
Guest writer
Lalhruaitluanga Ralte
Mission Vengthlang
Sulhnu 205: Hlawndawhthanga leh a unaute thlah kal zel
Kar hmasa khan keimi thawnthu kan neih zinga mi Hlawndawhthanga te unau sakeia an chan thu leh an thih dan kan sawi kha a ni a, tun ṭumah chuan Hlawndawhthanga thlahte leh a unau te thlah kal zel sawi kan tum ang.
P.S. Dahrawka ziah dan chuan Laizahreliena fate, Hlawndawhthanga te unau hi pali an ni a. Hlawndawhthanga hi a upa ber a ni a, a naute chu Laicherhnawma leh Zahrâma an ni a, an farnu neihchhun chu Ngunchiangi a ni a. Ngunchiangi hi hmelṭha hmingthang a ni a, a hmelṭhatzia leh a hla phuah thiamzia chu Pawiho thawnthu ropui ber pakhat a la ni reng niin a ziak (Mizo Thawnthu, phek 93, 1964).
Laltlanthanga Pachuau erawh chuan, “Hlawndawhthanga te pa chu Ṭhatinkuala a ni, a ti a. Fapa 4, Zachhuma, Hlawndawhthanga, Laicherhnawma leh Zahrâma te an ni a ti thung a. Farnu hmelṭha leh hla phuahthiam Ngunchiangi an nei a, a nu leh pa, a nuṭate chuan enchim loh Ngunchiang Ṭhadangi an ti kher ṭhin,” tiin a ziak. Hlawndawhthanga leh a unaute 3 keimia an lo chan hnu khan Ṭhatinkuala chu a hnung zuitute nen Halkha bula Runtlangah an insuan a, Ramthlohah insuan lehin hetah hian Ṭhatinkuala chu a thi a. A fapa Zachhuman lalna a chang a, Zachhuma chuan Fanaia a hring a, Fanaia chuan fapa 7, Hrangtlinga, Torela, Khintina, Ṭhaaia, Chhuanchhira, Zarepa leh Pakhupa a hring a. Hengho thlah kal zel chu Fanai hnam an lo ni ta a ni,” tiin a ziak (Keimi leh Zawlaidi, phek 1-2, 2013).
Chhantea Pautu ziah dan chuan, “Upate sawi dan chuan Hualtungamtawna nupui pahnihna Keimingi pa hi Hlawndawhthanga a ni a, Fanai hnam thlahtu Zachhuma nau a ni. Hlawndawhthanga hian fapa Hlawndoa leh Keimingi a nei a, sakei tui a in avangin keimiah a chang ta nia sawi a ni. Chutia keimia a han chan takah chuan, “Tunah chuan sakei zinga mi kan lo ni ta si a,” tih thu hlaah a fanu Keimingi chu Keizingi te pawh an ti thin bawk niin Hualtu upa te’n an sawi. Hlawndawhthanga keimia a chan hnu chuan an chhungkhat leh an thlahte chuan sakei reng reng an that thiang ta lo a ni. Keimingi pa Hlawndawnthanga u Zachhuman fapa Fanaia a nei a, Fanaia’n Pakhupa a nei a, Pakhupa’n Khawtinnawla a nei leh a. Khawtinnawla hian Chhanruanga a nei a, Chhanruangan Rorehlova a nei a, Rorehlova hi Lallula ṭhianpa, inkawm ngeih em em an ni a, unau ang maia inen zui an ni. Lal a lo nih hnuah a ṭhianpa Lallula khaw hrul zelah khua a din a, Zopui khuaa Lallula a awm laia Thlanrawn a rawt ṭum pawh khan a ṭangkai hle a ni,” tiin a ziak a.
Chhantea Pautu hian Zachhuma leh Hlawndawhthanga te hi kum AD 1578-1580 lai vel niah a ngai a, Keimingi leh Hualtungamtawna hun lai chu 1608 AD vel niin a ngai. ‘Fanai chanchin’ tih lehkhabu ziaktu Rorehlova thlah kal zel F. Sapbawia chuan Fanaia hun lai hi A. D. 1570 velah a ngai a, Hualtu khaw pa Burma rama rawngbawla awm thin, SDA Pastor ni zui ta Pastor Zakhuma Kawilam (L) chuan Burma-a a han awm laiin Burma sikul zirlaibuah chuan Hlawndawhthanga hi AD 1500 vela mi a nih thu a chuang niin a sawi, a ti a. Hualtu khaw hming put chhan hi Hualtungamtawna awmna khua a nih vanga ngai an awm laiin Ngamtawna chu Hualtua a rawn awm hnuah Hualtungamtawna hming a pu ta nia ngai an awm bawk, tiin a sawi. (https://www.facebook.com/group...)
