F. Vanlalrochana

Guest writer

F. Vanlalrochana

LALSAWIA Leh THANHLIRA

Mizote hi hnam naupang tak, kan tawn leh chim chin pawh tawi leh zim tak a ni nachungin mi ropui tak tak kan nei tawh ṭhin a. Kan hnamin hun thar a kai a, pawlitik kailawn thara kan lawn chhoh laite phei kha chu entawn tur nei si loa a kawng zawh hmasatute lo chhunawm dan kha ngaih san loh theih an ni lo. Kan mi ropuite chanchin hi ka sawi ve ta fo a, vawiinah pawh kan sawi leh dawn a ni.

LALSAWIA :

Pastor Haudala fapa Lalsawia khan IA a pass hnuin Indopui pahnihna lai khan thlawhna sipaiah a tang a. Indopui a lo zawh chuan, Zoram lamah lo hawin Zirtirtu hnate a han thawk ve zak zak a.

India ramin zalenna a han hmu a. Mizoram chu India ramah kan han bet zui a. Democratic Politics khawvel kan han hmel hriat ve tan a. Union a han ding a, Lal ban an han ni a, Democracy hnuaia kan Political Institution hriat hmasak ber Mizo District council a han ding ta a.

Mizo District Council atan inthlan vote thlakna chu January ni 4, 1952 khan neih a ni a. Lalsawia chu, tunlai politik ṭawngkam han hmang ta ila, Champhai bial aṭanga thlan tlin a ni a. Vote 2002 a hmu a, a khingpui Saihranga chuan vote 470 a hmu a ni.

Chairman hmasa ber atan Dr Rosiama thlan tlin a ni a. Dr Rosiama standard san zia leh Chhiar zau zia chu MDC term hnihna a tel KC Lalvunga leh Lalthankima te khan an sawi ṭhin.

Mizo District Council CEM hmasa ber atan chuan Lalsawia chu April ni 26, 1952 khan Bawrhsapin thutiam tirin a la lut a. Chairman Dr Rosiama khan Legislative Department Secretary atan HK Bawihchhuaka a ruat bawk. Mizo District Council hruaitu hmasa te kha an fel viau a ni.

Lalsawia CEM chhung 1952-1956 chhung khan dan pawimawh tak tak 19 an pass hman a ni. He'ng dan tam zawk hi state kan nih hnu pawhin a ngai ang anga chhawmzui a ni. An quality ṭhatzia a tilang chiang viau awm e.

Inthlang ramah chuan kan mi thlan chhuahte hi dan siamtura thlan tlin an ni a, State legislative Assembly te, Union Parliament te pawh, an tihtur pawimawh ber dan ṭha siamah erawh tunlai hunah an tlahniam hle.India ram rorelna in sang Lok Sabha leh Rajya Sabha-a 2010 leh 2011 bika thlan lalte chet dan han tar lang ve reng reng ila, kan sawi tak hi a tifiah awm e.

LOK SABHA:

WINTER SESSION (2010): Darkar 144 rorel tura ruahmanah darkar 8 chauh ro an rel a, hun hloh hi 90% a ni a, Bill 32 put luh turah 9 chauh put luh a ni.

BUDGET SESSION (2011): Darkar 138 rorel tura ruahmanah darkar 117 chauh ro an rel a, hun hloh hi 18% a ni a, Bill 34 put luh turah 9 chauh put luh a ni.

MONSOON SESSION (2011): Darkar 156 rorel tura ruahmanah darkar 104 chauh ro an rel a, hun hloh hi 33% a ni a, Bill 34 put luh turah 13 chauh put luh a ni.

RAJYA SABHA:

WINTER SESSION (2010): Darkar 120 rorel tura ruahmanah darkar 3 chauh ro an rel a, hun hloh hi 89% a ni a, Bill 31 put luh turah pakhat mah put luh a ni lo.

BUDGET SESSION (2011): Darkar 115 rorel tura ruahmanah darkar 80 chauh ro an rel a, hun hloh hi 17% a ni a, Bill 33 put luh turah 3 chauh put luh a ni.

MONSOON SESSION (2011): Darkar 130 rorel tura ruahmanah darkar 81chauh ro an rel a, hun hloh hi 41% a ni a, Bill 37 put luh turah 10 chauh put luh a ni.

1952-1956 term pumpui hian Lalsawia hi a CEM lo a. 1954 khan CEM nihna aṭangin a chawl a, Ch. Saprawnga a rawn CEM ta thung a. Saprawnga hian Lalsawia hi a va lenchilh tlut tlut a, EM-in a awm zui ve leh ta a ni. 1952-1956 chhunga dan 19 an pass zingah hian Lalsawia CEM chhungin dan 14 an pass hman a ni.

A. Thanglura hoa Congress dintu zingah telin Vice President hmasa ber a ni a. Brig.T. Sailoa ho PC Party dintu zingah telin 1978-84 chhungin Rajya Sabha MP a ni.

