F. Vanlalrochana

Guest writer

F. Vanlalrochana

KHUALBUK VENGTU ANG MAI KA NI

“Hmanah Kaisar Lal Lian Rengpui” tih hi Mizo krismas hla hmingthang berte zinga mi a niin a rinawm. Upa Rokunga kha chuan, ‘Bawng in runpui a bel’ tiin a thupui a dah. Literature-a thu dik hi logic a ni kher lo a, history pawh a ni kher lo a, mihring nun zawk hi a nihzia hi he hla aṭang hian kan hmu chiang viau bawk awm e.

Lalber thupek anga mahni thlahtute khua (an khawchhuahna) lama hming ziak tura haw Josefa te nupa khan thlenna hmun tur an nei lo a. An chhungkua khan Bethlehem an chhuahsanna a rei tawh viau a nih tih a hriat a. ‘INPUI’ pawh an nei tawh lo tihna a ni ber awm e. Mikhual tam lutuk avangin khualbuk pawh a khat vek tihna te pawh a ni anga. Kaisara haw runpui buatsaihah khan official te pawh an buai viau awm e. Hetiang hunlai bawrah hian Lal Isua kha a lo piang ta a nih kha. Tim Chaffey-a chuan, Josefa leh Mari te kha an chhungte inah, chhuatah an riakin a ring!

Augusta khan Res Gestae Divi Avgsvsti (Pathian Augusta thil tih chu) tih a ziak a. A lal ramah 28 BC, 8 BC leh 14 AD-ah Chhiarpui a neih thu a ziak a. Kurunia Governor nih laiin 6 BC-ah Chhiarpui a awm bawk a, 8 BC-a Augusta thupek an chhunzawmna tho kha a niin a lang. Mihring zat erawh a hriat mai tawh lo. Lal Isua pianlaia mi Heroda kha Herod Ropuia an tih ṭhin kha a ni a, March/April, 4 BC-a thi a ni a, chuvangin 6 BC chhiarpui laiin Lal Isua kha a piang niin a lang. Josephus-a ziah dan anga 4 BC laia Thla awk lem nena chhui zawn a, Isua BC 4-a piang tih ai 6 BC hi a pawmawm zawk mahin ka hria.

‘Bawng in ropui a bel’ tih hla hi ‘Hmanah Kaisar lal lian rengpui, lal lai ni eng hnuaiah, Khuavel sakhming an chhiarin’ tia bul ṭan a nih avangin Kaisara lal lai leh chhiarpui thu ka han sawi hmasa a. He hlaah hian Rokunga hian thawnthu a sawi a; chu a thawnthu sawi aṭang chuan Mihring leh Pathian inkar inlaichinna leh mihring rilru chhungril zu hmuh thiam kan tum a ngai awm e. Chu Thawnthu a sawi chhan chu, Krismas thuchah puan chhuah a duh vangte pawh a ni bawk. Rokunga hian Bible thawnthu hlain a phuah lo a, Bible thuchah laimu milin Krismas thuchah, ama theology chu Thawnthu hla hmangin a puang chhuak ve mai a ni.

Tun hma khan ‘Bethlehem Titi’ tih thawnthu lar tak mai a awm ṭhin a, Pastor Challiana lehlin a ni nghe nghe. Chutah chuan, Khualbuk Vengtu chu lei leh van lal ber tana hmun lo zuah tura tih a ni a, a nghak chhuak zo lo a, khualbuk pindan chu mi dang a lo pe zo to a ni, tih a awm a. Heta Pindan hnuhnung ber a lo pek hi mi hausa tak a ni awm e. He thawnthu hi Rokung te hun laia lehlin tawh a ni a. Hei hian Rokunga hi a hneh viau niin a lang. He Thawnthuah hian Khualbuk Vengtu chu a mawl viau reng bawk a ni.

