Lalhruaitluanga Ralte

Guest writer

Lalhruaitluanga Ralte

Mission Vengthlang

Sulhnu 218: R. Dala ten Suez Canal an zawh

Kar hmasa khan R. Dalaten Tuipui Sen an thlen thu kan sawi kha a ni a, kha kha kan chhunzawm ang.

November ni 13, Nilaini chuan, “Zing ka thawhin Gulf of Suez a kan lo awm tawh. Chhuntawii & Thangi thawn tur ka ziak. Chhunga ta tur nen, Zana Suez kan thleng a, chuta Daktawrin min en vek. Zana canal-a kan lut ta. Lekhate kan thawn ta. Waist Coat ka ha ṭan,” tiin a ziak a.

Ni 14, Ninganiah chuan, “Suez canal a nilengin kan kal. Tlaia Port Said kan thleng. Tebawnga lekha ka thawn a, Thangi Post Card ka thawn. Tlangvala nen Port Said khawlaia kan leng. Mutna kawr leh lukhum cap ka lei. Kawr lum leh kekawr lum ka ha ṭan. Dr. Sapin vantlang zinga chaw a ei ta. Zana mawsawlman pakhat nen Pathian thua kan inhnial a, Sap ho vin min ṭanpui chiam,” tiin a ziak leh a ni. R. Dala hian Mizo ṭawng a thiam ṭha lo emaw kan lo ti palh ang e. Mizo ṭawng thiam tak, Kristian Tlangau Editor hmasa ber a ni a, Presbyterian leh Baptist kohhran inṭawm hla buah pawh a hla lehlin 4, a phuah 2 leh a siam 1 a awm a, Mizo ṭawng mawi tak tak a ni hlawm. An hun laia an hman dan angin Mizo ṭawng a ziak a ni zawk e.

November ni 13 zingah chuan R. Dala te chuanna City of Manchester lawng chuan Gulf of Suez a thleng a, Suez litengsawl hi a tuipui zawnga kan sawi chuan Tuipui sen kha a ni. Suez khawpui hi khawpui hmingthang tak a nih avangin a hming hi an puttir a ni. Suez khawpui an thlen hian Daktawrin an hriselna a lo endik vek a, endik loh chu kal tlang an phal lo a ni. Hetianga lawnga chuangte hriselna an endiksak hi hman lai aṭanga an lo chin tawh a ni a, hrilêng hlauhawm an kai em, inkaidarh awlsam tak hri an kai em tih leh lawnga chuangin an mamawh huna an ràwn tur daktawr leh damdawite an kawl ṭha em, tih te an lo endiksak a ni. Lawnga daktawrte hi Naval Surgeon an ti deuh bik a, an zin chhuah hmain lawng lian tin hian an nei ngei tur a ni. R. Dalan waist coat a hak ṭan thu a sawi hian awmze pahnih a nei a, khua a lum vak tawh lo va, a la vawt viau si lo tihna a ni a. A dang leh chu khawmualah an kai fo tawh dawn a, awmhmun kawr ngawta khawlai len chu a mawi lo ve, tlema zahawm deuha inchei a hun ṭan tawh e, a tihna a ni. November ni 14 zanah canal an lut ṭan a, mel 120 a sei luankawr an lut ṭan tihna a ni. Canal hi luankawr satliah a ni lo va, lui leh lui emaw tuipui leh tuipui emaw, khawmualin a daidanna an laih tlang hnua tui pahnih infina an siam hi a ni a, lawng kal theih nana siam a ni ber mai.

Times of India-in a sawi dan chuan ‘Khawvela canal upa ber chu’ China rama The Grand Canal an tih hi a ni a, Isua pian hma kum 500 laiah khan an lo siam tawh a ni. Wu khaw lal Fuchai-a chuan insumdawn tawn nan luankawr siamin bul a lo ṭan tawh a. Luankawr upa ber ni mai lovin khawvela luankawr sei ber a ni a, mel 1115 laia sei a ni (https://timesofindia.indiatime...). He luankawr bang an siamte leh bang chunga kalna an siam te chu hmuhnawm naran a ni mai lo, a hun lai ngaihtuah chuan thil mak a tling a ni. Tunah chuan heng luankawr hmun eng emaw zat chu UNESCO World Heritage Sites-ah la lutin tihchhiat emaw khawih danglam thei loh emaw tura vawnhim an ni tawh a ni. (https://www.whiteclouds.com/to...). Lui pali lai tan tlangin lui thar an siam a ni ber mai awm e.

