Lalhruaitluanga Ralte

Guest writer

Lalhruaitluanga Ralte

Mission Vengthlang

Sulhnu 206 : Keimi kah thu leh man thu

Keimi thawnthu kan neih zingah Hlawndawhthanga te unau sakeia an chan thu leh an thih dan kan sawi tawh a, an thlahte leh a unaute thlah kal zel chanchin pawh kan sawi tawh a. Keimi dang pasalṭhain an kah leh an man thu sawi leh kan tum ang. Keimi thawnthu hi kan sawi tawh angin Asia khawmualpuiah hian ram hrang hrangah kan nei a, film-ah te pawh eng emawzat chu an lo siam tawh a ni.

Pu T. Lalhmingthanga, Kanhmun khaw pasalṭhain Assam rama an sai ramchhuahin keimi nia an hriat, a hmuh thu a sawi a, sakei danglam tak, a dum a ni a. An ramchhuahna chu Karimganj, Patharkandi chung chho vel, Kanhmun aṭanga km. 20, 30 emaw vel niin a sawi a. A sawi dan chuan chu sakei hniak an hmuh chu kezungṭang panga nei a ni a, sai kha a zui a zui ve mai a. A hniak chauh an hmuh a, a sakei tak an hmuh hma pawhin kah chakna reng reng a nei lo va, a sakei tak chu hmuh palh a, kah loh theih loha a awm kha a hlau zawk tlat mai a ni. Lui dung an zawh chhoh laiin chu sakei chuan lui hnar lam aṭangin a rawn zawh thung a, sakei lian tak chu a ni lo. Tichuan, T. Lalhmingthanga chuan lui hnâr rawn zawh thlaa anmahni tawk zawnga sakei lo kal chu a han hmu thut mai a, ko sang ang reng takah hian a zuang chho zawk mai a. Sakei dik tak ang a ni a, koa a zuan chhoh laia a mei kawh ngoh pawh chu sakei mei a ni a, amaherawhchu, sakei dum, eng rawng dang mahin a pawlh ṭial loh a ni. A sawi zel dan chuan, sa dangte chu han hmu hlauh ila, han kap pawp ila, tih kha a duhthusam a ni a, chu ke zungṭang panga nei sakei chu hmuh loh theih kha a duh a, amahah thawktu eng emaw awmin kah chakna reng reng a nei lo niin a sawi (

).

Kum 1950 lamah khan Pachhunga, Lungdar khua chu Burma sipaia ṭang turin a chho va, Mizo dang pawh an lo ṭhahnem hle a. Burma ram chhungah hel pawl an awm neuh neuh avangin hmun hrang hrangah patrol-in an chhuak reng a, Pachhunga chu 102 force sipai zingah a hming a lar hle a ni awm e. Ṭum khat chu Shan rama khaw tê pakhat aṭanga chawhma kal velah hian ngaw chhah takah an inkulh a. Chawhmeh tur ramar kah tumin Kawl sipai nen an inzui a. An riahhmun aṭanga hla vak lo ṭiau phoah hian sakei hniak lian tak an hmu a, sakei hniak chhungah chuan Pachhunga pheikhawk chu a thawl hal hal a ni. Pachhunga chuan chutiang khawpa sakei lian chu sairal an tih sakei chi hi niin a ring a, Kawlpa chuan sakei hniak thar tak, lian em em mai an hmuh chuan haw leh a rawt chul mai a ni. Mahse, Pachhunga chuan a hruai zel a, kawr dungah an inzui ta zel a, ramar riahna chhaka thing tlukar bulah chuan khua nghah thim an tum ta a. Thing kâkah Kawlpa chu a ṭhu a, Pachhunga pawh thing dang lerah a ṭhu bawk a. Khua a thim ṭan chuan an chhak mual aṭanga chuan patling aw tih hriat tak mai hi a rawn nui thla uarh uarh a. Rei loteah an ṭhutna thlang lamah chuan sakei lian tak mai hi a lo chhuak ta a, a lu chu arbawm tiat a ni. Chu sakei chuan kawng ruh hlui chu zawh thlain kawrah chuan a kal bo ta a ni.

Ṭum khat pawh an patrol-naah an lui kai tum chu a len avangin lui kamah raw hung bulah riahbuk an sual a, chutih lai chuan an chhak aṭangin lung ṭhil a rawn invawm ṭhin a. Zan dar riat velah chuan an riahna chhak tlang aṭang chuan nui uarh uarh ri an hria a, Pachhunga chuan sakei a ni tih a hre nghal a. A sawi dan chuan an riahbuk a rawn vel a, lung indensiaka lungin lei a den nghawr dup dup ang hian sakei chuan lei chu a beng nghawr dup dup mai a ni. Pachhunga chuan a sihdetin a han chhun kual a, sakei chu lui kam lungpuia ṭhu chu a va hmu a, kah tuma a silai a lak laiin a zuang tho a, mahse, a kap hman ta tho va, a luah ngei a kap fuh a ni. A thi tur chalchang chu Kawl sipaiho chuan an thlir ṭhap a, lui kawr tuilianah chuan a tla thla a, a len bo ta a ni. Chumi zan chuan mut zai pawh an rel thei mang lo va, khua an nghak vâr a. Zingah chuan kawr kamah chuan diar pakhat a uk leh a duma inṭial hi an chhar a. Kawlho chuan chutia sakei thihna bula diar an chhar chu a râp a, hmawlhin an pir a, luiah chuan an paih a, tui chu an lenthlak tir ta a ni.

