KL LIANA RILRU

A rilru ka sawi tur KL Liana (1953-2020) nen hian kan la inhmu lo va, biak pawh kan la inbe ngai lo. Mahse, a thu leh hla erawh ka chhiar fo va, Vanglaini chanchinbua a thu ziah ho pawh ka la dahṭha nual.

February thla ni 6, 2018 khân Zosap Photographers' Society Facebook-ah a in sak thar thlalak a tarlang a; mi ṭhenkhatte anga an eirukna hmanga in sa a nih lohzia hetiang hian a ziak nghe nghe, "Ṭhenkhat chuan kum rei lo têah lian pui an sa thei a, kum 34 ka thawh chhûnga ka GPF khawl ve chu lain ka sa khir ve ut a nih hi, ka lawm ve lutuk asin. Min lawmpui ve ka ringa ka post a nih hi," tiin. Hetiang mi hi kei ka ngaihsan zawng tak a ni. Zoram pawh hian hetiang mi hi ngaisang se, tun ai hian kan ramin hma a sawn phah deuh ka ring tlat.

Mi ṭhenkhatte'n Zalen chanchinbua zawhna an zawh, a chhan loh chuan induh an ti ang tih a hlauh si; mahse, induh thei nia a inhriat bawk si loh thu hetiang hian a ziak bawk a, "Zalen chanchinbu ngeiah hian zawhna min rawn zawt an awm ve teh khiah mai a, han ngawihsan reng dawn ila, induh min tih ka hlau si, kei sam sei, chal filh ve tawh, ha kuh hi, darthlalang hmaa ka han dina ka inen hian e, han induhna chhan tur erawh a vâng khawp mai. Dawnfawh dih erawh ha kuh ta na nâ nâ chu, a leh rem phian mahnâ, tih lek mai a ni e." A chanchin kan sawi lai mek hi rilru zau tak leh fiamthu duh tak a ni ang tih ka ring; mahni pawh insawisa ngam kawpa mi lian a ni tlat si a!

'Things are not as they appear to be' tih ang khan, Isua Krista pawh kha Josefa leh Mari te fa piah lamah Pathian fapa a ni daih a. Arsite khi tê em emin kan awmna khawvel aṭang hian hmu mah ila, a nihna takah chuan an lian em em a, a ṭhen phei khi chu kan khawvel chu sawi loh ni (sun) aia lian tak tak pawh an awm nawk a ni. KL Liana pawh a hmel enin tlawm ve hle mah se, a rilru leh ngaihtuahna erawh a pawn lam lan dang aia ropui daih a ni.

Mite'n fing min ti se emaw, min ngaisang se emaw tihna rilru hi a pu ngai lo a ni ang ka ti ṭhin, a chhan chu a thu ziaka sap ṭawng ṭhenkhat a ziah tel changte hian, 'An ti em ni kha /an ti emaw ni' tiin hre lo âwm takin a ziak ṭhin. BA leh LLB zir zo tawh tan chuan thil eng eng emaw hre ve tur chu a nia. Mi inngaitlawm a nihzia a thuziak aṭangin a hriat theih ṭhin.

A thu ziah han chhiar hian a ṭawngkam hman hrim hrimte hi chhiar a hahdamin dawnsawn a nuam thluam tlat ṭhin a, chhiartute tana ngaih kawih tur thil a awm ngai lo tluk a ni. A thu ziah lai reng reng hian rilru engthawl takin, nui sáng chungin a ziak a ni ang ka ti ṭhin. Amah ka ngainatna em em chu (a thuziak aṭanga ka ngainatna chu), a thu ziakah hian mi va chaldelhna leh hnuaichhiahna, hmuhsitna leh hmuh hniamna, mahni inchawimawina leh chapona rawngkai hmuh tur a vâng ṭhin khawp mai, hetiang thu hi a awm ngai lo zawk hialin ka hria.