He hla changkhatnaah hian Kaisara lal laia Khawvel chhiarpui an neih thu leh Isua nu leh Pa ten Mihring te riahna tur hmun Pangngaia riahna an chan loh avanga Bawng Ina an riah thu Hla phuahtu hian a sawi a. Bible-ah hian Bawng Inah an riak tih reng a awm lo a. A phuahtu ngaihtuahna a ni ve mai a ni. Mizo Krismas hla hmasa ber Pu Buanga leh Sap Upa phuahah khan, “Se bawng inah a piang ta” tih kan hmu a, khami khan kan hla phuahtute rilru a hruai zui zel bawk niin a lang. Mizote hriat thiam theih ber turin Zosapte khan, an hlaah khan Isua pianna hmun kha an contextualized niin a alang. Tih tak takah chuan, ‘Kaisara Augustan Khawvel zawng zawng hming ziak tur thu a pe a.’ (Luka 2:1) tih ni mah se, khawvel zawng zawng kha Rom thuhnuaia awm a ni lo a. Asia khawchhak lamah lal ram ropui tak tak a ding tawhin a ding mek a, Rom-in thu a pek phak an ni lo. Rom ram awpchin chhiarpui chauh a ni a sin!

Chang hnihnaah hian khualbuk Vengtu mawlna tar lan a ni a. Rokunga rilru hruaitu pawh Bethlehem Titi tih thawnthu hi a nihzia pawh a chiang hle a ni. Khawvel damna tur nausen pindan tur kha a lo hnawhkhat vek mai a ni. Keini pawh Lal Isua tana Pindan kan thinlung Pindan zuah tur kan nih lai hian khawvel ropuina te hmangin kan lo hnawhkhat vek thin a ni.

Chang thumna leh Chang linaah hian Rokunga theology kan hmu ta a. Chang Khatna leh Chang hnihna pawh a rawn sawifiah ta bawk a. “Bawng in runpuia a bel” tih hlaa Khualbuk Vengtu hi Mihring te zawng zawng hi kan ni. Lal Isua tan kan Thinlung khualbuk Pindan vengtu kan ni a, hmun lo zuah tur kan ni. Mahse, Khawvel ropuina leh nawmna kan thlakhlelhna te hian kan thinlung kan lo hnawhkhat a, Lal Isua chu pawnah kan lo dah reng ṭhin a. Chuti chung chuan, Kan thinlung kawngkhar bula dingin, kan mikhual tha lo te kan chhuah tir a, Amah kan luh tir hun nghakin a ding reng a ni.

Rokunga hian a krismas hla chauh ni lo, a hla zawng zawng deuh thaw tawpah hian Pathian thuchah a dah deuh vek a, chumi chu Io chik tel ṭhin ila, tih te kan zep tel hram anga.

‘Khualbuk Vengtu suihlung mawlna’ hi William Shakespeare-a’n Richard II te Windsor kawta Indo tir loa London-a a indotirna nen khan thul khata thil theih a ni mai awm e ! History a a Indona lo zawkah Shakespeare-a hian indo tir duhna chhan a nei a, a indotir mai a ni. Chutiang bawkin, Rokunga hian Khualbuk Vengtu hi chhan neiin a mawl tir a ni. A mawl leh mawl loh aiin, “Enga tinge Khualbuk Vengtu kha suihlung mawl?” a tih, tih zawk hi zawh zawk awm tak a ni. Keini pawh hi, Khualbuk Vengtu ang maia mawl kan ni fo, Lal Isua lo piang tur kan hmuahnaah hian kan Thinlung Khualbukah hian Amah ber hi a leng lo fo ṭhin chu a nih hi! Mawl tak kan ni!

‘Khuakbuk vengtu ang mai ka ni,

Sualin min bawm reng e’ tihah pawh hian tehkhin thu kan hmu a ni mai a. ‘Khualbuk Vengtu kha mikhualin an bawm reng anga sualin a bawm reng thu’ Pu Rokunga khan a sawina a ni tih amah ngeiin, Pu Sangliana, Govt High School Headmaster hnenah a sawi a ni. A hla background chhui pawhin Pu Rokunga sawi fiahna hre hauh lo pawhin a chhui dawn theih! Pu Sangliana hnena Upa Rokungan a hla chungchang a sawi fiah chungchang hi han sawi chhunzawm ila.

