JORHAT LEH A CHHEHVEL

Tukin chu kan ziah khat deuh lam han hawi leh daih ila. Mizoten a khaw hming kan hriat lar tak, lehkha pawh kan zir fona ṭhin, a chanchin erawh a la hmu lo leh kal lotena kan hriat em em lawi si loh, Assam khawpui pakhat Jorhat kan tlawh chungchang han sawi teh daih ila. Assam rama kan awm lai, kum 9 emaw lai kal tawha mi a ni nain, kan ngaihtuah kir a, rilrua awm ang ang ka han ziak chhuak leh dawn a ni. Khang hun lai khan chhuahvahna hun remchang kan ngah hle nain, ka peih vak ṭhin lo a. A ṭulnain min nan erawh chuan, darkar 20 chuang pawh motor kawngah hun kan hmang leh tho.

Jorhat hi kan awmna Barpathar aṭanga Km 80 vela hla a awm a ni a. Jorhat District khawpui a niin, Mihring 1.85 lakhs vel an cheng a, a zau zawng hi Sq. Kms 9 a ni. NE-a khawpui ṭhang chak ber pawl niin, Assamah chuan Guwahati dawttu a ni. Central sawrkar pawhin, “Two sunshine cities” tiin Guwahati nen hian a sawi ṭhin nghe nghe a ni.

JORHAT CHU: Jorhat hi AHOM Lal ram khawpui hnuhnung ber a ni a. Kum 1794 khan, Ahom lal Gaurinath Singha chuan, Sibsagar aṭangin Jorhatah Ahom Lal ram khawpui ber chu a sawn a. Assamese hnam culture leh history hmun pawimawh tak a ni a, Cultural Capital of Assam tite pawhin an sawi hial ṭhin a ni.

1817-1824 a Burma hoin vawi tam an run avangte, Kum 1824-a British an lo lan avangte khan Jorhat khawpui hi a ram der mai a. British hoin Assam an han ṭhut chhoh aṭangin mihring an khawsa leh ṭan a, Jorhat khawpui pawh hi a lo dingchhuak leh ta a ni.

Ni 29.10.2017 khan Hruaitea leh Laldinsanga te chhungkua hruaiin, Jorhatah hian kan va kal a. Dinsanga nupui hi Mami a ni a. Fa phir, Tluanga leh Kima an nei a. Phir mah ni se, an inang lo hle. Dizogotyc Twin an tih ang chi kha an ni.

JORHAT SCIENCE CENTRE AND PLANETARIUM: JSCP-ah hian kan kal hmasa ber a. Sikul naupang pawh an tam hle. 2013 aṭangin mipui tlawh theihin an hawng ṭan a. Jorhat leh a chhevel zirlaite chuan an hlawkpui hlein ka ring.

Planetarium hi Digital Planetarium a ni a. Planetarium-a kan han awm chuan, Tluanga te unau chuan, vana lawn tak tak angah an han inngai a. Lei (Earth) a lo lan chuan, “E, Leiah khian Deepak-a (Driver) kan kalsan daih mai,” Kima chuan a ti a. “Apu, kan haw leh ang em?” an ti nghe nghe. Planetarium pawna kan han chhuah chuan, “Khawvel chu ava lum ve. Van chu a lo vawt a nih hi,” an ti a.

Science Centre atanga kan kalsawn hnuin, Gandhi Park-ah kan kal a. Naupang pahnih khat an lo awm ve a. A fai hle bawk. A enkawltupain a lo ti fai mek bawk a. Luh man a awm lem lo.

An park ho hi a fai viau mai a. Zu bur ruak, damdawi tihna sulhnu vel a awm lem lo. An enkawl uluk tih hi a hriat. Eng infrastructure pawh nei ila, a pawimawh ber chu a enkawl zuina a ni. Mizote’n kan tlakchham lam tak a ni. Cheng tam tak senga siam leh sak kan Hall, Park, etc hi enkawl mumal loh a ni fo a, reiloteah a ṭawpin, a chhia a, a hmuhtlak loh fo. Zun in leh ek in bawr hi a ṭawp zual ngei ngei bawk. Drugs addiction lama an dinhmun ka hre lo a. Park leh Hall vel ti tawp zawnga khawsa an nei lo a nih ka ring. An lo nei a nih pawhin an enkawl ṭha niin ka hria.