Lehkha ziak leh chhiar taima tak a ni a, Lehkhabu lehlin a nei nual a. A kut chhuak pahnih phei chu sikul zirlaibuah an hmang ṭhin a. Kum upa tak a nih tawh hnuin 1996 khan ama chanchin a ziahna bu Zoram Hminghmel tih chu a ti chhuak. Kum 45 chhung zet Zunthlumin a tibuai a. A damchhung hun tam zawk zunthlum natna vei mah se,a insum theihna avangin kum 80 a dam thleng a, July 26, 1999 khan a pa te hnenah a muhil ve ta a ni.

Mizorama kan Political institution hmasa bera nihna sang ber luah hmasatu, Mizo zinga Politika Lalber dinhmun luah hmasatu Lalsawia kha a ngaihsanawm hle. Mi phakarte thiltih avangin term pumpui pawh CEM ni hman lo mahse, hna tam tak a thawk a. A hoa an dan pass-te pawh mizo hnam insawhnghehna tura ṭangkai tak a ni zui ta zel a ni. Kum 2 chhung chauh a CEM a, dan 14 a pass pui hman. A bak dan dang panga chu Ch. Saprawnga CEM-na hnuaiah an pass ve a ni. A hnathawh dang leh a thiltih dang chu tawitea sawi kim mai theih a ni lo a, kan hriat thar leh atan Lalsawia chanchin hi ka han sawi thar ve leh a ni.

R. THANHLIRA:

Tun thleng hian India ram laili zawka mite chuan min ngaihthahin min hmusit niin kan hria a, Mizo chang ni lo, North East pumpui ang pawhin chutiang ngaih dan chu kan nei a, thui takin a dik bawk a. 1996 chho aṭangin HD Deva Gowda Prime Minister lai aṭang khan India sawrkar laipuiin Hmarchhak lam hi a hawi ve ṭan deuh chauh reng reng bawk a ni.

Vawiin thleng hian parliament house pahniha kan MP te hi an hnathawh sawi mai tur hria kan vang hle a."MP ngawi reng" tih ṭawngkam te pawh tun thlengin kan la lam ri a nih hi. Kan hnam tana tawng chhuah hunah an ngawi reng niin kan hre thin a. Kan beisei ang titura harsatna awm ṭhinzia lo sawi tawk an awm thin bawk. Tuna Rajya Sabha MP ṭanglai mek Pu K. Vanlalvena chuan thawm a nei ve reng ta a, a fakawm hle a ni.

Central Politics-ah kan thleng sang thei lo hle a. Thleng sang tham khawpin hnam tih tham kan ni lo a, dinhmun sang pekkhawpah min ngai lo ṭhin te pawh a nihna chen te pawh a awm ve bawk ang. Chutiang boruakah chuan Raymond Thanhlira kha a chhuanawm hle.

R. Thanhlira kha March ni 27, 1952 a Rajya Sabha MP tura thlan chhuah zingah a tel a. Rajya Sabha hmasa ber kha April ni 3, 1952-ah bul ṭan a ni a. He nihna a chelh tawp, April ni 2, 1958 thleng khan hmarchhak Tribal zinga Rajya Sabha MP ni hmasa ber leh awmchhun a ni ta a ni. Hetih lai hian Assam State hian Rajya Sabha-ah seat 6 an nei a. R. Thanhlira hian seat khat a luah ve tihna a nih chu. Lok Sabha bikah chuan Cachar tlangram nen constituency khatah an awm avangin, Mizo te khan din enah an en lo. Rev. Zairema kha a tum ngam hmasa a ni mai awm e, a rual khan Mizo ding dang pawh an awm bawk.

Vawi tam tak Parliament thil sawihonaah a ding thin a. Chutianga a sawi tam berte chu:-

1. Scheduled Caste leh Scheduled Tribe dinhmun chawisanna

2. Kristian Sakhua leh foreign missionary te humhalhna

3. Social legislation, Special Marriage bill, Hindu Marriage and Divorce Bill, Hindu Succession Bill sawiho na thlengin a chai ve.

4. State siam remna (State re-organisa­tion) bill-ah Manipur leh Tripura chu Assama rin luh a rawt a. Hemi a rawtna chhan chu, Mizo District ram ri siam danglam leh a, Manipur leh Tripura-a zohnahthlakte chenna lai chu Mizo District chhunga rinluh rawt a tum vang a ni. A thlir thuiin a ngaihtuah zau hle a ni.

Heng bakah hian Aizawl, Tura, Diphu, Haflong leh Jowai-ah te Telephone exchange bun turin nasa takin hma a la bawk a. A hmalakna lian tham dang pahnih han sawi zui leh ila.

Vailen hnuhnung (1890 chho) aṭangin British-in Mizoram a ṭhut zui a, chuta ṭang chuan India ram a han zalen a, India rama kan beh zui zel hnu pawhin phutluih kuli kha a awm ṭhin a. Khaw tina Mizo nu leh pate tan phurrit a tling. Phutluih kuli awmzia chu 1890 atang khan sawrkar thupek angin, mipa puitling chin chu a ṭul dan anga puak phur leh hnathawka chhawr theih an ni. In sa turte thlenga koh an ni a. Hlawh pawh an nei ngai lo.

