Lalhruaitluanga Ralte

Guest writer

Lalhruaitluanga Ralte

Mission Vengthlang

Sulhnu 231: Zolutin tu a neih loh avangin an chithlah a tawp

Kar hmasa lamah khan Zoluti London-a an khawsak laia Mizoten an zu tlawh thu kan sawi kha a ni a, tun ṭumah chuan Zoluti thlahte sawi kan tum ang a, kan thu lakna chu Zoram Varṭian a ni ang.

Kan sawi tawh ang khan kum 1907-ah Sap Upain Challiana leh Chuautera Sap rama a hruaiin London khuaa Exeter Hall-ah Zoluti nen an intawng hlawl mai a, a sawm angin Zoluti te inah an va riak ta nghe nghe a ni. Anni pahnih hi a hnuah Baptist Church of Mizoram Pastor an ni ve ve a. Chumi hnua Zoluti tlawh lehtu chu Mission Veng Presbyterian Kohhran Upa hmasa ber R. Dala a ni a, kum 1912-ah Dr. Fraser-a Sap ram haw khan a hruai thla ve a. Thla 6 a cham chhungin London-ah Zoluti chu an va tlawh chhuak a ni. Kum 1924-ah Sir Herbert Lewis-an a fanu Hmeichhe sikula thawk Kittie Lewis-i tlawha Aizawla a lo zin khan Mission Veng Presbyterian Kohhran Upa Ch. Pasena kha an kalna apianga ṭawnglettu leh anmahni kaihruaitu kha a ni a, a haw thlak leh rualin Pasena chu Sap ramah hruai thlain London-ah kum khat lai lehkha a zirtir a nih kha. Pasena hian Sap rama a zir chhung hian London-a biak in pakhatah Zoluti nen an inhmu a, lengah a sawm a, a va riak nghe nghe a ni.

Kum 1960-ah Baptist Church of Mizoram Pastor H.S. Luaia chu Sap rama a awm laiin Zoluti faten an ina riakah an sawm a. Zoluti chu a thi tawh a, a fanu naupang zawk te nupa chuan Zoluti fanu upa zawk, pasal nei lo chu an awmpui a. Zolutin Mizo a ngainatzia leh Mizo thawmhnaw leh tuibur te a hlut ṭhinzia te an lo hrilh a ni. Kum 1962 khan Rev. C.L. Hminga chu Manchester University-a a zir laiin Serkawna thawk ṭhin Zosap Pi Zoduhi leh Pi Zomuani te tlawhin Bristol-ah a zin a. An hnen aṭang hian Zoluti fate chu Taunton khuaah an awm a ni tih a hre ta a. An ina leng tura a va zin chu rel station-ah an unauvin an lo hmuak a, thingpuite inhovin an inah chawhlui an kilho ta a. An in chu tlang pawng deuh laiah awm a ni a, in nuam tak a ni. Hlim takin an inkawm a, Zoluti chanchin tam tak an lo hrilh a, an lo duat hle a ni. Kum 1975 khan Rev. Hminga hian research a tih laiin a zu tlawh chhuak leh a, Zoluti fate chu an lo upain an lo bawrhsawm hle tawh a. An in ṭha tak pawh an lo tuaihnum hlei thei tawh lo a ni. Hemi kum hi Mizovin Zoluti te chhungkua kan tlawh hnuhnun ber a ni ta a ni.

Zoluti hi kum 1866-ah a piang a, kum 1871-a Mizoten an man khan kum 5 mi a ni. Kum 14 a nihin High School a zova, kum 19 a nihin college a zo leh a. Kum 21 mi a nihin kum 1887 khan Innes Howie nen an innei a. Zoluti pasal Innes Howie-a chanchin hi hmuh tur a vang hle a, Scotland rama Elgin khaw mi a ni tih leh Zoluti nen college khata kal an nih thu chu a hriat theih a. Howie-a hian a vawi khat hmuhnaah Zoluti hi a hmangaih nghal a, an inngaizawng zui ta a. Zoluti kha sikul Headmistress a nih hnuah an innei a, an inneih hnu hian London-ah an insawn a, dawrte siamin khawsak pangngai tak an ni chho awm e.

Sawi tawh angin fa 3 an nei a. An fa upa ber Frank-a chu kum 1888-ah a piang a, kum 19 a nihin Khawvel Indopui pakhatna lo chhuakah khan British sipaiah inpein France-ah an kal a, vanduaithlak takin bomb puakin a pumah a per a, thi chhuak reh thei lo avangin a kum 1917, March ni 11-ah thi a, ramhnuaiah phûm a ni. A dawtah Margaret D. Howie (Molly-i) chu kum 1897-ah a piang a, lehkhathiam thei tak a ni a, College pawh a zir zo va. Amaherawhchu, pasal nei lova awm a ni a, kum 1975-ah chuan a hriselna a ṭhat loh em avangin a naute nupain a duh lo chungin tar enkawlna inah an dah a. Kum 1980 hnu deuh khan kum 83 zeta upain a thi nia hriat a ni. Sap rama Mizo zinte chu a lo kawm a, duat takin a lo dawngsawng ṭhin. Zoluti fa tlum ber Mary Douglas Howie (Peggy-i) chu kum 1899-ah a piang a, a naupan lai aṭangin naupang harhvang tak a ni a, sikulah pawh infiam leh thil dangah a inhmang hle awm e. Douglas Hill-a nen an innei. Peggy-i te nupa hi an thih kum kan hre chiah thei lo va, kum 1979 kha chuan an thi ve ve tawh tih hriat a ni. Anni nupa hi Zoluti thlah kal zel tur awm theihna awm chhun an ni a, vanduaithlak takin fa an neih loh avangin leh Zoluti fanu upa zawk Molly-i chu pasal nei lova tar thi a nih avangin Zoluti chuan thlah kal zel a nei ta lo va, a tawp ta a ni.

Zoluti chu kum 1950, March ni 18-ah kum 84 miin a thi a, a thih lai hian a fanu naupang zawk Peggy Douglas-in a enkawl a, hmeithai ve vein an inenkawl a nih chu. Mizorama Chanchinṭha thlen nana Mizote thinlunga hmun pawimawh tak luahtu Zoluti te chhung hi an ni a. Chi thlah chhawng zel nei lova an boral zo ta mai hi an uiawm hle a ni.

Pathian zarah kan dam ang a, kar lehah chhunzawm kan tum ang.