Written by
- R Lalfakawma
Seling

ZAWLBÛK AIAWHTU YMA


Kan pi leh pute hunah khan ṭhangthar ten nun mawi leh ṭha an neih nan chhungkaw tinah an inzirtir uluk hle ṭhin a; chaw ei lai kha chhungkaw rorelna leh inzirtirna hmun pawimawh tak a ni. Tin, mipa fate chu an tleirawl chhuah phat aṭangin an nun kawnga thil pawimawh tur chi hrang hrang zawlbûk-ah zirtir an ni a. Khatih laia an dam khawchhuahna tura thil pawimawh ber tlawmngaihna, huaisenna, mi dangte tana nun kha an zirlai pawimawh ber a ni. Zawlbûk hi an râl rel bûk ni bawkin tlangvâlte nun chher hriamna leh nun khalh ngiltu pawimawh ber a ni bawk.

Mizo ten hmasawnna kawng hrang hrang kan zawh avâng leh zirna in te a lo awm takah chuan Zawlbûka riak tur an awm mumal thei ta lo va. Bawrhsâp A.G. Mc Call-a hovin Zawlbûk chu neih zel tur nge tih tawp tur tiin January ni 1, 1938-ah an vantlâng inkhawm Thakthing mual Zawlbûkah an nei a. Hemi ṭum hian Bawrhsâp chuan kha leh chen Mizo nun khaidingtu ber tih tawp a nih chuan Mizo hnam tan a hlauhawm thei ang ti hialin a ṭang a. Mahse, Mizo Upa ten tlangvâlte Zawlbûk riak hman an awm tak loh dan leh naupang pawh school an kal avânga thingnawi fawm hman an awm tawh loh thute an sawi a. Zawlbûk chu lo tawp ta pawh nise a aiawh turin YLA leh school a awm tho avângin Mizo khawtlâng nun chu ngaihtuahawm chuang turah an ngai lo va; Mizo nun chherna pûm Zawlbûk chu a aiawh tur YLA leh school an awm avângin tihtawp a lo ni ta a ni.

Ṭampui mitthi lo thlengin politics thlipui a lo tleh a, rambuai kan hmachhawn a. A hmâ zawng aiin nun a ralṭi a, khawsak a harsain buaina nemen lovin a zui a. Hetiang hun harsa hi khawvêl khawi hnam ropui zawkte mahin an dâwl zo lo va, an hmachhawn zo bik lo. Nun leh khawsak harsatna chuan kawng dik loah min hruai a, a hmaa kan tih duh ngai loh ṭha ṭha kha kan chîng chho ta a. Zofaten kum khaw tlaitluana kan thinhrik rûkrûk, inbum, mahni hmasialnate hring chhuakin chu chuan Zo nun mawi a chîm pil zel a. Kum 1969 a lo her chhuah meuh chuan kan hla kûngpui Pu Rokunga pawh insum thei lovin:

Dar ang lênna khawpui,

Tlangkimah mâwi mah la,

I nun a mawi lo.

I chhûngah sualna dorâl ang a lian;

Dikna a fam ta, felna a tlâwm ta,

Nun suar ang a chim;

Tham leh bawlhhlawhnate’n tual an lêng;

Awi maw! A pawi em mai!

a lo ti ta hial mai a nih kha. Zawlbûk tihbân chhan YMA lahin hmanlai zawlbuk inthununna leh inkaihhruaina ang kha kalpui leh duh mah se thuneihna leh thiltihtheihna an kutah a awm tak tak si lo. Chhiat ṭhat loh theih lohva ṭhalai chetna angah bâk hma an la thei lo va. Zirna in nise khaw tam zawkah chhunzawm theih loh a ni a, beisei tur an awm lo. Kan nun kal dik lo leh her sual laite chu hmu reng chungin siam ṭha thei dinhmunah tu an ding si lo va, kan sepui ruah tuar tlawk tlawk mai a ni.

