Lalhruaitluanga Ralte

Guest writer

Lalhruaitluanga Ralte

Mission Vengthlang

Sulhnu 235 : Mizo Kristian hmasa ber Thangkunga te unau?

Kar hmasa lamah khan Thangkunga leh Thanghlianga te hi Kristian hmasa ber an ni thei ang em, tih kan sawi kha a ni a, kha kha kan chhunzawm ang. Kan thu lakna chu Lalromawia thuziak: Anni hi Mizo Ringtu hmasa an ni thei ang em? Thangkunga leh Thanghlianga) tih kha a ni leh ang..

Kum 1891 March thla tawp lamah Rev. Williams-a te Dokhama ina an thlen laiin Thangkunga kum 15 mi leh a nau Thanghlianga kum 12 mi chu an pu Dokhaman Pathian thuawihah an hming pe tura a tih angin lawm takin an hming an pe ta a ni, tiin Lalromawian a ziah thu kan sawi tawh a.

Heti hian a sawi zel a: “Kum hnih khat chauh hemi hnuah hi chuan Aizawlah an awm zui ta a nih hmel e. Dokhaman, “Hnathawk rual in ni ve tawh, in khaw lamah haw phei ve tawh rawh u,” a ti a, Sumsuihah an haw phei ve leh ta a ni. Chumi hnuah pawh ringtua hming an pek chu an zahpui ngai lo va, an chhuang em em zawk a. An ṭhiante hnenah pawh an sawi an sawi ṭhin a ni. An nuin rei a dampui tak loh avangin fahrah an lo ni ta a, unau inngeih leh ṭangrual ṭha tak an nih avangin rethei bakberh lutuk chuan an awm ngai lo. A hnu zelah chuan an laina hnai leh hnai lutuk lo deuh pawh an anpui fahrahten an rawn fin ve zel a, chhungkaw hung tak an lo ni ta a. Member sawm chuang zet an ni reng a, sawmhnih han hawlh thuak thuak chang pawh a awm. Hetiang an nih avang hian zingah te an lo leng darh nasa a, chaw ei tura inkohkhawm a harsat avangin bawngtuthlawh fang an khai a, tukṭhuan ei hun hriat nan an vaw ṭhin. A lo reiah phei chuan khawtlangin tukṭhuan ei darah an hmang a, Pu Thangkunga ten dar an vuak chuan, ‘Chu, tukṭhuan ei dar a ri ta, chaw ei siam rawh u,’ an ti ṭhin.

“Zosapten zirna sikul an din takah khan Thangkunga chuan hlo thlovin a nau Hlianga chu lehkha a zirtir a, tluang taka zirin Upper (pawl 6) chu ṭha takin a zo va. Hmuifangah Zirtirtuah thawkin Hmuifang leh Sumsuihah kohhran an din niin a lang. Thanghlianga chu Hmuifang aṭangin kum 1920 velah Lamchhipah an sawn a, Lamchhip aṭangin Lungchhuanah an sawn leh a, hetah hian Kohhran Upaah an thlang nawn nghe nghe a ni. Lungchhuana a chen lai vek hian zirtirtu hna pawh a chawlhsan a, kum 1940 velah Sialsirah a pem a, kum 1950-ah Chhingchhipah a pem leh a, hetah hian thih thlengin a awm ta a ni. A u Thangkunga erawh chu khawiah mah insawn lovin Sumsuihah a awm zel a, unau inngai, inthlahlel leh inzah tak an nih avangin an inkan tawn reng a. Zin tura an inchahna lehkha an dawn tukah khêl lovin an thawk chhuak nghal zel ṭhin. Ringtu an nih an lantirna langsar tak pakhat chu an lehkhathawn kawmah hian chiang takin, ‘Isua lam en fo rawh’ tih hi an ziak zel ṭhin.

“Ringtu hmasa an nih thu, Rev. Williams-a hnena hming an pek thu hi timna leh inthlahrunna nei hauh lovin an chhungte leh midang hnenah an sawi ṭhin. Zosapte chu an chhungteah an pawm hmiah zel a, khua an fannaah pawh an remchan chuan an zui zel ṭhin. Kohhranah an inti neitu em em bawk. Rev. Williams-a hnena hming an pek thu, anmahni sawi ngei hretu heng mite hi biak theihin an la awm: Pi Lianzeli, Serchhip te, Upa Ngairuaia Sumsuih te, Upa P.C. Thangzuala Sumsuih te, Pi Sainguri Sumsuih leh Upa P.C. Thanglawta Dam Veng Aizawl.

