ta bawk a ni.

ZIKPUII PA LEH MIZONA: Zikpuii pa thu leh hla leh a nun aṭangin amaha Mizona awm hlu tak mai kha kan hre thei a. Chu chu, amah leh a thu leh hla hlutna tak pawh a ni awm e.

Zikpuii pa hian Mizo tlangvalte hi a dahsang lutuk emawni chu aw a tih theih.Chutih lai chuan Zikpuii pa hian eng tik lai pawhin Mizo nihna rilru sang tak a pu reng thung. Zikpuii pa’n Mizo hnam tana a ṭhahnemngaihna rilru hi, a novel Nunna Kawngṭhuampuiah tih leh CC no 27-ah khan kan hmu thei a ni.

Zofate hi Mi hnung zuitu ni loin, dinhmun sang ber, mi dang zawng zawngte aia ṭha, mi tih ang ti thei vekah min dah a. Kan thlen phak chin, leh rah chin zelah hian theihtawp kan chhuah phawt chuan, hnam dang nena inelna leh thil tih hona reng rengah pawh rual kan khum thei a ni tih tar lan a tum a. Chhuanvawra’n a tih lam a thei zel hle maite hian kan khawvel dai phak chin zelah Chuan Zikpuii Pa chuan a ṭha ber zel min hauh sak a; Khawlhring pachal, kan Critic hmasa Siamkima ṭawngkam han hawh ila, “He a thawnthu (Nunna Kawngṭhuampuiah, CC No 27)ziak hian Mizo rilru hi van tawngin a vawrh sang ta a ni.” He rilru Mizo tih hmu chungnung a, thil engkima hnam dangte aia chungnung zawk nih tumna leh nih ṭhinna rilru, Rokunga te’n kan tum san lohzia leh kan hmelṭhat lohzia hmu reng chunga, ‘Mizo kan ni kan hmel a ṭha, kan tum a sang bawk si’ an lo tih ṭhinna rilru hi tunlai Mizote’n kan mamawh tak a ni.

Ngurthansangi, a kalna apianga mite ngaihtuahna ti buai map khawpa a hmel an ti ṭha te, Nawrhchizawrh a nih pawhin, a sang berah Zikpuii Pa’n a han dah tlat mai te hi, a Mizona rilru sanzia a hmuh theih a, khawvel hmun zau zawk a hmu a, ani aia hmu zau hi tun thlengin Mizo te zingah an la tam awm lo e. South America leh Europe-ah te, hnam hmelṭha ber ber bulah kum tam tak a tal a, chuti chung chuan Mizo nula te ala dah hmelṭha ber theite hi a ropuiin a chhinchhiah tlak hle.

Hetia Mizo a dahsang em em mai hi chhan pawimawh tak a awmin a lang. Nunna Kawngṭhuampuiah hi rambuai reh hnu, ‘peace accord’ sign fel hnu vela ziah ni ngeiin alang. Chutih laia Mizo rilru tlawm, India laka tlawma hnual mekte kaih harh leh pawh san sak lehna turin Chhuanvawra, tlangval thei chungchuang tak, SVP National Police Academy pawha a thei ber hi a lo din chhuak ta a ni thei ang em? Chhuanvawra mai ni lo Ralkapzaua chanchinah pawh kha chu rilru chu kan hmu thei.

L. Keivom-a pawhin a ti reng reng a, “A Mizo leh lutuk a. A ngaihtuahna engkim mai kha a Mizo a. A hnaah pawh chu chu a lang a ni” tiin.

KHARNA:-

A nupui Darhmingthangi nen 1948-ah an innei a. A fate zingah chuan Andrew Lalherliana, Ex MLA, Ex Chairman, MPSC hi mite hriat lar a ni awm e. 10 October, 1994-ah chawlhna hmun duhawm zawkah min hawsan tawh a ni.

Kan thu tihtawp nan chuan, Zikpuii Pa tan hian, Abraham Lincoln-a hnuk a chah ruala khatih laia U.S. Secretary of State Edwin M. Stanton-a thusawi hi kan hmang teh ang- “And Now he belongs to the ages.”