Written by
- Rev RC Lalchhuanthanga
MIZOTE TÂN KRAWS HI A HLÛ ASIN
ATC tlânga Kraws Lian phun a nih tur thu hian zoram khawvel a dêngchhuak hneh hle a. Social Media lamah he Kraws Lian phun tur thu hi mi tam takin kan chai luai luai a. Phun ngei țha ti engemawzat an awm laiin țul ti lem lo pawh kan awm nawk mai. Heng avang te pawh a ni ang Kraws awmzia hrilhfiahna chi hrang hrang te pawh kan hre thar a, heti tak maia kan ramin Kraws thu kan buaipui ta mai hian chhan țha tak erawh a nei tih a chiang. Kraws kan hmuh dan leh thlir dan te, kan nun ngei mai Kraws avanga thlak danglam a nih dan te hi sawi tur ngah tak tak vek kan ni.
Mi rama Kraws Lian an lo phun tawh dan chanchin leh eng ang rilru pua phun nge an nih tih lam chu sawi sen a ni dawn lo a. Mizoten Kraws thu kan lo buaipui tawh dan te, zosap missionary te awm lai ațanga vawiin thlenga kan thlarau nuna awmze thûk tak a neihzia te hi sawi sen ni lo mahse heti hian han tarlang i la.
Kan ram kohhranchanchinah
Mizorama kan zosap missionary ten rawng an bawl tirh, 1911 ah khan Dr Peter Fraser-a te nupa in Mizorama press hmasa ber, Aijal Printing Press an din a. Chuta an lehkhabu chhut hmasakber chu 'Kraws Thu' hi a ni. Kan ramah ringthar awm tirh ațanga kum 10 vel emaw chauha missionary ten 'Kraws Thu' lehkhabu an lo chhuah leh Mizoram chhung ngeia lehkhabu chhut hmasakber a lo ni hian chhan tam tak a nei ngei ang.
Hemi hnu lawk 1913 ah ram pum huap 'Harhna țum hnihna' a lo thlen khan Krawsa Isua tawrhna hlutzia leh makzia hriatna a nasa hle a. Harhna changtute chuan sual hnathawh tihbo nan Kraws lem te an siam a, inkhawmnaah leh zai khawmnaah an keng a, an vai sup sup a. Pathian hnathawh ropui tak thleng zuiin hemi kum chhung ringawt hian Mizoramah ringthar 1198 lai an awm ta hial a ni.
1919 ah harhna țum thumna a lo thlen khan ram pum huapa an thupui chu 'Kraws Thu' hi a ni leh a. Harhna changtute zingah chuan khenbeh lem changte an awm a. Lal Isua tuarna țawmpuia țap ta hawm hawm pawh an awm.
Pu Buanga (JH Lorrain) pawhin harhna hi a chang ve a. Lungrang Presbytery Inkhawmpuia a kal țumin Biak Inah Lal Isua, Krawsa saruaka an khenbeh lai tak kha chiang takin a hmu a. A mittui chu a sûr ta zung zung mai a, heti hian a sawi chhuak ta hial reng a: "Kalvari tlangah te pawh ka kal tawh, nimahsela vawiina Lungrang Biak In chhunga ka hmuh fiah ang hian Kalvari tlanga Isua Kraws ka lo la hmu fiah ngai lo. Zanin zet chuan Kalvari tlanga Isua tuarna nasatzia ka hmu ta" tiin.
Mak deuh maiin Mizote hian kan kristian tirh ațang khan Kraws hi kan lo tuipui hle mai a. Kan irawm chhuak hla tam tak leh kan tuipui țhinte hi Krawsa tuarna lam hla a lo ni tlat. Heng bakah Pathianin min chhandam tura a hnathawh tarlanna ropui ber, Kraws thu kan lo buaipui nghal chat khãn kan ramah pawh ringthar an pun chak phah niin a hriat. Chumi vang chu a ni ngei ang, harhna țum thumna a thlen kum hian ringthar 16,670 lai an awm tawh a. A ram pumin Kraws thu nasa taka an buaipui hnu lawk 1935 ah harhna țum lina a lo thleng leh a. Hemi kum reilote chhung hian ringthar 63,872 lai zoramah an awm hman.
Kan ram, Lalpa zawn chhuah tia kan sawi țhin innghahna atan hian 'Kraws Thu' hian hmun a lo chang thûk hle tih a hai rual a ni lo.
Kraws phun chungchang hi
Mi țhenkhatin 'Kraws hi phun aiin kan thinlunga hriatfiah hi a pawimawh zawk' tiin an sawi, a dik lohna a awm lo. Mahsela Mizoramah hian Kraws phun ngei țulzia leh chumiin nghawng a lo neih tawh dan thlarau mite lo dai tawh ram hi tlema zawng han tarlang leh ila.
Kum 1985 ah khan khawvel pumah 'Țhalaite kum' hman a ni a. Hemi denchhen hian Mizoramah pawh Pathian miten eng nge ti ila țha ang, tiin an sawiho a. Kristiante symbol Kraws hi kan ram khawpuiah langsar takin i tungding ang - an ti ta a. Laipuitlangah te, Durtlang Leitanah leh Synod Conference Hall bulah te an phun ta a, vawiin thlengin hmuh theihin a la awm.