November ni 14, Ningani chuan Suez khawpui aṭanga chhuakin Suez Canal chu an zawh ṭan ta a. Tun hma chuan Europe khawmualpui aṭanga Asia khawmualpui pan tur hian kawng thui tak zawh a ngai a. Tirhkoh Paula te zinna Mediterranen tuipui aṭangin Africa khawmualpui hel chhuak vekin Indian Ocean tuipuiah an lo lut ṭhin a. Zin kawng mel 12,300 ni ṭhin kha Suez ram ringrek an laih chah hnu chuan zin kawng chu mel 4350 emaw zetin a tawi phah ta a ni (https://infinitylearn.com/ques...). Ram ringrek hi Sap-ho chuan Isthmus an ti a, Isthmus of Suez chuan Asia khawmualpui leh Africa khawmualpui hi a suih zawm a, chu Suez ram ringrek tak chu a ni an laih chah tak chu ni.

Isua pian hma kum 1850 lamah tawh khan luankawr siamchawp hi Aigupta lal Pharaoh-te khan an lo ching tawh a ni awm a, a ching hmasa ber a ni. He Suez ram ringrek lai hi thlaler hmun a ni a, chutih laiin dil eng emawzat a awm bawk a. Tuipui sen tui chu luankawr siamin ram rovah chuan an luan chhuahtir a, dil ṭhenkhatte pawh an sah bawk a. Chutianga Aigupta miten luankawr siamchawpa tui lakna an lo siam chu France lal Napoleon-a khan a hmun ngeiah a va endik hlawm a, an tih dan entawn chuan tuipui pahnih inluan fintir chu a theih dawn em tih an enho a ni. Heng hun lai hian France hian Egypt hi an luah a, chu chu kum 1798 aṭanga 1801 lai kha a ni. Kum 1834 leh kum 1846-ah France sawrkar chuan tuipui pahnih infintir chu a theih dawn em, tiin an va zir leh a.

Kum 1854-ah luankawr siam chawpa tuipui pahnih infintir phalna a lo awm ta a, kum hnih hnuah Suez Canal Company chu luankawr sial phalna leh an siam zawh aṭanga kum 99 chhung a enkawl zui phalsak a ni a. A phalsaktu chu Egypt sawrkar a ni a, a sialtu tur hi French company a ni. Kum 1859 aṭangin luankawr chu laih ṭan a ani a, kum 1869, August thlaah laih tlang a ni a, November ni 17-ah hawn a ni ta a ni (https://www.britannica.com/top...).

Suez Canal chu ni khat kal a nih avangin R. Dala hian November ni 14 zinga Suez khua aṭanga an chhuak chu tlaiah Port Said an thlen thu a ziak a. He khua hi Hmar lam aṭanga Suez Canal inṭanna a ni a, chhim lama a tawpna chu Suez khawpui hi a ni. Port Said khawlaia Saptlangvala nena an lenchhuah hun lai hian lawngchawlh hmun lun tak a ni tawh a. Hnam chi hrang hrang fuankhawmna a ni a, nunphung chi hrang hrang intawhkhawmna a nih avangin ṭawng chi hrang pawh a tam hle awm e. Mediterranean tuipui kam mel 20 vela inpharh Port Said khuaah hian R. Dala te zin lai hian mihring 60,000 vel an awm a (https://en.wikipedia.org/wiki/...), a hnu kum hnih lawka Khawvel Indopui 1-na a lo chhuah khan he khua hi a lo ṭhang ta hluai a. Lawng chawlhna pawimawh tak lo ni chhovin, khualzin leh sipai phur lawng chi hrang hrang an lut chhuak ta zut mai a ni. Sik leh sa pawh kum tluana vawt lutuk lo, lum lutuk lo a ni awm e. Mediterranean tuipui kama awm a nih ang hian tuipui boruak avangin nipui lum lai ber pawhin 32 degree vel a ni a, thlasikah degree 20 vel a ni. Aizawl sik leh sa nen a induh awm hle mai.

Dr. Fraser-a dam lo hi kan sawi tawh ṭhin ang khan a na â kha a ni a, a nupui enkawl a duh lo reng a, mi zinga awm a duh lo bur bawk a. R. Dala awmpui a duh ber a, Saptlangvala tlawh pawh hi a phal ṭhin bawk a. November ni 14 aṭangin mi zingah chaw pawh a ei duh ta a, a dam zel a, a rilru pawh a pangngai ṭan tihna a ni ang chu. Lawnga an chuan laia R. Dala leh mosolman pakhatin Pathian thua an inhnial hi a ropui khawp mai. Sap ṭawngin an inhnial tihna a ni dawn a, Sap ṭawng a thiam hle tihna a ni a. Pathian thu a hre hle tihna a ni ang a, Pathian a rinna leh Pathian a hriatna a chiang hle a ni tihna a ni bawk ang. R. Dalan a hnialna chu dik an ti a ni ang chu, Saphovin an lo ṭanpui luai luai chhan chu. Kristian vs Muslim zawng pawhin an inep tihna a ni ve bawk ang.

Pathian zarah kan dam ang a, kar leh lamah R. Dal a te zin thu hi chhunzawm kan tum ang.