Kum 1957 emaw, 1958 emaw a ni. Venghnuai Biak In sakna atan sum tuakin Venghnuai ṭhalaiten krismas Carol an nei a. Aizawlah an zai kual a. Rokunga hi Venghnuaia piang leh sei lian a ni a, Khawl in (Synod Press-a) hna a hmuh tak avanga 1940-a Mission Venga pem chho chauh a ni. A hla hmasa ber ‘Van hnuai khuavel sakhming chhiarin’ tih pawh kha Venghnuaia an Inpuia an awm laia a phuah a ni. Venghnuai Ṭhalaite Pu Rokunga hoa an carol-ah hian, Mission venga ṭhalaite ‘Rokunga leh a pawlte’ tia All India Radio a ama hova zai ṭhinte pawh an tel vek hlawm a.

An Carol tum hian zan thum an tlaivar ṭhak a ni awm a, an tui hle niin a lang. ‘Bawng in runpui a bel’ tih hla hi an tlaivarpui a ni ber. Aan Carol ṭantirh zan chuan Upa Rokunga ho chuan, Aizawl hmar lam aṭangin an ṭan a. An zaina hmasa ber chu Pu Sangliana Bangla-ah a ni. Tuna CM Bangla hi a ni a, tun hma chuan Government High School Headmaster bangla a ni ṭhin. Pu Sangliana hi Mizo zinga BA (English) hmasa ber, Lok Sabha MP hmasa ber ni bawk a ni a, lehkha thiam hmasa leh Val upa a ni. Pu Sangliana in an luh dawn chuan, Upa Rokunga khan, ‘Kalna tur kan ngah si a, ṭhu muang lovin kan kal nghal dawn nia’ a ti lawk a.

Pu Sangliana bathlarah chuan, ‘Bawng In runpui a bel’ tih ngei chu an han sa a, an sa zo chiah chu amah Pu Sangliana chu a lo ding a, ‘Thingpui ka lo buatsaih vek tawh a, in kal mai thei lo, zawhna zawh tur pawh ka nei a, min chhan fel phawt a ṭul ang. Chuvangin, min palzut mai thiang lo’ a lo ti tlat mai a. Val Upa an ni a, hnial ngam hek lo le, an ṭhu muang a, thingpui an sem nghal mai bawk a. Pu Sangliana chu a lo ding chhuak a, ‘Pu Rokung, i hla thu hi ka hre thiam lo, heti em em a khualbuk vengtu i rawn dem hi a dik dawn em ni? A hre lo a lawm, van lal fa piang tur paitu a ni tih hria se, a hnar lo vang. Sualin bawm reng ringawta i puh phei hi chu a lutuk deuh a ni. A sualna Bible-ah a in ziak tel em ni? Khualbuk a khat tawh a ni mai a, dawt a sawi hleinem, i sawi fiah thei em?’ a ti a.

Upa Rokunga chuan, “A ni ngawt mai, he lai thu hi hriat sual theih tak a ni reng a, kei chuan khualbuk vengtu hi a sual ka ti reng reng lo, tehkhin nan ka hmang mai chauh a ni. Khualbuk vengtu hi mikhualin an bawm luih luih ang hian kei hi sualin min bawm reng e ka tihna a ni a. Tehkhin nan ka hmang zawk a ni e,” tiin a chhang a ni.

Chutiang chuan, Mawina (Beauty) hi Literature-ah chuan thutak (Truth) a ni a, a logical kher lo a, Takna te hi Mathematically leh Historically-in a dik kher lo a, grammatically pawhin a dik fo kher lo. Hetiang avang hian ‘Chatuan Tawii’ ‘Ropui Rapthlak’ tihte pawh a lo dik theih phah ta a ni.

‘Ka thinlung ram Kaisar lalnaah hian

Bethlehem tlangpui rawn din la, I tan ranthleng rawn hung leh la,

Tahchuan lo cheng ang che,