Sigmund Freud-a chuan, "Literature chu mahni inthupna leh mahni hmel lang hauh lova hmaithinghawng invuahna (disguise) mai a ni e. Mi tam tak chuan anmahni nihna ang lo tawpin thu an ziak ṭhin a, an rilru leh ngaihtuahna ang lo taka an ziah chang a awm fo bawk a. Chuvangin, literature chu mahni nihna ang lo puia a der maia inlantirna (disguise) a ni," (Dr KC Vannghaka, Literature Zunzam p. 197) tiin lo sawi mah se, a ziaktu rilru chu a thuziakah a tel lo thei lo tih hi ka ngaihdan a ni ve tlat. Chuvang chuan KL Liana thuziahah, a ziaktu KL Liana rilru a hriat theih tih hi ka thu vuakthlak a ni e.

Thu inchuh a awm a, inhnial loh theih loh dinhmuna din chang a awm hian rilru a hriat thei fu mai a. Hetiang hunah tak hian rilru puitling leh puitling lo hriat a awlsam duh hle. KL Liana hian a thu ziakah 'hla leh a phuahtute' bakah an hla phuah dan chungchang a ziak tel ṭhin a. Mahse, mi ṭhenkhatte'n KL Liana thu vuakthlak loh zawngin Vanglaini chanchinbuah amah KL Liana thuziah chhangin an ziak ve fo.

May 19, 2015 khan KL Liana'n Vanglaini chanchinbuah, 'Buiana tlâng chhip' tih a ziak a. Chutah chuan CZ Huala hla phuah dan a sawi a, chu chu Lalṭanpuia Varte-in a dik zawk nia a hriat Vanglaini chanchinbuah vek May 25, 2015 chhuakah khan a chhuah a ni. A hnu deuhah KL Liana'n a thuziakah hetiang hian Lalṭanpuia Varte chungchang a sawi: "Pathianin Davida, ka thinlung ang pu mi, a tih ang deuhin hla lama tui ve mi, ka lunglenpui ni ngei tur Pu Lalṭanpuia Varte ka tawng ta, ka lawm hle mai. Pu CZ Huala hla, 'Tunah buaina tlâng chhipa dingin' tih ka ziak, a phuah chhan nena ka tarlan, a dik chiah loh thu leh a dik zawk nia a hriat chipchiar leh ngaihnawm takin a rawn ziak a, Vanglaini 26-5-2015-ah khan kan chhiar hlawm awm e, ka lawm em em a ni. Hetiang lam hi ka tuina zawng a nih avangin leh a tui mite mi dangte pawhin ngaihnawm in ti ngei chuan ka ring," tiin.

Hetiang a nih chuan KL Liana hriat sual palh hrilhtu nih pawh a inthlahrun awm loh hmel hle mai. Lalṭanpuia Varte tan tak hian a nia dawnsawn nuam dawn chu ni.

Ka ngaihsan KL Liana hian Zo fate tan thu ṭha tak tak ziak zel se, Zo fate hian hmasawn nan hmang zel bawk ila tih hi ka duhthusam leh ka duhsakna a ni nachungin July 6, 2020 khan kum 67 mi niin kum 2000 aṭanga amah beitu cancer avangin tlai dar 3:00 khan a boral a; Zoramin mi ropui leh mi dik, dikna ngainatu leh dikna duha ṭan tlat ṭhintu kan chân ta mai kha a pawiin a uiawm tak zet a ni!

KL Liana sawiselna tur i nei lo em ni, tia min zawh chuan, nei lo tiin ka chhang ang che. Mahse, min zawh min zawh chuan, nei ve tho e tiin ka chhang ang che. A chhan chu, a thu ziakah punctuation a hmang ṭha peih lo–coma leh full stop a hmang rim hle a, a dang a hmang ngai meuh lo. Tin, hla thu leh ṭawng tluang pangngai a ziah pawlh nuai zel. He'ngte hi ka sawisel deuhnate chu a ni e.

Mi ril ngaihawm Mafaa Hauhnar pawh khan, "Lunglenna chawm bawk a, hâwp bawk a, pal baw bawk, ka columnist-pui KL Liana te'na hlarua leh thu tluang pawh ziak hrang hranpa lova chichawm nuai maia, 'Ka thlâ' tia a chhal ngat, a chham nin theih loh thla êng leh a zunzam leh, a kaihhnawih lunglenna lo ziah ve ngawt chu a inthlahrunawm rum rum mai dawn ka ti," (Ka di Chhawrthlapui, Vanglaini thu leh hla huang June 3, 2016) tia a ziah nghe nghe kha!

- Zoliansanga Tlau