Mahse Pathian chuan a tawkin ro a rel zel a, kawng dik lo zawha kan hnam pil bo phal lovin zalenna kawl a lo êng a, nun kan din thar leh a, hnah thar kan chhuah leh thei ta a. Zawlbûk aiawhtu tur YMA pawhin zalenna zau zawk neiin a din chhan tihhlawhtlin tumin theihtawpin hma a la a. Harsatna leh manganna karah pawh ram leh hnam humhim chu a ngaihpawimawh ber pakhat a ni. Tûn hnaiah thlipui Remal-in a ken tel ruahpui avângin Mizoramin chhiatna rapthlak hmun hrang hrangah kan tawk a. Ruang buaipui ngai, zawn ngai, damlo zâwn ngai, inkalpawhna leh inbiak pawhna chhe bawk si karah Mizo nun ropui tak mai kan hmu a; kan la chhe vek lo tawp mai. Thil tihhona rêng rêngah hian a puipa leh khaipa deuh, ruahmanna siamtu an ngai ṭhin. Tûn kan chhiat tawhnaah pawh Zawlbuk aiawhtu YMA lo langin ruahmanna siam leh thil ṭul zawng zawng a tawp thlengin an buaipui a, kan hnam rohlu a nihzia pho lanin a awm leh ta a ni.

Ram leh hnam humhalh tura kawng hrang hranga YMA hmalakna hi sawi fiah vek sen pawh a ni lo ve. Zirna lama hmasawn tur te, kan hnam hmêlma ruihhlo leh zû dona kawnga thapui a thawh dan te, ramngaw leh nungcha humhalh, Mizo nun mawi chawi nun, hnam lam leh thuam thilte vawn him, pi leh pute sulhnu hlui humhalh kawngah tha thlah lovin a bei reng a. Ram leh hnam himna turin ‘issue base-a’ a chet chhuahna lah a tam.

Mi ṭhenkhat chuan ‘YMA châng rel a sual ta e…’ tiin khawi lai emawa a dai pelh deuh ni awm an hmuhin duhthawh takin an sawisel chiam chiam a, a mawh lo ve. YMA hi zawng a hmalâkna a zauin a huam a zâu êm a, duhthusam lo deuh lai pawh thil awm thei a ni meuh mai. Hetiang zat member-ah chuan lo kal firfiak deuh te, lo nawi deuhte emaw pawh a awm theih khawp ang; a ṭha ta e tihna ni lovin. Tin, hmalâkna kawngah te hian dân anga kal chu a ṭha meuh mai a, amaherawhchu kan India dânpui hi a thawk muang deuh a, Mizo rilru nen a in-rilrem lo deuh fo. Hmân lai kan Mizo lal ten rorelna an kalpui dan kha tun thlengin kan rilruah hian a la bet tlat a; tûk khata rel fel mai a, hrem ngai pawh hrem nghal zel mai loh chu kan dawhtheihna hian tlin loh chang a nei a ni.

Hmasâwnna leh changkânna nasa tak a thlen rualin a hnam anga insiam ṭhat ngai lai te a awm thar zel a. Hmasâwnna leh changkânna kawng hrang hrang avânga kan nun leh zia lo inher danglam chuan kan Zo nun leh ram a sawi nghîn avângin humhalh a ṭul thu sawi sawi te a lo ngai ta ṭhin a. Mizorama NGO lian ber YMA chuan kan ram leh hnam hi him lo thei dinhmunah a awm a ni tih hriain a kum 15 nan ‘Ram leh hnam humhalh’ tih thupuiah kan nei leh ta te hi a lawmawm. Mi tam tak chuan heti zât kumpuan thupuia kan hmang tawh chung pawha la puan nawn ngai fo hi awmzia a neih loh vângah an ngai a; mahse, awmzia a neih avânga puang nawn ṭhin kan ni zawk ngei ang le. Kan hnam rohlu YMA hi Zoram tlâng tluanah vul zel rawh se.

- R Lalfakawma, Seling