RAJA MAIDAM: Hetah hian Ahom Lal hnuhnung ber an phum a. Raja Maidam chu Lal Thlan tihna a ni mai,Lal hnuhnung pahnih an phum a. Raja Maidamah hian Naupang infiamna hmun a awm nghal. Lei an chhung pawng a, hnim hring a ṭo a. Dil a lo awm a. Dil kamah chuan, Kel a awm bawk a. Raja Maidam pawh hi a fai viau.

Ahom lal ram hi ram ropui leh chak ve tak an ni thin a. Mughal ho pawhin an vanglai tak pawhin awp tumin vawi tam tak an run a, an hneh hlei thei lo a ni. Mughal leh Ahom ho indona hmingthang ber chu Saraighat Indona kha a ni awm e. General Lachit Borphukan-a hoin Mughal kha an lo hneh a. Jorhatah hian General Borphukan-a pawh hi phum a ni a. A thlan in, “Lachit Borphukan Maidam” pawh tlawh theihin a awm nghe nghe a ni.

Mughal Lal ram ropui tak pawhin an hneh hleih theih loh ni ve mah se, anmahni hnam inkarah innghirnghona a lo thleng ta a. Kum zabi 19 na chawhma lamah chuan, Burmese Lal te thuhnuaiah an kun ta hial a. Anglo-Burmese War-ah khan, British hoin hnehna an chan avangin, Treaty of Yandabu hnuaiah, Burmese lal te hian, Ahom lal ram thununna chu British ho kutah an pe a, chu chu 1826 kha a ni a. Assam ram awp tak taka an awp chu 1836-ah chauh khan a ni. British India-a Province pakhatah an ziak lut ve ta a. British-in India a lo chhuahsan pawh khan, India ramah an bet zui ta a. Hei hi ULFA hoin an duh lo em em a. An ideology innghahna a lo ni ta reng a. “Khawvelin India” a tih huangah kan tel ngai lo a, British vanga hetiang ni hi kan ni a, India ram hnuaia awm loin, mahni kea ding tur kan ni an ti tlat a ni. Eng pawh ni se, hnam anga dingchhuak a, chak a, mahni kea ding emaw, survive tur hrim hrim chuan, ṭanrual a ngai, chhungrila innghirnghona neih chi a ni lo.

JORHATA TLAWHTUR DANG AWMTE: Gibbon Sanctuary a awm a, Kaziranga Golf Resort a awm bawk. Jorhat Gymkhana, British ho din a awm a. Asia rama Golf Course upa ber, khawvela pathumna a awm bawk.

Jorhat ka awhna chu, Research centre hrang hrang ṭha tak tak an neih chu thuhran, Eastern Theological College a awm a. Engineering College a awm a, Medical Colege a awm bawk. University pawh pathum lai an nei a, chu chu ka awh em emna a ni. Keini pawh, Aizawla Baptist kohhranin AICS an han dinte hi ka lo ui rilru ṭhin a. Lungleiah a nih loh pawhin, Lawngtlaiah emaw te han awm sela, kan hnam tan chuan a ṭha zawk ang mawle, tih ka ngaihtuah ṭhin. Ṭhanna, Punna, hmasawnna leh kan san zelna pawimawh tak chu zirna hmunpui neih hi a ni.

Jorhat-ah hian kawng a ṭha a. Rel a lut a, lawng chawlhhmun a awm a, Thlawhtheihna ṭum hmun a awm bawk. Chutiang hmun chu, ṭhang lo thei a ni lo a, ṭhang zel tur a ni bawk.

Khawi khua pawh hi, thang tur chuan, thil dang chu thuhran, a pan awlsam leh pan nuam a nih a ngai. Power supply ṭha te, inbiak pawhna ṭha te hi ṭhan zelna tur pawimawh a ni a. Kalkawng ṭha hi kan mamawh. Khawpui ṭhang chak tak a nihna chhan pakhat chu, Jorhat chu a kawng a ṭha em a lawm. A pan a nuam a, a awlsam bawk.

Hmasawnna te hi insemrual se a ṭha a, Assam pawh hi hmasawnna a la insem rual tawk lo hle a. Insurgency awmna chhan lian tak chu, hmasawnna insemrual lo hi a ni. Hmasawnna lai area-ah mi an kal khawm lo thei lo a, pensan tawh hmun chu, a ṭhuanawp lo thei lo. Jorhat hmasawn chak leh hmasawn zel hi chu Assam sawrkar tan chuan thil lawmawm tak a ni ang.

