F. Vanlalrochana

Guest writer

F. Vanlalrochana

CATHOLIC KHUANGPUTE

Mizo Kristian Music bulṭana, tihmasawn leh thawhhlawk ber chu Presbyterian Kohhran leh Baptist Kohhran an ni a. Anni kohhran sulhnu leh an mite hla phuah te hian kan hnam nunah hmun thuk tak a luah a. Kristian Hla Buah hian, an kohhran mi ni lo sulhnu pawh an khung tel ve zel avangin an huap zau viauna chen a awm ve bawk a. Chuvangin, kohhran dang han ngaihtuah tel loh hi awl tak mai a ni. Mizo Kristian Music history kan sawi erawh chuan kohhran dang history sawi kai loh fo erawh chuan kan huap zau tawk ṭhin lo. Chuvangin, tukin chu Catholic Kohhran leh Mizo rimawi lama an sulhnute kan hrut ve thung dawn a ni.

Catholic Kohhran hi an puithiamte hoin kum 1947 vel aṭangin an inkhawm ṭan chho tak tak a. Hun urhsunah chuan Latin hla deuh vek an sa a. Mizo beng a fah lem lo. Mizo hla sakna hun tlem an nei ve a, Mizo hla lehlin tlem azawng an sa ve tleng tleng ṭhin.

Inkhawm mumal tak an neih chho tak avangin Mizoram Catholic kohhran chuan kum 1949 khan Hla bu an tichhuak a. Bro. Gilbert Broucer, C.S.C buatsaih a ni. Copy 2000 lai an chhu a, Mizo hla 80 leh Latin hla 60 a awm. 1962-ah an ennawnin an chhu nawn a, Mizo hla 97 leh latin hla 70 a awm ta. Inkhawm urhsun (Liturgy)-a mahni ṭawng an hman theih hma a ni. Rambuai avangin he hla bu hi an hmang chhunzawm hlei thei ta lo niin a lang.

1962-1965 Chhung khan Roman Catholic kohhrana chanchin pawimawh tak mai, Vatican Council-II na an tih chu an nei a. Catholic kohhran kal zel dan tur leh rawngbawl zel dan tur uluk takin an ngaihtuah a. Chuta an thutlukna pawimawh tak mai pakhat chu Sacrosanctum Concilium tih a ni. Pathian Biak Inkhawm kal hmang an siam ṭha a. Inkhawm urhsun-ah chuan mahni hnam ṭawng hman an phal ta a. Mizoramah pawh hmun ṭhen khatah chuan 1966 April thla aṭang khan an hmang ṭan der a ni. Mahni hnam ṭawng hman theih a nih takah chuan liturgy-a sak ngei ngei tur hla Mizo ṭawnga siam a lo ṭul ta a. Hemi kawngah hian A. Sawihlira leh Dominic Manthanga te an thawh hlawk hle a ni.

A. Sawihlira kha Mizo pa ropui a tling. Mizo zinga Padma Shri dawng hmasa ber a ni a. Kum 1991 khan Mizo Academy of Letters-in Academy Award-an pe bawk. Chumi ṭum lawmna hun an hman ṭum chuan Rev. Thansiama’n hemi thu hi a sawi:

“Hunserh dar 2:30 pm-a ṭan tur tih a ni a, hei dar 2:30 p.m a ni a, a hun taka thil tih hi a ṭha a, a pawimawh hrim hrim bakah hun vawng dik, mi dikte leh hun vawng dik lo, mi dik lote thliar hranna ni pah fawmin a hun takah i lo ṭan ang u. Pathianin mihringte hi talent hrang hrang min pe a, chung talent min pekte chu ṭha tak leh ṭangkai taka hmang turin min phut a; Pu A. Sawihlira nun hi kan en chuan harsatnain a khat emaw tih mai tura ni. A nupui hmasa ber rawng taka kah hlum a ni a, a nupui pahnihna cancer natnain a boral bawk a, amah reng pawh hi hrisel lohna chi hrang hrangin a tlakbuak deuh reng bawk a; sorkar hnathawk a nihnaah te phei chuan run dala thawk ve mai maia thawhpuite kep mawi ve mai mai chi angah te pawh indah sela a dem awm lohna chen a awm thei ang; amaherawhchu, hetiang harsatna chi hrang hrangin a tlakbuak chung pawh hian lehkhabu ṭangkai leh chhiar tlak tak tak bu 39 ngawt mai a ziak thei a, a ṭhen phei chu zirlaibua hman tlak hial te an ni. Pu. A. Sawihlira hian Pathianin a talent a pek hi ama’ tan mai ni lovin mi dangte pawhina an ṭangkaipui theih turin a tipung a ni. Hei hi Pathian duh zawng a ni” tiin.

