Lalhruaitluanga Ralte

Guest writer

Lalhruaitluanga Ralte

Mission Vengthlang

Sulhnu 202 : Chemtatrawta thawnthu hi

Mizo thawnthu ziaka kan neih hmasak ber pathumte chu Chemtatrawta, Lalruanga leh Kungawrhi te an ni a, chung zinga pakhat Chemtatrawta thawnthu hi vawiina kan sawi tum chu a ni. Thangliana (T.H. Lewin) khan kum 1874-a a lehkhabu chhuah ‘Exercise in Lushai Dialect’ tihah khan heng thawnthute hi a lo ziak a. Kan sawi tawh ṭhin ang khan Thangliana hian Mizote zinga a chettlat lai, kum 1871-1873 chhung khan heng thawnthute hi a ngaithla a, a benga a dawnsawn ang angin a lo chhinchiah a ni.

Thangliana hian Chemtatrawta thawnthu ang hi Saphovin an neih chu ‘The Old Woman and her Pig’ a nih thu a sawi a. Chu thawnthu chu hetiang hi a ni a: Pitar pakhat hian hmun a phiat a, penny ruk hi a phiat chhuak a. “Penny ruk te tak te hian engnge a tih theih ang, bazarah ka kal ang a, vawk te tak te ka lei teh ang” a ti a. A hawn kawngah chuan kailawn an thleng a, a vawk chu a lawn duh lo va. A kal zel a, ui a tawk a, vawk sehtir a tum a. Tiang a tawk a, ui vuaktir a tum a. Mei a tawk a, tiang haltir a tum a. Bawngpa a tawk a, tui intir a tum a. Satalhtu a tawk a, bawngpa talhtir a tum a. Hrui a tawk a, satalhtu awhhlumtir a tum a. Sazu a tawk a, hrui rawttir a tum a, an vaiin pitar thu chu an zawm duh lo vek a. Tichuan zawhte a hmu a, sazu seh turin a ti a. Zawhte chuan, “Saw laia bawngpui hnena aṭang sawn bawnghnute min va lak la, sazu chu ka seh ang e,” a ti a, pitar chu bawngpui hnenah a va kal a. Bawngpui chuan, “Buhpawl awmnaah va kal la, veikhat min lak la, bawnghnute ka pe ang che,” a lo ti a, pitar chuan buhpawl chu a va laksak a. Bawngpuiin buhpawl a ei zawh chuan bawnghnute a pe a, pitar chuan thlengin zawhte hnenah a pe a. Zawhtein bawnghnute a in zawh chuan sazu seh a tum a, sazuin hrui rawt a tum a, hruiin satalhtu awhhlum a tum a, satalhtuin bawngpa talh a tum a, bawngpain tui in a tum a, tuiin mei tihmih a tum a, meiin tiang hal a tum a, tiangin ui vuak a tum a, uiin vawk seh a tum a, vawk hlau chuan kailawn chu a zuan kan a, pitar chu a haw thei ta a (https://sites.pitt.edu/~dash/t...).

Thanglianan ‘Exercise in Lushai Dialect’ tih bua Chemtatrawta hming a ziah dan chu Tchem-tadroi tih a ni a, thawnthu hrilhtu hi Chaman, tiin a ziak a. Chu thawnthu chu heti hian a inṭan a: ‘Tchem-tadroi kai-kuang pan a-kut a-tscet. A-htin a-ura, ropui kima asha tlagh’, tiin. Hetiang hi Thanglianan Chemtatrawta thawnthu a sawi chhawn chu a ni.

