Lalhruaitluanga Ralte

Guest writer

Lalhruaitluanga Ralte

Mission Vengthlang

Sulhnu 238 : Bawrhsap Browne-a kha

Kar hmasa lamah khan Aizawl Bawrhsap hmasa ber kan kahhlum tak Browne-a chanchin kan sawi ṭan a, kha kha kan chhunzawm ang.

Hmaireka (Captain Herbert Richard Browne) kan lo tih kha British-in Mizoram min hnehchhuh hnua Mizoram awptu Bawrhsap hmasa ber kan ti a, a dik pawh a dik a ni. Amaherawhchu, heng hun hma lamah hian Bawrhsap Thanglianan Chittagong Hill Tracts a awp laia a hmunpui Rangamati aṭanga Tlabunga a rawn suan chhoh kha kum 1872 tawp lam a ni a. Mizoram chhim thlang lam tlem a awp tel tak avangin Mizoram chhunga Bawrhsap lo awm hmasa ber chu Thangliana hi a ni, pawh kan ti thei a. Chittagong Hill Tracts (CHT) an tih hi tuna Bangladesh rama Chittagong khawpui chhak lam leh hmar chhak lam, Burma nena an inrina leh Mizoram nena an inrina laiah a kal zel a, thlang lamah chuan Tripura nen an inri a ni. Chhim lamah chuan a phai zawl chin zawng hi a inrina chu a ni mai awm e. Tichuan, British-in Mizoram an lak hma chuan CHT chhungah rin luh kan ni lo va, ram hran liau liau kan ni a. Thanglianan Tlabung aṭanga CHT a awp pawh hian Mizo lalten an ram chhunga awma, an thu leh hla te ngaithla phaka awm tura an sawm avangin kum 1872 October atanga kum 1873 December chhung a awm a ni. Mizoram Bawrhsap han tih tur chu a ni chiah lo a nih chu. British-in Mizoram min rawn awp hnuah chuan CHT lam aṭangin min rawn hnimhnai ta lo va, Assam hnuaiah kan awm ta zawk a, chutiang chuan Chief Commissioner of Assam hnuaiah Bawrhsap, atirah chuan Political Officer an tih chu kan nei ve ṭan ta a, a hmasa ber chu Browne-a hi a ni ta a ni.

DC office, Aizawla Bawrhsap hming list an tarah chuan Browne-a hian kum 1890, April ni 22 aṭanga September ni 9 inkar a ni a. Heng hun lai hian Mizoram chu North Lushai Hills leh South Lushai Hills-in min ṭhensak a, North Lushai Hills-a Political Officer hmasa ber chu Browne-a kha a ni a, South Lushai Hills-ah Bawrhsap an la awm lo va, kum 1891-ah Assistant Political Officer an dah ṭan. DC office Aizawla Bawrhsap awm tawh list an tarah chuan a hmasa ber Browne-an Aizawla office a rawn luah hun chu 22.4.1890 - 9.9.1890 tia ziak a ni (Picture Through The Ages, Published by Deputy Commissioner, Aizawl District, 2022, phek 345). Suhas Chatterjee-a ziah dan chuan Bawrhsap ni tura an ruat ṭan chu April ni 1, 1890 a ni (Mizoram Under British Rule, 1985, phek 106). B. Lalthangliana chuan kum 1890, May thlaah Aizawl a lo thleng a ti (India, Burma leh Bangladesh-a Mizo Chanchin, 2001, phek 524).

Kum 1890-a Aizawla Bawrhsap a rawn nih hlima a thawh hmasak te kha kar hmasa khan kan sawi tan a, Changsil Bazar, kum sawm dawn emaw khar tawh chu a hawn thar leh thu te, Changsil mai ni lovin Sairangah leh Aizawlah bazar a hawn thu te nen. India sawrkarin ti tura a tih, ‘Mizo lalte nena inremna siam’ chu a hna hmasa pakhat a ni a, chu chu kum 1890 June ni 13-ah Suakpuilala fateho neihpuiin sa ui an tan a. Sa ui an tan ni tak hi June ni 13 leh June ni 14 tia ziak an awm ve ve avangin han chhui hlek a ṭul awm e. Chung zinga June ni 14 titu ziaktu lian pahnih han tarlang ila: B. Lalthangliana (India, Burma leh Bangladesh-a Mizo Chanchin, 2001, phek 524) leh Sir Robert Reid (The Lushai Hills, 1942, phek 23). An thu lachhawng hi eng emaw zat an awm awm e. June ni 13 tia ziaktu lian pahnih han tarlang ve bawk ila: Suhas Chatterjee (Mizoram Under British Rule, 1985, phek 106) leh Bawrhsap Browne-a thlaktu R. B. McCabe-a report (Secretary to Chief Commissioner, Assam dated Aijal 19.1,1891). McCabe-a hian report a ziakah Sa ui tan kha June ni 13 a ti a, atukah June ni 14-ah Bawrhsap Browne-a khan report ziakin Chief Commissioner of Assam hnenah an sa ui tan thu leh an inremna anga hrem ngai te an hrem dan leh lalte chunga sawrkarin an phutte a tarlang, a ti. Sa ui tan thu ziaka dahtu hmasa ber Bawrhsap Browne-a leh a thlaktu Bawrhsap McCabe-a te hian official report-a an ziah dan chu June ni 13 a nih avangin a dik zawk niin a lang a (Collection of Some Interesting Correspondences of Mizoram 1890-1896, Tribal Research Institute, Govt. of Mizoram, 1980, phek 3 leh 4). Kei pawhin June ni 14 hi ka lo pawm titih tawh a, ziak pawhin ka lo dah ve tawh na a, ka thu zukin June ni 13 hi pawm tlak zawkah ka ngai leh ta zawk a ni.

Pathian zarah kan dam ang a, kar leh lamah chhunzawm kan tum ang.