
Guest writer
F. Vanlalrochana
Khawngaihna leh Kraws : Calvinism aṭangin
Khawngaihna leh Kraws thurin hi Calvinist Theology laimu pawimawh tak mai a ni a, Chhandamna thu te, Pathian lal berna thu te, ringtute tana thutiam nghet (thlamuanna thu) hriat thiamna atana pawimawh em em a ni. Good Friday kar a ni bawk a, Khawngaihna leh Kraws thu hi Calvinism aṭangin tawitein kan thlirho dawn a ni.
Calvin-a zirtirna leh a hnu lama Reform kohhran thu puan chhuah hrang Canons of Dort te leh Westminister Standard (hetah hian Confession a tel) te hian Pathian khawngaihnain Krawsa lal Isua tuarna kaltlanga tihdamna hna a thawh dan te min hrilh a ni.
Khawngaihna: Calvinism hi TULIP tiin an kaikhawm mai ṭhin a, Arminianism chhanna a ni. (TULIP lam pum lai hi chu a sapṭawng thu ang angin kan dah ang)
1. Total Depravity– Mihring chu sual chuan a tihchhiat vek avangin, Khawngaihna tel lo chuan Pathian hnen a thleng zo tawh lo a ni.
2. Unconditional Election – Pathian chhandamna changtute chu an fel vang leh ṭhat vang ni loin, Thuneihna tawp neitu Pathianin a thlan vang chauh a ni.
3. Limited Atonement– Lal Isua thihna chuan, thlan bikte tana chhandamna chu a hlen famkim ta a ni. Mi tam tak, mi fel zawk Isua thu hria a, Bible pawh chhiar, chhandamna chang lo pawm lo te an awm laiin keini chhandam kan ni hi Min thlang ngei a lo ni e. Ruat lawk thu pawh hi chhandamna chang ve loten an chan loh chhan sawi fiahna ni loin, Chhandamna changtuten kan chan bik chhan sawi fiahna a ni. Mihringin Pathian khawngaihna a hriat thiam theih dan sang ber a ni hial awm e.
4. Irresistible Grace– A thlana te chuan Pathian khawngaihna hi an hnawl thei lo a ni. Pathian fapa meuh van ropuina kalsana kan tana a thihna hi mihringin a duha a hnawl mai mai phak a ni lo. A thlanate chuan an dang thei lo reng a ni.
5. Perseverance of the Saints– Chhandamte te chu Chatuanin Lal Isuaah chuan an him tawh a ni. An chhandamna a bo tawh lo ang.
Hemi TULIP-a pawimawh tak mai chu, Chhandamna chu khawngaihna vang liau liau a ni a, mihring tih ve vang a ni lo tih lai hi a ni. Institutes buah pawh Calvin-a hian, “Pathian hmaa thiam chang kan nih theihna chhan chu, kan tih ve te a ṭhat em avang ni loin, Lal Isua felna lo inzep avang zawk a ni tih hi kan pawm a ni,” tiin a ziak a ni. (Institutes 3.11.1).
Heti zawng hian, tawitein han sawi ta ila- Pathianin min thlanna hi ama thuneih tawp hmangin a duh vang renga min thlang a ni a, mi zawng zawng thlan an ni lo, a thlanate chuan an tlanchhiatsan thei lo a, an pawm ṭhin. A pawmtute chuan famkimna an thlen hma chu an thlah tawh lo.
Khawngaihna hriat thiamna atan Ruatlawk hi a fiah ber a ni kan tih khi, Rev. Zairema titi hmangin han sawizui ta ila:
Augustine-a te, Calvin-a te leh Kohhran siam ṭhat hun laia an thu uar hi kan hmu ṭhelh deuh hlek pawh a ni thei a. Ruatlawkna thu nen hian a inkaikawp tlat a. Rom mite hnenah Paulan, “a hriat lawkate chu ama fapa ang taka awm turin a ruat lawk si a,....a ruat lawkate chu a ko a, a kohate chu thiam a chantir a.” Paula hian a sual mukzia a hria, bung sarih lamah khan a sawi chiang a. Heti chung chunga Pathianin a rawngbawl tura a ko hi mak a ti lutuk a, sawi ngaihna a hre lo. “Pathianin min ruat lawk a lo ni ang” a ti ringawt mai a ni. Phú hlek si lo, mi sual thiam loh chang ngei ngei tur hetia Pathianin thiam min chantir hi ka lamah eng mah phu nihna ka nei si lo, Pathianin min khawngaih em vanga min tihsak liau liau a ni an ti lo thei lo. Pu Vankhama’n a hlaah khan-
“Mim ang kan piang hmun ta si lo.... Khuanu leng tuah reng kan lo ni” a ti a. An nupa an awm dun laiin, ‘Pathian min ruat lawk’ i tihna em ni tiin ka zawt a. “Chutiang tiang a ni lo, mi hrang daih han induh thei ta mai hi a mak em a, min lo ruat a ni ang ka han ti mai a nih kha, sawi ngaihna dang hre hek lo i” tiin min chhâng.
