ZÀWLNEI SUÃK & POLITICIAN SUÃK!

Mizoramah inthlanpui neih dáwn apiangin zàwlnei suãk an rawn inlár ṭhin a. Zàwlnei suãk ṭhenkhat chuan, “Tùn ṭum inthlanah hian thisen a chhuak nasa dáwn,” te an ti vél a; mahse, an sawi ang tak erawh chuan eng mah a thleng hlei lo a! Héng mite hi mi daw thei, zàwlnei suãk an ni! Kumina MLA inthlan lo awm tùrah pawh hian zàwlnei suãk an rawn inlár leh ta ṭak ṭak mai a! Chîk taka ngaihtuah chuan an thû hi ui benga hlin tùr a awm dèr sî lo! Thu vuvûk, thu satel lû mai a ni a; pawm tlák a ni lo!

‘Zàwlnei’ inti ta mai mai lah hi an tam tawlh tawlh a; mipui lah hian ‘zàwlnei’ hming puttîr ták mai hi kan ngah tual tual bawk! Tûn hmáa ‘zàwlnei’ tih pawh ni ngái hlei lo thlengin ‘zàwlnei’ tih hnuhnawhte pawh an awm ta zêl a. ‘Zàwlnei Saikhûma’ an ti; zàwlnei Dárphrawka an ti thùl! Nakin lawkah chuan ‘Zàwlnei Chawngkhupa’ pawh an la ti lo ang tih a sawi theih ta lo. ‘Pastor Chhàwna’ pawh kha tute emaw chuan ‘Zàwlnei Pastor Chhàwna’ an la ti duh mai ta ve ang!

Pastor Chhàwna sawi tákah chuan a inlàrna an tih hi Mizoram politics boruakah hian a lãr angreng hle ṭhin a nih kha. MNF lo din ṭan lái atâ, ram buai hnû thleng khán Pastor Chhàwna inlàrna an tih kha thleng dik tùra sawi láwk an tam hle. Party tin kha Pastor Chhàwna inlàrna sengtu tùr ah an inngái ta emaw tih mai tùr an ni a. A bîk takin MNF politics phei kha chu Pastor Chhàwna inlàrnaa innghat a ni deuh ber! Tezpur Jail-a kan tàn lài (1967-69) khán Mizoram chhim lam mi V. Lalchhàwna (tûnah ECM Kohhran Upa) khán Pastor Chhàwna inlàrna hrilh fiahna a ziak a; a táng chhuah hnûah a bûin a chhuah nghé nghé kha! Âwih táwk lah hi an awm zél a; Mizote hi zawng thu sawi tlawr thiam buma awm laklawh tawh kan ni miau si a! An lo áwih a nih pawhin a mawh lo e!

Pastor Chhàwna inlàrna sawi tákah chuan Tezpur Jail-a kan tàn lái khán Silchar kawng, Kàwnpui khua Zalàwma (MNF sipai Captain inti!) khán Pastor Chhàwna inlàrna kha a ring bur mai a; tûk tin, mi dang thawh hmáin Mizo tànna in pathum (No.5,8&11) varanda-ah khán kal kualin, “Pu Dénga’n a ri rét rét ka hre tawh a ti,” tiin a áu lauh lauh ṭhin a; Mizoram independence kha hnãi tawh hlein a ring a. Pu Dénga ri rét rét hriat lah kha a lo dik táwk lo deuh emaw ni, chutih lái aṭanga kum 18-naah chuan amah ngei pawhin, “Mizoram is an integral part of India,” tih pawmin a bungbáwrin a bungbáwrin a hote nèn an rawn inseng lût leh ta záwk a nih kha!

Laldénga khán Mizoram independence kha theih tak tak tùrin a ring rêng em tih hi ngaihtuah chian ngái tak a ni. Thu sawi thiam ngang kha a ni a; khatih láia graduate vál tam tak kha a thu sawi thiamna tawlh panàlah khán tawlh thlûin a hmin hlawm tih chu tláng hriat a ni. Chûvàngin a thu sawi thiam avànga a hmin laklawh tawhte kha chuan Mizoram independence theih kha an ring bur mai a. Buai tirh khán thlawhna lo thláwk apiang, “Kan lam ta,” ti táwk lah bo lo! Amah tak erawh kha chuan independence meuh chu a beisei tak tak lo a ni maithei! Rev. Zairema khán hetiang hian a lo ziak tlat mai:

“Kum 1965 December thlaah Synod inkhâwmpuiah ka han kal a. Pu Laldênga chuan an hotu zînga a rin deuh deuh mi pahnih a rawn tîr a, ‘Hei, India rama kan politics chanvo hi a hniam hle mai a, independence beisei hial kha kan ni a. Independence sêsû sual chhuak lo mah ila dinhmun sâng zâwkah inhlâng chho tùr chuan Naga-ho anga chêt a ṭûl dâwn ta a, Naga zînga an Kohhran hotuten Peace Committee te an din a, sawrkar leh Naga helho inkâra an palái ang hi neih kan duh a, ṭan i la thei ang em?’ min rawn ti a. ‘Hnam pum áiawha ti in ni lo a, sawrkar hian in thil tih tum chu a ngái pawimawh lo ang che u. MLA thlanah 2/3 chang mah ula District Council-ah majority pawh in tling pha si lo. District Council inthlan nghák ula, majority in nih hnûah che ula a ṭha zâwk ang’ ka lo tihpui a. Mahse District Council thlannaa chak chu an beisei si lo a, ‘Krismas hmá pawhin kan che maithei, kan missionary-ho hian harsatna an tawh loh nân hrilh láwk ni se a ṭha ang’ an ti a, kan inṭhen ta a. Kan missionary-te chu ka hrilh ta ngei a, mahse inthiar fihlìm chu eng vàngin emaw an lo hreh hle a, che chàng loin an nghák ve ta ringawt a. Krismas a lo thleng a, an che ta lo a; mahse February thla tâwpah an che ta a nih kha,” tiin (Rev. Zairema, I Ni Min Pék Hi, Zorûn Publication: Bhabani Offset & Imaging System Private Ltd. 2009:362-363).

Mizoram independence sual kha thu suãka bul ṭan a ni ti i la, kan tisual tam pui lo ang. Tûnah pawh hian mahni inti zàwlnei chawp a ni nge ni lo tih chu hriat ni suh, Mimi an tih hian Independence a sawi máwi leh tawh an ti a! Zàwlnei suãk thusawia innghat ta mai hi an awm leh palh ang tih a hlauhawm hlel lo! Mi ṭhenkhat lahin thu belh chian dãwl lo, thu vuvûk leh thu suãk bawk hmangin ‘Zoram Thar’ tih hming máwi angreng tak cháwiin Krista lalna ram, kum sàng rorèl nèna sawi zawm titihin an tlángàupui bawk a! Hei hi pawh thu belh chian dãwl lo bawk a ni. Mi dang leh chuan Manipur buaina changchàwiin ‘Greater Mizoram’ an lo sawi máwi hman leh tawh a; kan ram hruaitute pawh an bãng bík chuang lo. Mizoram politics boruak hi chu thu suãk nèna chawhpawlh, innghahna tlák awm mang lo a tam ngang zawng a nih hi!

Thupuan 20.1-6 chhûngah khán ‘kum sàng khat’ tih kha vawi 5 a lang a. Chutah chuan, “Isua hriattîrna thû avàng leh Pathian thû avànga lu tante thlarau leh, sakawlh leh a lem chibai bûk lova, an chalah emaw, an kutah emaw chhinchhiahna nei lote thlarau chu an lo nung a, kum sáng khat Krista nèn rorélin an awm a,” tih a ni (Thup 20.4). Mi ṭhenkhatin ‘kum sàng rorèl’ an sawi vul chûk innghahna hi chu mihring pángngái rorèlna ni loin, mitthi nung lehte rorèlna tùr a ni. Vawi khat chu mi pakhatin Rev. Zairema kha, “Ka pu, kum sàng rorèl hi i ring ve em?” tiin a záwt a. Ani pek lah chuan, “Kum sãng chauh ro kan rél dáwn hlei nêm; chatuanin ro kan rél záwk dáwn alãwm!” tiin a lo chháng daih!