“Rev. C. Lalrampara (L), Republic Veng hi Pathian thu a zir hmaa Chhingchhipa zirtirtu hna a thawh laiin Hliangan ringtu hmasaa chhinchhiah a nih leh nih loh thu Synod Office-ah zawt turin a chah a. Pu Rampara lo haw chuan, “Rev. Liangkhaia chauh a lo awm a, ani chuan ‘Baptisma chang chauh kan chhinchhiah, hming pe hmasa leh thil dang chu engmah kan chhinchhiah hauh lo,’ tiin min lo chhang e,” a ti a. Hlianga chuan, “Hming zawng kan pe hmasa ngei a, mahse, thingtlangah (Sumsuihah) kan awm daih a, baptisma-ah chuan kan hmasa lo reng a ni,”” a ti.

“Hlianga tupa P.C. Ringkunga s/o P.C. Biakdawla chu Salem Veng, Aizawlah 20.6.2010 khan a thi a. A tuk vui ni 21.6.2010-ah Rev. C. Lalrampara, Republic veng chu lo kalin a ruang chungah Ringkunga chu Pu Hlianga thlaha mi a nih dan te, ringtu hmasa ber chhungkua an nih dante a rawn sawi a ni,” tiin Lalromawia chuan a ziak a.

Thangkunga leh Thanghlianga thlahte zingah hian ram leh kohhran tana mi ṭangkai an awm nual a. Thangkunga fapa Chalkhuma chuan Cherrapunji-ah theology zirin tirhkoh hna a thawk ve a. P.C. Thanglawta hi Zoram Nationalist Party Spokesman a ni ve tawh ṭhin a, ani hi Thanghlianga tu a ni. Thangkunga fapa Laldailova fate zingah Rev. P. C. Pachhunga chu Synod Office-ah Executive Secretary hna kum 2013-2018 chhung khan a lo thawk tawh a, Upa P.C Thangzuala Sumsuih leh Upa Ramdina Zawlnuam te hi Rev. P.C. Pachhunga unaute an ni. Thangkunga fapa Chalchhawna fate zingah Lalromawia hi kum 1990-2019 chhung khan Synod Office-ah Music Instructor-in a thawk a, Senior Music Instructor-a pensawn a ni a, a unaupa Rev. Hmingthansanga Pachuau pawh Mizoram Presbyterian Kohhran Pastor a ni. Thangkunga tuchhuan pakhat chu Upa P.C. Laldinpuia Bilkhawthlir hi a ni bawk. Thlalaka kan hmuh ang hian Sumsuih thlanmuala Thangkunga thlan lungah chuan ‘Kristian Hmasa Ber’ tiin an ziak a, a phuntu chu a fapa Laldailova a ni.

Tichuan, Mizo zingah Kristian hmasa bera chhal kan nei ta nual mai a, chungte chu: Thangkunga leh Thanghlianga kum 1891-ah Rev. Williams Williams-a hnena Pathian thuawiha inpe, Pu Buanga (Rev. J.H. Lorrain) hriata Pathian thu awiha inpe Taibawnga leh a dam lohpui ke vung kum 1896-ah, Zosaphluia (Rev. D.E. Jones) baptis, Mizo zinga baptisma chang hmasa ber Khuma leh Khara te kum 1899-ah.

Mizoramah hian thil inchuh avanga khua leh khua iner vak mai te, inbe hlei thei lo khawpa awm zui ta te pawh kan lo awm tawh ṭhin a ni awm e. Zosapten thi leh thau pawlh a, a thim a var thlu lova mahni in lum kalsana chhandama kan awm loh hlauva Isua chanchin min lo hrilh tura an lo chhuak vang vang kha a ropuiin kan ngaihlu em em a. Mizo zingah ringtu hmasa bera kan pawm chu tupawh lo ni se, Zosapte inpekna zara Isua ringtu kan lo ni ve ta hi a pawimawh ber chu a ni ngei ang.

Pathian zarah kan dam ang a, kar leh lamah thil dang ziah kan tum ang.