Hei hi mi thianghlimte inhmuh dan chu a ni ṭhin. Mi, an thianghlim poh leh Pathian hmaa an bawlhhlawhzia an inhmu chhiang ṭhin a ni. Thingtlang nu chhangchhe tak chuan an chaw ei thleng chu a han zût pawk pawk a, fai hlein a hria a, hman leh atan a dah ta a. Chutiang thleng chu Aizawl mi lian nu chuan sahbawn leh tui luma an chhiahhlawhte sil atan a dah zawk ṭhin. Pathian chhandamna dawngtute chuan hei hi an inhmuh dan a ni. Theology lama ruat lâwk han tih hian khawvel siam tirh ata he laiah hian kalkawng an la lai ang tih Pathianin a lo ruat lâwk a ni tih ang chi hi a ni lo, ringtute inhmuh dan a ni. Mi mal inhmuh dan hi thu dika pawm ngam tur em ni ang? Ringtu zawng zawng inhmuh dan a nih zel avang hian mi mal thil mai a ni lo tih kan pawm ngam a ni. Adama sual mawh chu kan phur tur zawng a ni lo, mahni sual mawh erawh chu kan phur theuh tur a ni. Adama ang bawka sual vek kan ni, sual hi a darh zauin a thûk lutuk tawh a, mi mal chu han intal chhuak rual kan ni tawh lo. Pathianin chhuahna kawng min siamsak kan chang ta mai hi min lo ruatlâwkna chu a ni.
2. Khawngaihna leh Kraws: Tlanna thu
Kraws hi Pathian khawngaihna tar langtu sang ber a ni a, Pathian rorelna dik leh a khawngaihna a inkalpawhna hmun a ni.
Aiawh tlanna thu:
- Lal Isua chuan mi sualte hremna tur chu tuarin, Pathian thinurna a thawi dam ta a ni. (Isai 53:5; Rom 3:25-26).
- General atonement thlir dan ang lo takin, Calvinism chuan, Lal Isua thihna chu thlante tana tlanna tihkimna a ni a ti a ni. (Canons of Dort, Second Head, Article 8).
Chhandamna bik chu:
- Lal Isua thihna chu, “Lo pawm ve ta che,” tia mi hnena va zawrh satliahna a ni lo a, a Mite tana chhandamna a leia leina a ni. (Johana 10:11, 15; Ephesi 5:25).
- Calvin-a chuan, “Khawvel sual avangin Krista chu a thi ngei mai a, a thlana te tan chauh awmzia a nei thung a ni” tiin, Johana 1:29 a hrilh fiahnaah chuan a ziak a ni.
Hnial rual loh khawngaihna leh Kraws:
- Thlarau Thianghlim chuan thlante chu Lal Isua hnathawh a hriattir a, Rinna kawngah kal lo thei loin a siam a ni. (Johana 6:37, 44).
- Khawngaihna hi chu a hlawhchham thei lo-Lal Isua thih chhana te chuan an ring lo thei lo a ni. (Rom 8:29-30). Pathian fapa meuh kan tana rawn thihna hi a duhin hnawl a, hnawl loh mai mai theih a ni tlat lo.
3. Hriat thiam lohna leh inhnialna:Mi tam takin calvinism hi an hre thiam lo a, pawm har an ti fo a. Reform kohhrana mi ngei ngei pawhin pawm har an ti a, Kohhran upate pawhin pawm har an ti fo. An ngaihtuah tawk loh avangte pawh a nihna chen a awm thei tho bawk awm e.