A. Sawihlira khan chhuanlam siam duh se, chhuanlam tur a ngah ang. Rev. Thansiama sawi ang hian, kan hnam tana tha thawh a ṭhulh lo a. Science zirna kawngah phei chuan min chawi sang em em a. Harsatna karah a hna rinawm taka thawkin, a hna kar lakah kan hnam hmasawnna tur science lam kan hriat thiamna tur thu ziakin, science min chul neltir a. Science Thu Ngaihnawm leh Finna Kailawn tihte chu Mizo naupang tam tak mit timengtu a ni.

Anni hnu lamah chuan, Catholic Kohhran rimawi huangah chuan AF Vanlawma leh Frederick Vanlalchhunga te an thawhhlawk hle a. Catholic rimawi mi lian an tling. AF Vanlawma hi chu Catholic Rokunga kan ti thei hial ang chu.

Chawngtlai Khawchhuak AF Vanlawma hian August 15, 1963-ah Catholic Kohhranah Baptisma a chang a. Mi dang pathum te nen Catholic Kohhranah Mari Van Lawn Kutah Baptisma an chang.

Kum 1946-ah khan Chawngtlai khuah a lo piang a, 1968-ah Kolasib-ah a nupui nei, a nupui chu Irene Khumtiri a ni. Kum 1975 aṭangin Aizawl Tlangnuamah inbengbel. Christ The King Parish-ah Catholic Ṭhalai Pawl an din a. Kum 10 chuang secretary a ni bawk.

Kum 1966-ah Catholic puithiam ni turin Shillong-ah a hnua Bishop ni ta Stephen Rotluanga te nen an chhuk thla a. Indaih lohna avangin, Vanlawma hi 1967-ah Instructor tur-in an ko chho leh ta zawk a. Kolasib-ah Catholic rawngbawlnaah inhmangin a buai hle a. Hetah hian a nupui nen an intawng a. A kum lehah an innei ta a ni. Stephen Auhmuna te hi Pathianin piang ve tur renga a ruat an ni tihna a nih chu. Vanlawma hi brother ni tura kal chhuak hman tawh a, chu lam hawi rawngbawlnaa kal chhunzawm thei loin, koh let leh a ni a. Puithiam a nih lohna chu, ama dik loh leh kal sual vang lam ni loin, kohhranin a mamawhna avang zawk a ni a. Chhungkua din theiin an awm a, Stephen Auhmuna te hi khawvelah hian an lo piang ve thei ta a ni. Pathian hnena lawm tur a ni hle a ni.

Vanlawma hian Middle School a zawh hnuin, St. Andrews Technical School, Kolasib aṭangin Carpentry Diploma Course a zo. Puithiam ni tura a inbuatsaih chho, Instructor hna thawk tura an koh hawna chhan kha, he sikula thawk tur hian a ni. Rambuai a na zual ta deuh a, sikul chu an chhunzawm hlei thei lo a. Kolasib-ah thing mistiri hna te a thawk chho ta lawp lawp a. 1974-ah PHE-ah Plumber hna a hmu a, Aizawlah a insawn chho ta a. St. Mary’s Kohhranah lawiin, hla hruaitu leh ṭhalai hruaitu a ni.

Kum 1967 khan, Catholic Welfare Service, Kolasib chuan Catholic Ṭhalaite Hlabu buatsaih ni se an ti a. AF Vanlawma leh Frederick Vanlalchhunga te chu a buaipuitu an ni a. 1968 kumtir lamah khan hman theihin an peih hman a, hla 110 awmin, copy 400 an siam.

