Lalhruaitluanga Ralte

Guest writer

Lalhruaitluanga Ralte

Mission Vengthlang

Sulhnu 236 : The Indian Aborigines Mission

Kar hmasa lamah khan Thangkunga leh Thanghlianga te hi Kristian hmasa ber an ni thei ang em, tih kan sawi kha a ni a. Tun ṭumah chuan Pu Buanga leh Sap Upa rawn tirtu Robert Arthington Jr.-an India rama missionary a rawn tirh dawna mission pawl a din hming kha sawi kan tum dawn a ni.

Robert Arthington-a hi mi hausa tawntaw, Lal Isua a lo kal leh thuai theih nana khawvel ram tina chanchinṭha theh darh zung zung duhtu a ni a. Matthaia 24:14-a ‘Tin, he Ram Chanchin Ṭha hi hnam zawng zawng hriattirna turin khawvel zawng zawngah hrilin a awm ang a; chumi zawhah chuan tawpna chu a lo thleng ang’ tia Lal Isua thusawi hi ataka thlentir tumin a sum leh pai luan chhuahtirtu a ni. A beisei leh duhthusam chu Lal Isua lo kal leh huna lo hmuaktu nih ve kha niawmin an sawi. Chuvangin, Mission Veng kohhran Upa Chalhnuna sawi dan takin, “Chanchinṭha hril ṭulna ram min hriattir zel ula, ka sum hi tui angin ka luantir zel ang” a lo ti awm asin. Chutiang taka Chanchinṭha hril nana phal taka a sum sengtu chuan India ramah missionary 13 lai a rawn tir chhuak a ni.

Kum zabi sawmpakuana tawp lama Arthington-an Africa khawmualpuia Chanchinṭha hril nan sum tam tak a sên huau huau lai chuan, India ram Bengal-a missionary awm mek, Sap rama chawlh hmanga haw Rev. De. St. Dalmas-a chuan Assam ram chhunga tlang mite chu missionary Society-te la thlen phak loh an nih thu a hrilh a (The Harvest Field, A Missionary magazine, July 1893-December 1894, phek 335). Chu thu chuan a beng a verh hle mai a, a ṭhianpa Dalmas-a ṭanpuinain kum 1889-ah khan India rama thawk tur mission pawl a siam ta a, hemi kum hian Arthington-a chu kum 66 mi a ni. Kum 1889-1893 chhung khan missionary 13 a ruai a ni. Chung zinga kan hriat chian theihte chu Pu Buanga leh Sap Upa, William Pettigrew-a leh C-a te, Bengali Daktawr Horibabu-a leh Burmese Thuhriltu an ni (Harvest Field 1895. Phek 335, 336 leh 476). Burmese Thuhriltu hi a nupui nena Chandragoona-a thawk an ni. C-a ti ngawta an ziah hi a hming pum kan hre thei lo va, Chanchinṭha a hril tak tak hmain mission pawl danga mi nupuiah neiin Arthingtona pawl a chhuahsan avangin a mualpho loh nan a hming hi an ziak pum duh lo a ni awm e (phek 334).

Mizo zinga Arthington-a chanchin ziaktute chuan a pawl din hi Arthington Aborigines Mission tiin an ziak hlawm a. Sap zingah pawh Arthington’s Millions tih ziaktu Chirgwin-a te, The Legacy of Arthington tih ziaktu Brian Stanley-a te pawhin he hming hi an hmang bawk a. A dintu hming chawia pawl hming phuah hi thil awm tak chu a ni reng a; amaherawhchu, Arthington-a zia leh a thil tih duh dan te, mission hna a lo thawh tawh dangte han enin a hming lang lo zawnga Chanchinṭha hril nana sum tam tak sen duh mi a ni.

Arthington-a mission hnuaia kum 4 lai lo thawk tawh Pu Buanga ziah ngei hi i thlir hmasa ber teh ang. August ni 19, 1893-a an mission chanchin Rev. Newport-an lehkhaa a zawhna chu heti hian a chhâng a.

..Kan pawlah hian Savidge-a, Pettigrew-a leh keimah mai chauh hi tunah chuan kan ni a, kan pawl tetzia leh kawngro kan sut tham loh turzia ka ngaihtuahin kan thawhna mission hming The Indian Aborigines Mission tih chu a ropui mah mah a ni. Amaherawhchu, thil tam tak hi te tak têa inṭana ṭhang lian a ni angin kan hnu zela mite chuan keini aia ropui leh ṭha zawkin an la rawn thawk ang tih kan beisei a ni (phek 335). Sap ṭawnga a ziah ang hian han tarlang ila: The Indian Aborigines Mission sounds rather a grand name for such a small and insignificant band as ours, consisting as it does today of Messrs. Savidge, Pettigrew and myself; but most thing have small beginnings and we hope that ere long others will come out and swell our ranks.