A. Calvinist ho khawngaihna sawi hi a “fair lo” viau lo maw?
- Sawiseltute chuan, unconditional election hian Pathian chu thu thlak kual mai maiah a siam a ni, an ti a.
- Calvinist-te chuan, Khawngaihna hi a hrilh fiahna aṭang rengin phu loh thil a ni an ti a. (Rom 9:15-16). Tu mahin Chhandamna hi an phu lo a; Pathian khawngaihna hi chu Ama thu liau liau a ni, tiin an chhang let a ni.
B. Limited Atonement hian chanchin ṭha hril hi a dah hniam em?
- Mi ṭhenkhat chuanm, thlante tan chauha Lal Isua a thih chuan, thuhril ṭangkaina a nep vek a ni an ti a.
- Reformed theology erawh chuan, Pathian chuan a tawp (chhandamna) leh a kalkawng (Thuhril) hi a thlang kawp a ni. Theihtawp chhuahin chanchin ṭha kan hril ang a, A mite chhandamna hna chu Pathian kuta dah mai tur a ni, a ti. (Tirhkohte 18:9-10).
C. Aiawh tawrhna hi “Pathian Child Abuse” a ni em?
- Tunlai mi ṭhenkhat chuan, aiawh tawrhna hian Pathian chu mi hrem hmang a nihzia, phuba lak hmang a nihzia a tilang a ni an ti a.
- Calvinist-te erawh chuan, Krawsa tawrhna kha Trinity-a mahni duhthu ngeia thil tihna a ni an ti a ni. Fapa chu pa duh danah a intulut a (Johan 10:18), hmangaihna leh rorelna dik kan hmu thei ta a ni.
4. Ringtute tana a pawimawhna:
A. Chhandam kan nei ngei a ni tih nemnghehna: Khawngaihna hi monergistic (Pathian hnathawh liau liau) a nih avangin, Ringtute chu Lal Isua hnathawh zawh vek tawhah an innghat a, an rinna nghing fo, an rinawmna tlahniam foah innghat loin, lal Isuan khawngaihna avanga a hnathawhah zawk an chhandamna a innghah avangin, thlamuang takin an awm thei a ni.
B. Inngaihtlawmna leh Pathian biakna: Chhandamna chu khawngaihna hlang a ni tih hria chu a inchhuang thei tawh lo hrim hrim a, (Ephesi 2:8-9)lawmnain a khat tawh zawk a, Pathian biain, a chawimawi lo thei lo a ni.
C. Rawngbawlna leh thuhril
- Pathianin khawngaihnain a thlante a chhandam a ni tih hriat chianna chuan rawngbawlna leh thuhril kawngah a tiphur sawt zawk a, Lal Isua thihna chuan a Beramte chhandamna a thlen avangin hril thuai thuai duhna a thlen a ni.
Tlangkawmna:
Calvinism chuan, Kraws hi chhinchiahna satliahah a ngai lo a, Chhandamna tura Pathian thiltihtheihna a ni tih a pawm a ni. (1 Korinth 1:18: Kraws thu chu boral mêkte tân chuan thu âtthlâk a ni, keini chhandam mêkte tân erawh chuan Pathian thiltihtheihna a ni.). Khawngaihna hi Pathian thuneihna tawp a ni a, Lal Isua thihna chuan chhandamna a thlen chiang bal thei ta a ni – tute emaw chhandam an nih ve mial theihna tur a ni satliah mai lo a, a thlana te tan chuan, a khawngaihna dawngtu chuan a tlanchhiatsan thei lo hrim hrim a ni. Hemi thurin hian sawiselna pawh a tawk a, mahse, thlamuanna thuk tak min pe tlat a ni: Chhandamna chu mihringin a tumna leh a duh leh duh lohnaah a innghat lo a, Pathian khawngaihna danglam ve ngai lo chuan Lal Isua thisen hmangin kan chhandamna min nemngheh sak zawk a ni. Heidelberg thu inchhang pakhatnaah thu mawi tak kan hmu:
“Thihna leh Nunna thuah eng nge i thlamuanna awm chhun?”
“Keima ta ka ni tawh lo a, ka taksa leh thlarau chu thihna leh nunnaah pawh, min chhandamntu rinawm Lal Isua Krista ta a ni tawh zawk.” Calvinism chuan Pathian khawngaihna a sawi fiah a, kraws chu chhandamna bul pawimawh tak a ni tih min hrilh bawk a ni.