Written by
- Dr Keihawla Sailo

KA NGAWI REI TA LUA E

Lok Sabha inthlanna hnuhnung ber kha Independent-a din ve ṭul tlatin zu hria ia maw le! Mahse ka nupui natna leh Jan 24, 2019-a a boral tak avang khan International Politik lam chu ka hawisan ta zel rih a. Tunah hian chechang thei lo hle tawh mah ila, thu tal chuan ka ka ang thar ve leh ang hrimin ziak lamah ka rawn pho lang leh duh tlat mai le!

Samthang rama Puklehlang (keini chuan Fiaratui kulh kan tih mai)-ah kum 1968 khan Lungpuiah tiang hian ka ziak a:-

“Aw! Unau, a politik lalram zawng hmasa la, thil dang zawng zawng tah chuan a awm,” tih hi, Zofaten kan mamawh hmasa ber chu, a Development aiin a Politik lalram a ni zawk. India, Pakistan etc pawhin British-in min awp lai khan Development lam aiin a Politik lalram an chuh hmasa a, 1947-ah an hmu ta a. Chuta ṭang chuan Development lamah a zuanin an zuang dawrh dawrh a ni. Chu chu hriain, Pu Ṭhena; PC President ho meuh khan Zofate Insuihkhawm tumna Champhai ah an lo ṭan a nih kha. Chu chu Pu R Thangmawia hovin, UNO kal tlangin kan chhunzawm a. Kei ngei pawhin ka pension hma hmain, 2001 February thla khan Fiaratui kulhah Samthang VCP Pu Khama hovin zan khat han riak lehin, ṭawngṭairualna kan han nei a. 'Tah chuan ka lehkhabu, ‘Thliarkar Dang Ngaihdan Dek Che Tham’, tih bu kan han tlangzarh leh ngat a nih kha - kum 2018-ah khan.

Kum 28 mi lek ka nih laia kan ramhnuai camp-a ka ziak, ‘Aw! Unau, a Politik lalram zawng hmasa la…’ tih kha kum 84 mi ka lo nih tawh hnu pawh hian ka thinlunga lian ber a la ni cheu a nih chu.

UNO Thupuan, United Nations’ Declaration on the Rights of Indigenous Peoples, article 42-na chuan hetiangin a sawi tlat a lawm :- The United Nations, its bodies, including Forum on Indigenous issues, and States, shall promote respect for and full application of the provisions of this Declaration and follow up the effectiveness of this Declaration.

Chumi awmzia chu, a tawi zawngin, ‘UNO leh a taksa pengte, Permanent Forum leh a kaihhruai dang dangte leh ram zawng zawng leh States zawng zawng-te chuan UNO Thupuan 2007 hi tih puitlin an tum ṭheuh tur a ni’ a ti kiau alawm maw le!

Eng ngati nge a Politik lalram zawng hmasa ta lo va, Development pawnlawi te te sawi mawi a, kan unaute Ram, In leh Biak In 200 chuang halchhiat vek an nih hnua pawha UNO hnena zualko nachang kan hriat loh? Pu R Thangmawia khan Switzerland-ah a zu martar-pui tawh hi chhunzawmtu an awm ta lo hi a va pawi em!

Tun April, 2024 chhung ngei pawh hian zu sawi theihna tur inhawng reng si, kal nachang kan hre miah lo hi a va lungchhiatthlak ve le! Nihna chelh a, mawhphurhna fawng chelh mektute mawh liau liau a ni. Mawhphurhna neituten hna hma an lak loh chuan mipuiin engtin nge a nachang an hriat ang?

Kan MP Election neih tur ai hian chu zawk chu hna pawimawh ber a ni zawk tih i hria ang u. April thla, ho mai maia kan liamtir hi ṭhangtharten min la dem ang.

Hriat belh duh chuan Pi Dingi, Pu Vana, Vaphai, Tv Fela te zawt mai rawh u. Biak rawn tur Josua Cooper kan biak thiam chuan 2024 ral hma ngei hian a hmawrbawknaah kan tel thei mial mahna le!

- Dr Keihawla Sailo