‘Kum sàng rorèl’ tih hi Bible-ah ‘vawi khat’ a lang hrãm a; Kristiante thurin laipui zîngah a tel ngái lo a; a sawi vàwngtute chu ‘dispensationalists’ an ni ber. Chûng zîngah chuan Clarence Larkin-a leh C.I.Scofield-a an langsàr hle; China mi Watchman Nee pawh kha a tel. Khawvél hi Isua pian hmá lam kha kum 4000, Isua pian hnu kum 2000; chumi hnu lam chu ‘kum sàng rorèl’ hun ni tùrah an puh! Kum sãng bi thar thlen dáwn khán mi tam tak chu an buai a nih kha. “Computer-in kum 2000 hnu lam a hmu phák lo; bank account zawng zawng pawh a buai vek dáwn,” an ti vél a! Myanmar aṭanga thuhriltu lãr tak pakhat lo chhuk khán kum 1993 December thlaa a thusawiah khán, “Kum sãng bi tharah hian eng nge lo thleng dáwn tih kan hre si lo,” tia áu kul kulin a thu ngáithlatute chu a sawi ṭhaih titih nghé nghé kha!

Thuthlung Hluiah hian ‘zàwlnei der’ tih emaw, ‘zàwlnei suãk’ tih emaw hman a ni lo. Hebrai ṭawnga ‘nabi’ an tih chu ‘zàwlnei’ sawi nán hman tam ber a ni a; ‘nabi’ chu an hun láia Pathian hnén atâ an dawn thu dik tak puang chhuaka Pathian thuchah sawitu an ni a; hrilh láwktu (fore-teller) ni loin tlang taka thu dik tak puang chhuaktu (forth-teller) an ni záwk. Tûnláia zàwlnei kan hriat thiam dàn hi a dik lo, ‘hrilh láwktu’ angin kan ngái ṭhin a; hei hi Bible sawi dàn a ni lo. Thuthlung Hlui zàwlnei ‘nabi’ zîngah khán thu dik lo puang erawh chu an awm ṭhin a; chûng chu ‘zàwlnei dik lo’ an ni a; anni chu ‘zàwlnei suãk’ an ni!

Thuthlung Tharah erawh chuan Grik thumal pakhat ‘pseudo-prophetes’ hman a ni a, sâp ṭawngin ‘ false prophets’ an ti a; Mizo ṭawngin ‘zàwlnei der’ tih a ni. Kei chuan ‘zàwlnei der’ tih áiin ‘zàwlnei suãk’ tih hi ka hmang duh záwk. Zàwlnei an ni der lo a, zàwlneiah an inngái a, mahse, thu duhdak lo mai mai an puan ṭhin avàngin ‘zàwlnei suãk’ an ni. Tûnláia ‘zàwlnei’ intite pawh hi a suãk an ni! Mizote hi kan mak khawp mai; pulpit-a tui in tùr ti sen thei te, vàntirhkoh hnén aṭanga sum tam tak dawnga insawite thleng hian a takah kan ngái zél a; bum nuam tak kan ni! Mi hausa ṭhenkhat phei chuan héng mite hi an sum lák luh dàn dik lo laka inthiam chawp nân an ti emaw ni, sum tam tak leh motor thlengin an pe phal zu nia!

Mizoram politics pawh hi dáwtin a pawlh hneh hle mai a; hei tak hi kan vànduaina pakhat chu a ni. Hmàna kan CM khân, “Manifesto-te chu kan inziah màwisiak mai mai alãwm,” tiin a sawi a. Khatiang kha Mizorama political party-te thil tih dàn a nih chuan politician-te hian thutakin min chãwm lo a, dáwtin min chãwm záwk a; thu suãk hmangin min bum tihna a ni. Ram hruaitu politician tam tak hi chu thu suãk sawi hrát tak, mi rin tlák loh, lém ang der thiamho an nih chu!

Mi pakhatin politician awmzia a hrilh fiahna chu, “Politician-te chu dáwt sawi thiãm tak, an dáwt sawi phat mar hun a lo thlena pha leh thiam tak an ni,” tih a ni a. Mizorama politician-te awm dàn nèn a inhmeh hle; phat mar chauh ni loin an thil tih sualah vote zawn nân ngaihdam dìl pawh an awlsam hle a; an sim tak tak chuang si lo! Hrángchhuana High School-a ka zirlái hlui pakhat ka hre chhuak zawk ṭhin! Anniho pawh hi an han sawrkar leh meuh erawh chuan an kal dàn hlui bawk, mahni inhái vûr leh mahni mite chauh duhsak hleihluãk takin, mipui sawrkar din loin an kal leh mai si ṭhin!