Chemtatrawta chu kaikuang pain a seh a. A thin a ur a, khaûm zamna rawpui kung a sat thlu a, khaûm tla chuan varung tukkhum a deng a. Varung na ti thinrim chuan fanghmir bu a thai darh a, fanghmir thinrimin sanghal mit a seh a. Sanghal na ti chu a dak vual vual a, bak tawmna changel kung a thai thlu a. Bâk hlau mangang chu sai bengah a thlawk lut a. A benga lo lut chuan sai chu a ti mangang a, a tal velnaah a bul maia pitar in a pet thlu a. Pitar hlau lutuk tlan chhuak chu tuikhurah a va tla lut a. Engatinge tuikhurah i tlak an tih chuan, “Engah nge saiin ka in a pet thluk teh ei,” a ti a. Engatinge saiin pitar in a pet thluk, an tih chuan, “Ni e, ka pet thlu ngei alawm, ka benga bâk rawn lutin min tibuai lutuk a, ka inthing vel chuan pitar in ka pet tih ka hre lo a ni,” a ti a. Engatinge bâk chu sai bengah a luh an tih chuan, “Engah nge Sanghalin ka chenna a tai thluk teh ei,” a ti a. Engatinge sanghalin bâk chenna changêl a tai thluk an tih chuan, “Engah nge ka mitah fanghmirin min seh teh ei,” a ti a. Engtinge fanghmirin sanghal mitah a seh an tih chuan, “Engah nge varungin ka bu a thai darh teh ei,” a ti a. Varungin engatinge fanghmir bu a thai darh an tih chuan, “Engah nge khaûmin ka tukkhum a den teh ei,” a ti a. Engatinge khaûmin varung tukkhum a den an tih chuan, “Engahnge ka zâmna rawpui a tluk teh ei,” a ti a. Engatinge rawpui chu a tluk an tih chuan, “Engah nge Chemtatrawtan min kih teh ei,” a ti a. Engatinge Chemtatrawtan rawpui a kih an tih chuan, “Engah nge kaikuangin ka kutah min seh teh ei,” a ti a. Engatinge kaikuangin Chemtatrawta kut a seh an tih chuan, “In awih emaw awih lo emaw ka seh ngei alawm,” tiin kaikuang pa chuan a chhang a.

Chemtatrawta thawnthu hrilhtu Chaman tia Thangliana ziah hi Rothangpuia khua Belkhai emaw, Lungsen emaw a ni thei e. Mipa naupang kum 14 mi vel niin Thangliana hian a sawi a, “Chaman-an thawnthu a sawi chhung zawng chuan naupangho chuan ngaihnawm ti taka ngaithlain an kil ṭaih a. An hriat fo tawh leh an sawi nawn fo tawh mah ni se, chu thawnthu chu ngaihnawm an ti bâng lo va. Chaman-an a sawi zawha lehkhabua ka lo ziah chhuah ka han chhiar chhuak leh chu mak tiin an ṭeh hak a, an nui khek ri chu hriain lalpa pawh a in aṭanga lo chhuakin eng thil nge ni ta, tiin a rawn ngaihven hial a ni.” tiin Thangliana hian a ziak. Heta lalpa a tih hi Rothangpuia a ni a, Vailian hmasa laia Thangliana puitu leh Sailam Bengkhuaia hnen aṭanga Zoluti la lettu kha a ni. Chemtatrawta thawnthu Thangliana ziahah hian a tawpa kaikuang an chhuahchhal a, mi dang anga chhuanlam nei ve si lovin, “ Ih... ih.., tuia min dah leh ka dâng bîm bêm ang a, meia min rawh leh ka sen vît vêt ang a,” tih hi a tel lo va, tun hnua phuah belh nge Thangliana hriltu hian a hrilh tel lo. Kaikuangin Chemtatrawta kuta seh ang a sawi hi tunah chuan, ‘chem a tah paha a til thên nawlh nawlh chu mak ti takin a en a, kaikuang chuan eng tak ni maw tiin a chep ta a’ tiin kan sawi ta zel zawk a ni. Kan thawnthute hi kan pi leh puten min hrilh chhawng a, kan tu leh fate kan lo inhrilh chhawn zel avangin tun thlengin thawnthuah hian kan hausa hle mai. Lasi thawnthu leh mihring leh ramsa thawnthu te, lei leh van inpawhna thawnthute hi kan nei ṭha em em a. Khawvelah thawnthu nei ṭha pawl kan ni awm asin.

Pathian zarah kan dam ang a, kar leh lamah chuan chanchin ngaihnawm dangin chhunzawm kan tum ang.