Laltlanthanga Pachuau chuan, “Hlawndawhthanga hi Ṭhatinkuala fapa upa ber dawttu, pi pu nuna keimi lalram chhuan nga lai dintu a ni a, a thlah kal zelte chu Hlawndo hnam te hi an ni,” tiin a lo ziak a (Keimi leh Zawlaidi, phek 3, 2013). Saphovin chinghnemi (werewolf) an nei a, an sawi lar thiamin film-ah te an siam a, an thawnthu leh an thuhla ti hausatuah an hmang thiam hle. Ṭhianpa Sangzuala, MZU-a Mizo zirtirtu chuan Saphovin chinghnemi an neih aia ropui keimi kan nei a, Lalruanga leh Keichala thawnthuah chuan keimi khua hial kan nei a ni,” tiin min hrilh a. A dik ngawt mai. Thawnthu kan ti tak nang a, thawnthu phuahchawp an ni mai lo va, mihring leh sakei ni ve ve, keimi Hlawndawhthanga fate leh a chhuan kal zelte chu North Cachar Hills-ah khuan khaw nei thamin an awm niin Chhantea Pautu chuan a ziak a. Haflong velah khuan Hualtungamtawna thlah, a fanu lama a thlah kal zel an ni awm e, in za emaw vel an la awm a, fa pahnih khat lek lek an neih avangin an inthlah pung hlei thei lo niin an insawi.
Rama Chhangte Youtube channelah hian Laiawrhthangan keimi a kahhlum thu ngaihnawm tak a awm a. Rama Chhangte hian Pu Nia, Kolasib mi a kawmnaa Pu Nia sawi chu a ni a. Pu Nia nupui pianpeng (cousin) Laiawrhthanga, Pa Thanga tia an koh chuan Lailungchhora, North Cachar Hills-ah keimi a kap a, chu keimi chu Khasi a ni a, a farnu nen chauha awm an ni a. Ni khat chu a pain sakhi sa ei a chak thu a hrilh avangin Pu Thanga, pasalṭha sa kap thei chuan sakhi kah tur zawngin lovah a feh a, an lo rala a ṭhut lai chuan an thlama Khasi pa lut chu a hmu a, a iptepui pawh a bang nghe nghe a. Pu Thanga chuan an lo aṭanga vaua Khasi pa lut chu a thlir zel a, a thang hlan chuan a iptepuiah chuan engnge awm tiin a va en a. Lung naran pahnih leh hrui tawite chauh hi a lo awm a. Vau aṭanga Khasi pa lo chhuak leh chu sakei a lo ni ta tlat mai a, Pu Thanga te thlamah chuan a lut leh a, a iptepui a lo hawn avang chuan ni maw, mihring rim chu rawn chhuiin Pu Thanga awmna chu a rawn pan ta a. Pu Thanga chuan a kahhlum loh chuan a thi ngei dawna inhriain a lo kap a, an thlang kawrteah chuan an mang khawhna mau chhehrâwpah chuan a zu tla ri bur ta mai a. A thih leh thih loh a zu chian a, sakei kâwngah chuan hrui a lo insuih ṭet mai a, Vaihovin hri danna an ti nge, an bânah te dâr an bun ang hi hruiah chuan a inṭawn a. A kut vei lam zungte ûah hian zungbun a bun bawk a, a lo thi fel der tawh a. Khaw thimah an khuaa lutin a pa hnenah Khasi pa, sakeia chang keimi a kahhlum chungchang chu kimchang takin a hrilh a. A pa chuan an makpa a kohtir a, an pathum chuan tuthlawh kengin an thlam sir kawrtea keimi ruang chu an phum ta a ni. (
)
Pathian zarah kan dam ang a, kar leh lamah Hlawndawhthanga leh keimi chanchin hi chhunzawm kan tum ang.