Mizoram hi State puitling a nih hnû, kum 35 chhûng hian sawrkar thar a lo pian apiangin kan ram ei leh bàra intodelh an tum thû hi Chief Minister-ten an sawi vul chûk ziah a. Pakhat záwka phei chuan bâwng insi ang phata ṭan lák a tum thû pawh uar takin a sawi kha! Mahse an term a zawh dáwn thlengin intodelh te chu a teuhin a hnãi lo mai! Brig. T. Sailo khán Mizoramah leileta siam theih ram hectares 70,000 awm thû kha a hre daih tawh a; a hnûa kum 35 chhûng CM pahnih pawh hian an hre ve tho ná a, tûn thlengin a ngãi rengin an la dah si. An ṭawng an ûm pha lo lutuk hi a buaithlák lái ber chu a ni a; chutih lái ‘Chief Minister chak tak’ tih hman a la ni fo hi nuih pawh a za pha lo záwk!

Sawrkar kan hrawn mék, term hmang zo ṭép tawh hi a lo din tirha hotupa berin uar taka a sawite kha a tak hmuh tùr aram a la awm lo. Kawng chhãwng siam dàn tùr, hmun awh záu loa thîr ban phékchi phun dàn tùr a sawi lái video clip pawh kha hmuh tùr a la awm reng a; a chil per pawh a la hul lo maithei! Aizáwl khawi láiah mah kawng chhãwng ban tùr thîr ban phék pakhat pawh phun a la ni sî lo!Báwngkàwna zíng kár kára an kawh kàwi zung zungte kha a ngãi ngãiin a la ruak reng! Khà kawhna kut kha kut daw thei a ni ringawt! “Aizáwl khawpui hi traffic jam awm lohna awm chhun an ti ang,” tih thãwm te kha ri máwi tak pawh kha kum 5 a ral ṭép tawh chungin traffic jam awm lohna khawpui nihte chu a hnaihin a hnãi lo mai! October 6 (Nilaini) phei kha chuan Aizáwl khawpui hi ‘traffic jam awm lohna an ti ang’ titu hote ngei khán Kulikàwn leh Chanmari inkárah kal hleih theih loh khawpin traffic ti-jam a nih kha! Kan ram hruaitute hi ‘Dozera’ satliah mai pawh ni loin ‘Dozerzera’ tih mai záwk tùr em ni ang tih mai palh awl a ni! Anniho hi zàwlnei suãk an ni ber záwk lo maw?

Tûn sawrkar hian eng nge an chhuanlam ber? ‘Covid-19 hripui léng vàng’ an ti! State dang pawhin Covid-19 hripui léng an tuar ve tho a, chhuanlam ah an hmang reng lo! Covid-19 hripui lèn avàngin Kamrul Uddin Laskar-a hnéna hna pék lah a kiãm chuang lo; kiàm ahnehin a pung thûr thûr záwk emaw tih mai tùr a ni záwk! Chakhei-Siasi Road a siam ṭhat loh avànga sawisêltu PWD SDO lah chu Kamrul-a patêan a sawn daih a; sawn lo tùra ngèntu Minister bàn a nih chhan pakhat pawh kha a ni tel mial lo’ng maw?

Covid-19 hripui léng kárah phùl lem phah ṭhulh a ni chuang miah lo bawk! A sum hnár a dang alãwm an ti ang; hnár hnuaiah phatna bo hek lo. Mizoram hi a ram mipui tam dàn aṭanga chhûtin ‘phùl lem’ phah tamna ber a nih a rinawm. Phùl lem phah thiama hian Hachhek bialah Sintex tuizém a sem chiam tih thû Zozàm chanchinbu editorial-ah rawn ziah a ni lo’m ni khã? Myanmar aṭanga dàn loa kuhva phurh luh duh loh avànga motor leh kuhva eng emaw zát hàl tawhna bialah khuan dikna duh tak tak an nih ngâi chuan Sintex tuizêm hmanga vote lei tumtu hi hnãwl ngam tak ang mâw! Tûnah chuan thil hi a tháwia sawi hun a ni tawh lo; a ruh lang ráwta sái ngal déng tliak khawpa engkim sawi a hun tawh záwk a ni!