Dawrpui Catholic Ṭhalai te chuan kum 1976-ah Rawngbawlna hla bu an buatsaih a. Hla 200 a awm a, Tonic solfa nen an dah. Heta a thapui thawhtu chu AF Vanlawma bawk hi a ni. Copy 2000 an siam a. 1990 khan hla bu buatsaih han chu Aizawl Parish Music Committee kutah a lo awm ta a. Ennawna tih len hnu chuan chhuah hnihna an bautsaih a, hla 470 a awm ta. 1993, Nov ni 11 khan an tlangzarh a ni. Kum 2005 khan chhuah thumna an buatsaih a. Hla 500 an dah ta. Aizawl Diocese Music Committee buaipuiin, chhuah lina chu 2012 khan an tichhuak a. Hla 540 a tling ta a. 2018 khan chhuah ngana an tichhuak leh a. Hla 542 a awm a. Hla 536 hi Mizo phuah leh lehlin niin, a dang zawng hi chu Latin hla a ni. Chhuah ngana hi tuna Catholic kohhranin an hman mek hi a ni.

1949 aṭanga inkhawm mumal tak mai nei ṭan kha, khuang an hman ngai lo a. Khuang an hman ngai loh avangin, tempo vawngtu awm lo nen, Solfa dik chiah loin, a zul zuiin, muang delh dawlhin an zai ṭhin. Dec 17, 1978-ah Catholic kohhran inkhawm urhsun, khuang an hman ngai lohnaah AF Vanlawma hian Khuang a la lut a. Khuang vawtu erawh VL Bela, Electric Veng a ni. Christ The King Cathedral-ah hian khuang hi an la lut a ni. Zai hruai nan an han hmang kha, a lo nawm tak viau avangin, an hmang chhunzawm ta zel a. Kohhran-pui berin an hman tak avangin, kar loah Mizoram hmun hrang hranga Catholic kohhranah chuan an hmang ta zel a ni. AF Vanlawma leh VL Bela (K. Lalremsanga, IPS, tuna SP Security, puzawn) hi Mizorama Catholic Kohhran worship service kalphung thlak danglamtu an nih chu.

VL Bela hi pa chhuanawm leh ropui a tling a. Tun hma lama ha siam lar tak kha a ni bawk. Catholic kohhran aiawhin MKHC hruaitu zingah a tel ṭhin a. Buaina tam takah MKHC aṭangin palai hna an thawk ṭhin a. Ramngaw, thing leh mau leh nungcha humhalhna kawngah a tha leh zung nasa takin seng a. Environment humhalhna lama a hnathawh avang hian Padma Award dawn phu ve tak niin ka hria!Tuna Catholic hla bu hman mekah hian a hla thluk siam pawh a awm ve nghe nghe.

Tuna Catholic Rawngbawlna hla buah hman mekah hian, AF Vanlawma kutchhuak a tam ber. Catholic kohhran hian ni pawimawh an ngah em em mai a. Chutiang huna sak tur chu AF Vanlawma hian a phuah kim vek a ni a tih theih hial ang. A sulhnute hi la bo vek ila, Mizo Catholic ho chu an inkhawm thei lo titih dawn tihna a nih ber mai chu. He hla buah hian a thu leh a thluk a siam hi hla 39 a awm a. A thluk a siam ho hi 65 a awm bawk a. A harmonise hi 67 awmin, hla pahnih chu a thluk a siam rem bawk. A hming a tihlan loh avanga a kutchhuak anga lang lo a awm bawk a. A hming tihlan a, a hla lehlin pahnih a awm a. Sapṭawnga aṭanga lehlin leh a thu a siam rem a hming lang lem lo hi a awm nual bawk. Staff Notation aṭanga tonic solfa-a a dah chhuah, hla bua an hman zui tak pawh hi a awm bawk. AF Vanlawma turtu (muse) lian tak chuan an kohhranin rawngbawlna leh inkhawmnaa sak tur Mizo hla an tlakchhamna kha a ni.

Heng chanchin kan sawi tak aṭanga lang chiang em em mai chu, mi tinin mahni zawn ṭheuhah kan theihtawp kan chhuah a hian kan hnamin a ṭha zawngin hma a sawnpuiin a hlawkpui zel a ni tih hi. Kan hma zawn zelah hian theihtawp i chhuah ang u.