Lalhruaitluanga Ralte

Guest writer

Lalhruaitluanga Ralte

Mission Vengthlang

Sulhnu 221: Dr. Faser-a leh Zoluti ten bawih ban turin theihtawp an chhuah

Kar hmasa khan Dr. Fraser-a leh Saptlangvala leh Zoluti ten Mizorama bawih ban tura sawrkara hma an lak chhoh dan tlem kan ziak kha a ni a. Kha kha kan chhunzawm ang.

Kan sawi tawh ang khan kum 1913 tir lam vel aṭang khan Zolûti leh Fraser-a te inkawp chuan Assam sawrkarah an bei zui zel a. Assam ram pawh British hnuaia an luh khan an bawihte chu ban an nih vek thute sawi chhuakin, “Mizoram pawh British hnuai a nih tawh avangin bawih chhuah ve vek tûr a ni,” tiin Assam sawrkarah lehkha thawnin theih tawp an chhuah a. Mahse, sawrkar chuan ngaihdan tlang tak a nei a. Kan sawi tawh angin khat tih laia Assam Chief Commissioner Earland-a chuan sawrkarin a awp hnamte nunphung khawih danglam chu pawlitik thilah harsatna a awm thei dawnin a hria a, hnamze mila a awptu ten an awp kha a finthlak berin a hria a ni. Chuvangin Superintendent-te chuan ṭha an tih anga an awp a, zalenna an neih kha ṭha a ti a. General-in-Council pawhin Chief Commissioner thurâwn chu ṭha tiin, “Hmanlai aṭanga an lo neih tawh, an nunphunga bet tlat tawh tihdanglam chu a finthlak lo vang,” tiin an rel ta a nih kha.

Dr. Fraser-a chu ‘thinglubula zawng dan’ ang maiin a kaw tawpa ṭang a ni tawh bawk a, a beih chhunzawm zel a. Prof. Laldena chuan Fraser-a leh a nupui leh Saptlangvala ten hming ziakin King George V hnenah lehkha an thawn a, bawih ban chungchangah chuan inrawlh thuai turin an tur (urge), niin a ziak. A ziah zel dan chuan, Chung lai vek chuan MP John Gardine-a chu Dr. Fraser-a ṭhian a ni a, ani hmang hian bawih ban thu chu kum 1913, June ni 12-ah House of Commons-ah sawichhuah a ni a. Under Secretary of State of India, Mr. Montaque-a chuan John Gardine-a zawhna chhangin, Mizorama Political Superintendent-in Dr. Peter Fraser-a Mizoram aṭanga a hnawhchhuah chu British sawrkarin ṭha a tihpuiin a thlawp thu a hriattir a. Chu mai ni lovin, Aizawla sawrkar hotuten sawi danin, Fraser-an bawih ban chungchang a au chhuahpui vak vak chu mipui fuihpawrhna leh mipuite silai lek duhna hring chhuak thei thil a ni a, a tuartu tur chu mipui an ni zawk ang tih an hlau a ni. W.E. White-a chuan kum 1913, September ni 4-a ‘Indian Witness’ tih a ziakah chuan Fraser-a thiltih dan chu ṭha a tih loh thu a ziak a. Sawrkar chuan ram leh hnamte an awm dan mila a enkawl laia sakhaw zirtirtuin sawrkar kalh zawnga pawlitika a lo inrawlh chu a dem thu a tlangaupui ve bawk a (https://proflaldena.blogspot.c...).

Chutianga sawrkar lama an khawk viau lai pawh chuan Fraser-a leh Zoluti te chuan London lamah British sawrkar an nawr zui ngar ngar a, India ramah British India sawrkar an nawr zui zel bawk a. Chu chuan rah a chhuah ta a, Prof. Laldena sawi dan chu hetiang hi a ni. A hmasa berah chuan ‘Bawih’ tih ṭawngkam hi hman tawh loh tur a ni. A dawtah chuan ‘Bawih man’ pek chu miin a in man chawia mi a luahtir a, luah man a lo pek lawk ang chi chiaha ngaih tur a ni. A dawt lehah chuan ‘Bawih man’ chu Rs. 40 aia tam phut tur a ni lo, tih te bawihin a pu lo chhuahsan ta se, tihluihnaa lak let theih a ni lo ang a, a lak let duh chuan court-ah a dil ang a, an ngaihtuahsak ang tih te. Bawih tupawhin a pu enkawlnaah a lungawi loh chuan a duh huna chhuak turin zalenna a nei ang a, bawih a nih duh tawh loh thu court-ah a thlen thei ang. Heng bakah hian lal leh mi naran inkarah inthliarna siam loh tur a ni, tih te a ni a. Hetianga inenkawlna thar an duan hi Secretary of State for India, Mr. Austen Chamberlain-a chuan kum 1915, October ni 29-ah chuan Governor-in- Council hnenah lehkhathawnin a hriattir a. British sawrkar hnuaiah bawih reng reng ban vek tawh tur a ni a, India sawrkar leh tualchhung inenkawlna zawng zawngah bawih ban tura chak taka hma lak tur a ni, tiin a hriattir a ni ((https://proflaldena.blogspot.c...).

He lai thu hi C. Hualkungan ‘Mizote leh Chanchin Ṭha’ tih a ziakah chuan heti hian a ti ve bawk a, “Bawih neih thu chuan boruak a siam ta zêl a, England-ah chuan British rorêlna dik ṭantute leh dân kengkawngtute inkârah inhrui pawhna a siam ta zêl a. Fraser-a ṭhian pakhat Noel Buxter-a M.P. chuan Mizorama bawih b^n thu chu Parliament-a sawiho tûrin a thlen ta a. Kum 1914 July ni 11aṭanga August ni 3 chhûng khân House of Common Parliament Session chuan India ram chhûnga semi-slavery chungchâng chu an sawi ta a. Kum 1833-a British Empire chhûnga bawih bân thu an lo puan tawh dungthûlin Lushai Hills-ah pawh bawih bân tûr thu an puang ta a. Kum 1915-ah Kumpinuin Assam sawrkâr hnênah bawih bân thu chu bawhzui tûrin a hriattîr ta a ni, tiin.

Pathian zarah kan dam ang a, kar lehah chhunzawm kan tum ang.