Sawi tawh angin helaia Pettigrew-a hi Pu Buangan 1890 kum tawpa London aṭanga a rawn chhuahpui, Arthington-a missionary ve tho, William Pettigrew-a, Manipur-a kal ta kha a ni. Kum 1894 kum tirah Manipur-ah lutin an missionary hmasa ber a ni ta a ni.

A dawtah chuan J.M. Lloyd-an, “The Indian Aborigines Mission hi Mizoramah chuan Arthington Mission tia hriat lar tak hi a ni,” a lo ti a ( History of the church in Mizoram, phek 25). Sap ṭawnga a ziah dan chu: A young man whose name was destined to become famous in the Mizo hills had arrived in India under the Indian Aborigines Mission, better known as Arthington mission.

John Hughes Morris-a pawhin, ‘‘Kum 1892 khan Lushai ram chu kan (Welsh) mission field atan pawm a ni a. The Indian Aborigines Mission hnuaia missionary pahnih chu eng emaw chen Silchar-ah sawrkarin Lushai rama luh phalna a pek nghakin an lo châm tawh a. December 1893 chuan phalna hmuin an tum ram chu an lut thei ta a, Aijal-ah mission hna an ṭan ta a ni,’’ tiin a lo ziak bawk (John Hughes Morris, The Story of Our Foreign Mission (Presbyterian Church of Wales), 1990, phek 80).

Mi thiam tak Brian Stanley-a hi Arthington-a chanchin leh a rawngbawl dan chhui nasa leh hre tawk tura ngaih a ni a. Arthington-a chanchin leh rawngbawlna chungchang ziak nasa ber a ni âwm e. Chung zingah chuan The Legacy of Robert Arthington tih leh Money and Missionary Policy: Robert Arthington’s Million and the Direction of Protestant Missionary Expansion, 1900-1930 tih te hi a ziah lâr pawl a ni.

Kum 2006 January thla khan Brian Stanley-a hnenah, “Arthington-an India rama mission a din hi Arthington Aborigines Mission tih nge dik Lorrain-an The Indian Aborigines Mission hnuaiah kan thawk a tih hming hi,” tiin ka zu zawt a. Heti hian min rawn chhang a. ‘‘There is little doubt that the most commonly used title of the mission was The Arthington Aborigines Mission. But it was such a small and informal body that it is quite likely that it was also known by the title Lorrain used,” tiin. Arthington Aborigines Mission tih hming hi hman lar ber chu ni ngeiin a lang. Amaherawhchu, pawl tenau leh mumal lem lo tak kha a ni a, Lorrain-an The Indian Aborigines Mission tia a lo hmang pawh chu mi hman ṭhin dan tho a ni thei ang e, a tihna a nih chu. (E-mail, January ni 30, Thawhṭanni, 2006).

A dang lehah chuan Rev. William Williams-a chanchin ziaktu B. Ryngnga chuan, “The Indian Aborigines Mission hnuaia missionary pahnihte Silchar-a awmte chuan kum 1893 December thlengin Aizawla hna thawk turin luh phalna an la nghak a,” tiin a ziak a (The life and Works of Williams, 1994, phek 67).

Mi pakhat Saroj N. Arambam Parratt-in The Earliest Meitei Christians tih a ziakah chuan he pawl hming hi Arthington Aboriginals Mission in India tiin a ziak ve thung a, a thu lakna chu Chirgwin-a ziak, Arthington’s Millions tih tho kha a ni.

Rin tlak tak mai pakhat chu kum 1894-a Welsh Presbyterian mission report hi a ni a. Chutah chuan ‘The Indian Aborigines Mission hnuaia thawk (agents) Pu Buanga leh Sap Upa te chu Cachar-ah eng emawti chhung an awm a. Williams-an a han tlawh chhuah hnu lawkah chuan Mizorama thawk turin an lût ta,’ tiin a inziak (K. Thanzauva, Reports of the Foreign Mission of the Presbyterian Church of Wales on Mizoram, 1894-1957, 1997 phek 1).

Lal Dena chuan, ‘Watkin Roberts: Was He the Persona-non Gratia Missionary?’ tih a ziakah chuan, ‘Manipur-a missionary lo kal hmasa ber Pettigrew-a kha Robert Arthington-a din Arthington Mission Society (AMS) pawla mi a ni,’ a ti ve mauh thung.(Http://www.hmâr.net/modules.php?op=modload&name= News&file=article&sid= 812&mode=thread&order= 0&thold=0 Posted by : Admin on Thursday, January 12, 2006 - 09:46 PM)

Heng mi thiamte ziak aṭanga han thlirin hming hrang hrang puttir mah se, he mission hnuaia kum 4 chhung lo thawk tawh ngei, Pu Buanga khan an pawl hming chu The Indian Aborigines Mission a tih hi a pawm nuam ber awm e. Chutih rualin The Arthington Aborigines Mission tih pawh hman tho a ni tih pawm ila a ṭha ang e.

Pathian zarah kan dam ang a, kar leh lamah thil dang ziah kan tum ang.