
Guest writer
F. Vanlalrochana
HAPPY 50TH BIRTHDAY, MAFAA
Nimin May ni 19 kha Mafaa Hnauhnar tia kan hriat reng zui tak H. Lalrinfela birthday a ni a. La dam sela chu kum 50-mi a ni ve tawh ang. Leia a taksa zalh a nihna erawh kum 7 zet a ni ta.
Mafaa kha Mizo Thu leh Hla vanlaizawla arsi lian tak nisi kha, Mizo Literature zirna huangah a hming lam a ni mang lo a. Mizo Literature Chanchin zirlai bua an siamah te chuan a lang ve meuh lo a. Ani tluka Kum zabi 2o-na tawp lam leh kum zabi 21-na chhoa huhang nei lian leh mi dangte nawr kala, Mizo Thu leh Hla tiṭhangtu kha an awm loh nen!
Mafa-a kha Mizo Literature tana a hlutna hi a zira zir fe tham a tling a. Ṭhangthar thuziak mi tam zawk hi Sabereka Khuangkaih vanglaia a cho phur leh a nawr kalte an ni hial ang tih tur a ni. Mafaa ‘Influence’ ropuizia hi amah kan ngaisang lo lui ve hrim hrima nih ngawt loh chuan, hmuh hmaih leh sawi hmaih thei a ni lo.
‘Khawvel literature ke chheh mila Zofa ṭhangthar lehzualte zinga kei ngiang thawh hmahruaia ka ṭang ve theih hlauh hi vannei ka inti a,’ (Thlaler Aurawl p.138) tia amahin a ziah hi a dik chiah reng a ni. 1997 hnu lamah chuan, Mizote min hawizautirtu pawimawh tak a ni.
Kan pawm emaw, pawm lo emaw, Mafaa kha kum 2000 (1997 aṭang pawhin a sawi theih tho ang a, 2000 hi chu kum bi chhiara a rem em vanga hmang ka ni)hnulama ṭhangthar zinga thu leh hlaa tuina tuhtu leh ṭhangthar ziakmi tam tak hringtu chu Mafaa hi a ni. Mizo poetry tiṭhangtu a ni a. English poetry ziah kawngah pawh ama ṭawngkam takin a kut hmui berte zinga mi a ni a. Mi tam tak tihhmuhtu a ni. Sap ṭawnga hla hril a phuahte hi a bua siam a, Khushwant Singh-a thuhmahruai ziahtir tura lehkhathawn a tum thu kha min hrilh ṭhin a. A tak a chang zo ta lo a ni. Sabereka Khuangkaih leh Chhunrawl chanchinbu buatsaihnaah a hnung ka zui ṭhin a, chutianga kan buaipui ṭum chuan thil tam tak min hrilh a ni.
Criticism lama Mizote min kaiharh thar lehtu leh awmze neia thu leh hla min chhiar a, min thlir tirtu a ni a. A thuziak ngaihnawm bikzia te, thu chheh mawi leh hriatna tipung zawnga a thuziak hausak ziate hi amah bawk khan sawi se kan fiah berin ka ring.
2004-a ‘Zawlaidi’ tih lehkhabu kan tih chhuah tum khan, Introduction kan ziahtir a. Chutah chuan, Mizo Thu leh hla ṭhanna kawnga ṭhangtharte tih hmuhtu a nih dan chu, ama ṭawngkam ngei hian, han nemnghet ila a ṭha awm e:
“Kum zabi sawmhnihna hmawrtawp lamah Mizo Ṭhalaite zingah Thu leh hla lama harhtharna tui a lo fawn a, chu harhtharna chuan thu leh hla phuah thiam tha tak tak engemaw zat a rawn vawrh chhuak a. Tun hma lama pa chalchang leh rual u zawkte chauh inhmanna tur emaw kan tih ṭhinah chuan, ṭhalai khup ruh no zawkte an han liluh chhova, a hunlaia thawhhlawk tak mai ‘Sabereka Khuangkaih’ journal pawhin ngaihhlut a hlawh hle. Mi thar eng emaw zat a rawn theh chhuakin, ziaktu chawrno ṭha tak tak an lo lang a. Ṭhenkhat phei chu vawiin thlenga kan thu leh hla lama hming nei tak tak an ni zui tar eng a ni”. Hemi ka han tar lan chhan pakhat chu, kum zabi 20-na tawp lam leh kum zabi 21-naa Mizo Literature-a Mafaa tha thawh a tar langa ka hriat vang a ni. Ama ziah a nih avangin, a ziak nep lui deuh mai mai zawk a ni ber. Ka han lak chhuah chin atang pawh hian a ngaihruat thiam theih mai awm e. A hnu lama kan chungchang a ziah zuina te hi chu tar lang zui lo mai ila. “Kan pum chhuak tehchawk an chan avang hian he lehkhabua ‘Introduction’ ziak tura min han ti pawh hi a phurawm danglam hlein ka hria” tiin thu hlawm dangah a ziak zui bawk a ni.