Ka kalna hmun apiangah hian, lehkhabu dawr hi tlawh hram ka tum ṭhin a. People’s Book Stall-ah kan kal a. Tluanga te unauin phur fe hian min zui a, “Apu, kan en pui ang che” an ti a. Kan han lut chu, vaiṭawng lehkhabu a lo tam deuh a ni ang, “A va vai e” an ti nang nang a. Mipa naupang kum ruk mi chauh pawhin, vai leh Mizo chu an lo thliar viau mai. Vai hlang bulah sikul an kal a. Vai ṭawnga thian kawm an ngai a. An mi hmuh ṭhin tam zawk vai an ni a. Tu ma zirtir lohin, lehkhabu pawh la chhiar thiam mumal lo khan, vai ṭawng lehkhabu chu an ngaina lo nghal ringawt. Khawvelah hian, hnam hrang hranga awm tur chu kan lo niin a lang.

Dar 5:35-ah Jorhat aṭangin kan chhuak a, zan dar 7:53-ah ka quarters ka lut leh ta a ni.

TLAWH NAWN LEH NA: Ṭum khat dang chu Jorhat hi kan kal leh a. Ziak duah tawh loin, kan tlawh ni, 27.12.2017-a ka diary-a ka lo ziah hi kan la chhuak mai ange:

Ka nupui thil lei nghakin, Jorhat Khawlai hmun remchang laiah Zeltea nen kan ding dun a. Kan bula gate chu ka han en a, “Ganesh Gogoi Kabita Kanon” tih hi a lo inziak a. Ganesh Gogoia hi eng emaw tak a nih dawn hi ka ti a. Assamese poet ropui tak mai hi a lo ni a. Kum 1938 khan kum 31 mi niin a thi. An Kaphleia ve a ni ber ang chu.

Mi talent nei ṭha em em mai, lemchan thiam, lemchan thawnthu ziak thiam, poet, hla thluk siam thiam, hla sak chi mawi tak taka phuahtu, thuziaktu ropui tak mai a ni. “The People’s poet” tiin an sawi a. Mi ngainat tak mai niin a hlahril zinga romantic lam deuh ho, Papori bu a chuangte chu tun thlengin ṭhalaiten an la chhamin an la pho lang nasa ṭhin a ni.

Stage actor ropui tak a ni a. Shah Jahan, Sukonir Pratisodh leh Kashmir Kumari lemte a chang ṭhin a, thlirtute ngaihtuahna a hruai thiam em em ṭhin a ni. A hla te hi bu khat a ti chhuak a, Geetimala tih bu a ni a. Amah vek hian a hla thluk hi a siam nghal ṭhin bawk a ni.

Jorhat a piang leh seilian a ni a. Jorhat atangin Matric a pass a. College chu Guwahati leh Kolkata-ah a kal ṭhin a. College erawh a zo ta lo a ni. Assam sawrkarin ama pualin award a siam a. Vawiin (20/12/2017)a kan dinna bul park chu amah chawimawina a ni a. Ama pualin documentary film siam a ni bawk.

Kan mi ropuite, thu leh hlaa kan mi langsar te, kan khua, kan venga mi hi Mizote hian eng ang chiahin nge kan ngaih hlut. Thu leh hlaa kan hnam min awia min chawm ṭhintute kan ngai hlut leh kan chawimawi dan azir zelin hnam angin kan ṭhangin kan daih rei ang.

Ganesh Gogoia chawimawina park bula amah hre lo kan din a, kan han hriat chhuah tak hnua ka rilrua awm chu: Mi hi, eng ang pawhin ropui se, thlan khura zalh a ni tawh chuan, atan engkim a tawp vek a ni. Lal emaw, chhiahhlawh pawh leia ṭawih ral leh mai tur kan ni. Eng thil nge khawvel an hnut chhiah tih hi an dam reina zawk chu a lo ni. Ganesh Gogoia kha mi ropui tak a lo ni reng a. Keini chuan kan lo hre lem lo. Keini a dama te pawh hi han chapo thei hi kan lo awm lo a. Khawilai mualah emaw chuan lar viau mah ila, mual let liamah min lo hre lo ve ṭhin. “Khaw khat sual huai tih an hre lo a, an nawp nek” tih hi thil awm thei tak a ni.

Inngaitlawm takin, khawsak pui nuam takin, mi dangte tana chhenfakawma dam chhung hun hman mai hi a lo ṭha.