Hemi hnu, 2000 kum hma lawkah khan Aizawla Pathian mi hman tak pakhat chuan, "Kraws hi a sawia sawi chauh ni loin a tak ngeiin phun a ngai a, Krawsah bawk hian kan kir leh a ngai a ni" tiin Pathian âw a hre tlat mai. Israel faten Jordan lui an kân hnuah, Joshua hoa ram la tak tak turin Gilgal-ah serh an tàn leh phawt a ngaih thu chiang takin hriattir a ni a. Hmelma beiin va che chhuak fo țhin mahsela, Gilgal-ah bawk chakna thar nei turin an lêt leh țhin (Josua 10:43). Keini pawh Krawsah bawk hian kan lêt leh fo a ngai. Kraws kal pela Pathian thu tuipuina reng reng hian a tawpah Kraws lo chu let lehna tur an nei chuang lo, tiin Lalpan a hriattir.
Tichuan kum 2004 khan Mizoram ramri, Vairengte dai, Kanhmun lei bul, Zokhawthar leh chhim tawp lamah Kraws hi phun a ni ta a. Pawisa pawh engemawzat an seng ral a ni. Hemi hnu lawk hian Bawngkawn chhim venga tlangvalho insual fona hmunah phun a ni leh a. Mak tak maiin Kraws phun a nih hnuah insual hi an awm ngai ta lo. Ramhlun leh Bawngkawn inrîna bulah an phun leh bawk a. Nupa intihthiamloh vanga intihhlum tum pa pakhatin Kraws phun a hmuh avangin a nun tihdanglam a nih phah bawk. Heng testimony hi anmahniin chiang taka a phuntute an hrilh leh vek a ni.
Aizawl Chawlhhmunah leh veng hrang hrangah an phun chho ta zel a, Dawrpui bazar pheiah ringawt pawh Kraws lem ziaka intâr tam tak hmuh tur a awm ta. Hei hian a tarlan chiang tak chu, kan ram hian Kraws thu hi a lo buaipui nasa tawh țhin a. Hetah hian kan hnam damna a awm a ni tih hi.
Kan tân a hlu
He Kraws hi râl ațanga miin a thlir chuan a hre fiah tawk ngai dawn lo a. Inhriat fiah siak aiin a chana chan fiah chi a ni zawk. Chu chu khawvel hian a hrethiam lo fo. Paula meuh pawhin I Korinth 1:18 ah 'Kraws thu chu boral mêkte tan chuan âtna a ni si a...' tiin a lo sawi phah hial reng a nih kha. Kraws hi a buaipui ngai lote tan finna a ni thei lo. Paula anga buaipui țhin te tan chauh Pathian thiltihtheihna a ni țhin. Chu mai a la ni lo, Kraws phun aia mi rethei ngaihsak a țul zawk thu te pawh kan hria. Isuan Marka 14:7 ah, "Mi retheite chu kumkhuaa in hnena awm an ni a, in duh hun apiangin anni chu in khawngaih thei si a..." a ti. Ama tana kan tih theih tawk kan tih phawt hi Isuan a duh zawk fo. Țanpui ngai leh chhuanchham zawk ngaihsak hi ringtu chuan a theihnghilh ngai chuang lo. Kraws buaipui avanga mi rethei hlamchhiah tura ngaihdan awm tlat te hi Kraws thuchah nen chuan a inpersan tlat thung.
Kraws ațang hian midang dem a, midang mawh puh hi a rem ve lo. Isuan Krawsah khan chhuahchhalhna te kha a dawng hnem asin. Pathian Fapa i nih chuan kraws ata kha lo chhuk ta che, (Mat 27:40) ti ten an tihel a. Ani erawh chuan amah khengbettute pawh, "Ka Pa, anni hi ngaidam rawh; an thiltih hi an hre lo a nih hi," a ti a (Lk 23:34). Kraws phun kan duh loh avanga na tak tak leh hnehsawh tak taka midang beih leh, Kraws phun kan duh zawk avanga tute emaw tih lêt ve chiam te hi Kraws ațanga thuchhuak nen chuan a inrem lo tlat a nia.
Tun lai kan ram politik boruak te pawh kan hre vek a. Thiamchan tumna leh dik zawk nih inchuhna a lêng nuaih nuaih a ni ber. Krawsah bawk hian kan ram hruaitute leh mi tinte inrem tlanna tur chu a awm khiau si a. Midang demna tur zawn ngar ngarna hmunah chuan Kraws hian hmun a lo chang tawh lo a ni țhin. Chuvangin, Krawsah bawk hian kan ram hi lêt leh i la, râlkhat ațanga midangin an phun tum ni loin keimahni ngei hi a phuntute zingah i tel zel ang u aw. Kan ram hian Kraws buaipuia phun ngei hi a lo mamawh ta hle a nih hi.