R. Thanhlira khan a ngaimawh em em a. Rajya Sabha term hmasa ber an han hmang ṭan a, hemi tihbona tur hian August 1952 khan Private Member Resolution a thehlut a. Assam sawrkar chuan mualpho thlak a tih avangin September, 1952 khan hnuk kir turin an ngen a. Chief Minister, BR Medhi khan, parliament pui pui ngaihtuah ngai loin an chin fel theih mai a ni e, tiin a ngen a ni. Kum 50 vel zet Mizo mipuite phurrit chu September ni 6, 1953 khan Assam Sawrkar chuan a tibo ta a ni. Hemi tibo tu hi Lushai Hill District Council nia ziak an awm a, hei hi a diklo a ni.

Tuna Mizoram hi Lushai Hills tia hriat leh ziah ṭhin a ni a. Hemi hi Mizoram tia thlak rawtna chu September, 1953 khan a thehlut a. House-in hei hi a pawm a. April, 1954-ah Sawrkarin Bill pulutin Lushai Hills tih chu Mizo Hills tiin a thlak a. 1956 khan ST List siam ṭhain, Lushai tih pawh Mizo tiin Parliament chuan a dahzui ta a ni.

R. Thanhlira kha 1917-ah a piang a, 1941 khan BA a pass a. WWII veteran a ni a. 1939-1945 Star, Africa Star, Burma Star leh War Medal a dawng.

A nupui pawh hi Mizo hmeichhe chhuan­awm tak, Maria Christina Hmingliani kha a ni. 1957-1962 khan MDC member a ni a. Mizo hmeichhiate rokhawm theihna a pass pui a ni, Pi Hmingliani khan, vawiin thleng hian Mizo hmeichhia ten a zar an zo chho ta zel a ni.

Rajya Sabha MP a nih hnu hian, Assam MLA te pawh a ni leh a, Assam Public Service Commission-ah Kum 10 zet hotu a ni bawk. Lehkha a chhiar zau a, Sap ṭawng chanchinbu-ah te pawh thu a ziak fo. Bengvarna, Abraham Lincoln leh Aw! Zawlkhawpui tih bu a ziak bawk. Central YMA-ah pawh Vice President te pawh a lo ni tawh a. Vantlang rawngbawlna lamah pawh sulhnu dang tam tak a nei a, chung erawh chu kan sawi tum ber a ni lem lo. Kawng bo tak mai leh an hriat ngailoh politics kawng thar zawh chawp naw naw an ni chungin Rajya Sabha-a R. Thanhlira sulhnu hi a chhuanawm hle. Ṭhangtharte hian kan theihnghilh tur a ni lo ang.

TLANGKAWMNA: Kan hotu hmasate, District Council hmasa lama hruaitute kha an smart khawp mai a. Chanchin ngaihnawm ang reng takin a tawp han khar ila. Union leh Zalen Pawl kha inbei ber kha an ni a. Zoram Thupuan chanchinbu kha Zalen Pawl tih chhuah a ni a. Zikpuii Pa khan a enkawl ṭhin a. Ṭum khat chu Zoram Thupuanah hian, "Zalenna Pawl hi Mizo Union sual thawina beramno a ni thei lo ang" by Arti tih hi a ziak a. Chuta thu chuang chu, District Council tih hmingchhiatna a ni tiin Council secretary chuan, Editor te, Publisher te leh thuziaktu "ARTI" te chu a khing ta a. Pu Lalvunga chuan, "District Council( a body Corporate) hian amahin hmingṭhatna (reputation) a nei thei lo" tih chu Constitution atang leh dan bu aṭangin hnehtakin a sawi a. Reputation nei lo chu, defend theih a ni lo a ti a. District Council hnathawk te, (Employee)-in Council hmingin min khing thei lo, tih te a sawi bawk a. Pu Lalthankima chu, "Arti i ni em? He aricle hi i ziah em ni?" tiin an zawt a. Pu Lalthankima chuan, "A physical writing hi ka ziah a ni a, Arti tana ziak ka ni" a ti a. Pu Lalthankima sawi dan chuan, " Arti kan man ta an ti awm e., mahse, Evidence act section 101 inhliah khuhnan ka lo hmang daih mai a, Arti chu man chhuah a ni ta lo. A tawpah chuan kha thubuai kha roreltu khan a paih ta ringawt mai a ni" a ti! Chutiang chu an ni a, KC Lalvunga leh Lalthankima te pawh hi Pawlitika an inhman tawh loh hnuah pawh kan hnam tana mi chhuanawm tak an ni ta zel a ni. An chanchin kan sawi R. Thanhlira leh Lalsawia te pawh pawlitika kan hotu hmasa an ni a, an khawvel chim chin kha tawnhriat an ngah loh ang huin a hniam lo a ni.