Mafaa kut chhuakteah rau rau chuan Poetry hi a sang ber mai ang em aw ka ti ṭhin a. Sabereka Khuangkaih chanchinbu kha a hunlai na na na chuan huvang a ngah em em a. Khatah khan, zaituahrem huang a siam a. Poetry a tichhuak ṭhin a, mi tam takin an kutchhuak pho chhuahna remchang an neih phah a. Chawlhna Tuikam a han tichhuak chiah phei chu, hnam dang poetry chi hrang hrang hmanga a hla phuahte a dah a. Chung hla phuah dan bik (style) hrang hrangte chu a sawi fiahin, a kal hmang leh rhyme scheme awmzia zawng zawng nen a hrilhfiah a. Vahchap kang ang duai duaiin chu chuan ram lain, poetry chi hrang hrang a piang ta zawih zawih mai a ni.
Ama ṭawngkam bawk hian kan sawi tum hi a fiah awm e,
Sabereka Khuangkaih chanchinbu-a Zaituahrem huang leh ka lehkhabu “Chawlhna Tuikam” hmangin ka ṭhalaipuite chu French, Japanese, Italian, English etc poetry buhzem aṭanga pur chawin ka phak ang tawk tawkin ka chawm ve a, hemi avang hian ṭhangtharte zingah poetry chuan zofate literature-ah chhungpui fa chan a rawn chang chho ve ta a; hei hi a hlu em a, tangka suma lei mi rual a ni lo tiin a ziak a. Hei hi a dik chiah a, a taka hretu ka ni e.
Metrical verse hi Mizo ṭawnga phuah ve theih a ni e, tih tar lan an duh avangin Ṭhuamtea Khawlhring nen hla eng emaw zat an phuah a. A lo phuah theih ngei mai a, a thiam kutah chuan a lo mawi thei hle bawk. Anni pahnih bik hlutna hi, Lalhruaitluanga Chawngte sawi hi ring mai ang:
“Hranghlui leh mi dangte kutchhuak chu thuhran ni se, keiina ka hmuh ve phakah chuan Ṭhuamtea Khawlhring leh Mafaa Hauhnar te kutchhuak hi hlu hi ka ti a, ka ngaina viau a ni ang tih ka rinna chu, ka pawm zawng ni lem lo leh ka thulak nena inmil lem lo an sawi pawh hian ngaihnawm ti takin ka chhiar thei tlat zel. Sap ṭawng te han rawlh ve khanglang ila, ‹poetic device› an hmang thiam ka ti a, poetry ngaisang tan chuan he mite pahnih kutchhuak hi chhiar ngei turah ka ngai!” Tute emaw tih danin sawi ve dawn ila chu, amah hi Poet, Essayist, critic, Short-Story Writer, Journalist a ni ang.
Amah ngeiin, “Ka thu leh hla-te hian ka mihringpuite dam lai kawng chhoah pen hnih khat tal pawha a nawt kal ka ring phak lo a, kan khawvel hi a hma aia hmun nuam leh thlakhlelhawm zawka a siam theih lah ka beisei ngamin ka beisei phak hek lo. Chutih ahnekin, “Thalera aurawl” ang maia bengkhawn hlawh lo leh theihnghilh zui mai tur niin ka hmu a; chu chuan min ti lungngai a ni,” (Back cover ‘Thaler Aurawl’) tiin a ziaknain, a thu leh hlain mi tam tak a nawr kal a, ṭhangthar tam takin thu leh hla an tui phahin, an liluh phah a. Hetiang vang ringawt pawh hian a thu leh hla leh amah hian hriat reng a hlawh dawn a ni. Ṭum khat kha chu, “Lehkha ka zir leh ang, Phd thlenga zir ka duh a ni” tiin ka bulah a sawi a. Chu erawh chu a ti hlawhtling ta lo. Amah ti ‘Mafa-a’ tu atan khan Phd chu a mamawh hauh chuang lo thung. Tute emaw chuan, engtikah emaw chuan, Mafaa-ah hian Phd erawh an la hmu ang.