Tluang takin Namsam khua an thleng a, an kir leh lam chuan an inkulhna hmunpui an thlen hmain Shan khaw pakhatah an chawl a. Chumi khuaa cheng puakphur pahnih chuan an chhaka Hmaihangho lo chhukin, an khuaa nu pakhat a bo thu an rawn sawi a. Khawchhiat nasat lai a nih avangin tui lianin a la a nih an ring hlawm a, a inthuamna leh a diar khimte an han sawi chuan an diar paih tak rawng chiah mai kha a ni a. Pachhunga te awmna sipai camp-ah pawh a kal thu an rawn sawi nghe nghe a ni. An inkulhna hmunpui an thlen hnu chuan Pachhunga te chuan an sakei kah ni leh Hmaihangnu bo ni te, a inthuamna leh a diar khim rawngte an inan avang chuan an sakei kah hlum tak kha keimi an tih hi a lo nih dawn hi an ti ta a ni. Chu chu kum 1968 September thla kha a ni awm e (

)

Kum 1969 khan MNA K Battalion-in keimi an man thu sawi a awm a, chumi chanchin chu Rama Chhangtein MNA K battalion-a awm Ng. Huatchina a kawmnaa Huatchina sawi chu hetiang hi a ni: Mahmuam khua aṭanga hla loteah K battalion chu an inkulh a, T battalion leh K battalion te hi inhnaih tea awm an ni a, an inkarah sazuk lui a luang a. Chuta an awm lai chuan keimi an tih chu EPR-ho chuan an hlau em em mai a, anmahni pawhin an kal ngam mang lo va. A hmain sai veng pahnih chu keimi chuan a lo ei tawh a, chuvangin khua leh khaw inkarah pawh an kal ngam meuh tawh lo va. Sai veng an tihte hi thingkittu, sai hmanga an thing kih luang luia hnuhtirtu leh a thlang lama sai hmang thova lo la chhuaktute an ni. EPR hi Huatchina sawifiahnaah chuan border duty te an ni, a ti a, East Pakistan Rifles tihna a ni. Chung thute chu Mizo sipaite chuan an hmuh ve loh avangin leh an hriat ve loh avangin hlauh enah pawh an en lo va. Vawi khat chu T battalion BSM kha Marasia-ah bazar turin a kal a, a lo haw lamah chu keimi chu a hmu a. Chu ramsa mak tak mai chuan kawng chhak lam thing phenah a lo chang a, beih tuma a rawn thlek lai chu a kap a. Mahse, a kap fuh lo va, a tlan chhe ta a. BSM tih hi Battalion Subedar Major tihna a ni a, Marasia hi Marma hnam, Buddhist sakhaw betute awmna khaw hming a ni awm e.

T battalion BSM-in keimi a kah ṭhelh chu K battalion awmna lam panin a tlanchhe ta a. An officer quarters awmna lamah a tlan ta a ni. Huatchina sawi zel dan chuan, “Thing bulah hian a ding a, Pu Ruaia hian, ‘E, samak tak mai a lo kal tlat mai, ka kap dawn’ a ti a, a kap ta ṭhuai ṭhuai a. Engah nge i kah ngawt tia an zawh chuan, ‘Ka kah loh chuan a tlan bo mai dawn asin, ka ti a, ka kap ta a ni’ a ti a. Mahse, a kap ṭhelh a, a tlan leh ta a. A hnuah chuan K battalion-a miho chuan an lo hual a, an man ta a ni,” tiin Huatchina chuan a sawi zel a, “Kei hi pate sa ṭha an tih ang hi ka ni a, fit 5 chang chang ka ni a, chu keimi nen chuan kan intiat vel niin ka ṭhiante chuan an sawi. Chu keimi chu sakei angin a inlan lo va, mei a nei a, a hmul chu zawng hmul ang hi a ni. Hmul sei tak pawh a nei lo va, zawng buang kan tih ang hi a ni mai. A kal pawhin a tlan pawhin keimahni mihring ang chiah a ni. A zahmawhte pawh hi mihring pangngai ta ang chiah hi a ni. Ha, ngho ṭha tak a nei a, chu chu a chhawr thiam em em a, a kut tin te pawh a ṭha em em a. Thing lawn te hi, kei chuan a lawn lai chu ka hmu ve lo na a, a sam em em mai an ti. Mihring anga han ngaih tur chu a ni si lo, ṭawng pawh a ṭawng thei lo,” tiin a sawi a. Khatia an hual bet kha an zinga mi Zohminga chu man turin an tir a, a va man a, a hnungkhirh nghal a, tichuan an kai chhuak ta a ni. Tal pawh a tal lo va, a lo bei hek lo, ngawi rengin a lo inmantir mai a ni.

A sawi zelnaah chuan khatia an man ta kha an awmna bulah chuan a ban pakhatah hian chain-in an thlung a, zana an mut hlanin a chain chu a pawt chat a, a tlan bo ta daih a ni. Chuta chin chu a thawm an hre zui lo va, tumahin sawi zui tur an hre lo. He keimi an man kum hi Huatchina chuan kum 1969 lai kha niin a sawi. Zawng ang tak ni si, keimi an tih chhan chu Huatchina chuan a hre lo va, mihring pawh pahnih lai lo ei tawh, ramhnuaia khawsa ramsa mak tak a nih avang khan keimi tiin an sawi ta mai niah a ngai (

)

Pathian zarah kan dam ang a, kar leh lamah thil dangin chhunzawm kan tum ang.