Kum 1997 khan Mission Venga Synod Bookroom aṭangin lehkhabu pahnih kan lei a. ‘Hringlang Tlang’ -C. Vanlallawma leh Chawlhna Tuikam-Mafaa Hauhnar ziahte a ni. Khatih lai khan bookroom kawngkapui epah khan, ‘Bengvarna buk’ kha a la awm nghe nghe. Kha khan thuk takin Thu leh Hla lamah min hnuk lut ta a.
Kum 1996 aṭanga chhuak Sabereka Khuangkaih kha mipa naupang mai niin kan chhiar ṭhin a. A tirah U Sena, Joseph L Ralte hi editor a ni a. Mafaa hi a hnuah an han sawm chhuak a, Mafaa’n editor ṭhutthleng an ṭhutchilh mai kha chu, eng emaw laia Juno-a social media live ang duai duaia zuitu tam a ni zui ta a ni.
Kan inhmuh hmasak ber kha tute emaw tih dan takah kum zabi 20-naah daih tawh khan a ni a. Sabereka Khuangkaih office, Zorin Compugraphics-ah a ni a. Amah hmu tura kal ka ni a. A lo la thleng lo a. A hnu deuhah a lo thleng a, kamis inbilh lut loin, briefcase khai hian a rawn chho a. Keini naupang mai kha, a tia pui enin min en a. Kan titi dun a. A hnu lawkah ka thuziak pakhat pawh Sabereka Khuangkaihah min tihchhuah sak zui leh bawk a. Chawlhna Tuikam avang kha poetry tam tak ka phuah a. Tlem a zawng min tihchhuahsak a. A tihchhuah lohte pawh, a dah ṭhat vek thu eng emaw lai khan min hrilh!
Kan inhmuh hnuhnun ber hi engtik nge ni ang aw ka ti a. Assam aṭanga uisa rep ka hawn chhoh, Lalnunṭawma te ina kan ei hnu khan, ṭum khat chu, zingah, zing kar la hma takah kan in a rawn thleng thla hlawl a. Dar 5 a pel chauh a ni. Ka room aṭanga ka han thawh chhuah chuan, ka lehkhabu dahna pindanah a lo awm a. Lehkhabu ho kha a lo bih vung vung a! Khami hnu rei vak lo aṭang khan a dam lo ta fo a. Hnathawhin a zir ta lo nen, ṭhian ṭhate kan ngaihsak hman lo fo a. Damdawi ina a awm chhoh khan, ka tlawh mumal ta loin ka hria.
Hming Sanga hi an (Mafaa te) veng nulain, sap ram aṭanga a (Hmingsanga) thil hawn sak pek a duh avangin an vengah kan leng a. (Hmingsanga nen hian nula kan rim fo a. Kan nula rim pakhat, a hunlaia lar ve tak mai phei chu, a bialpa kha a ti tau a. Tlangban bulah a va ding ngut mai a. Mitthlain ka la hmu reng mai.) Khatia an venga kan leng kha, kan leng rei ang reng a. Ni mah se la, Vanlalfaa hi a la meng ang a, kan ti a. Kan lut ta reng reng a. A lo la meng tak tak a. Reader Digest-in Jeffrey Archer-a novel an kaihtawi hi a lo chhiar a. Mafaa hi zanlaia a mu tawh pawh kai thotu a nei thei reng reng a. Ṭum khat pawh zing dar 2:00 velah hian an kawngka kiktu an awm a, a va hawn chuan, R. Vanlalhnaia a lo ding heu mai a. Nui sung hian, ‘Anybody home’ a lo ti deuh ṭalh ṭalh a.
Solfa a thiam a, music a tui a. Southern Gospel a tuipui ve avangin kan titi a inrual em em a. Kan hla duhzawng a inan ṭhin avangin Oakridge Boys leh Cathedral Quartet zai ka ngaithlak hi chuan ani kha ka hre chhuak fo thin.
Elvis Presley-an ‘ He touched me’ hla a duhzia kha a sawi ṭhin a. “Ka rilru a tawt em em laiin, ka pindanah ka lut a. He touched me ka han sa a. Ka thawl sawt ṭhin,” a ti e, tih kha min hrilh.
“Shackled by a heavy burden
‘Neath a load of guilt and shame
Then the hand of Jesus touched me
And now I am no longer the same
He touched me, oh, He touched me
And oh, the joy that floods my soul!
Something happened, and now I know
He touched me, and made me whole”. Bill Gaither-a leh a nupui Gloria Gaither te phuah a ni. Ama Testimony pawh ni telin ka hre ṭhin.
La dam se kum 50 mi ni ve tawh tur a ni a, tunah chuan Chatuan chan a ni ta a, a kum reng a pung tawh ngai lo ang. Danglam tawh ngai lohna hmun chu a thleng tawh si a.