Lehkha i chhiar ang u
Kum 2023 Synod Thurel General 21-naah chuan, "Lehkhabu ṭha chhiara hma kan sawn theih nan ṭan lak thar ni se," tih a awm a. Chumi bawhzui chuan Mizoram Synod hnuaia SL&PB Committee chuan ruahmanna siamin, "Synod hnuaia zirna in hrang hrangte chuan hemi pual hian kum khatah vawi 2 tal lehkhabu ṭha chhiar kawnga ṭan la thar tura infuihna hun hmang tura ngen ni se," tiin Mizoram Synod hnuaia zirna in hrang hrang–college, higher secondary school leh Presbyterian english school-ahte ngenna a siam a, a lawmawm hle.
Ram changkangte leh lehkha chhiar
Kan sawi fo tawh a, kan sawi nawn leh ang. Khawvela ram ropui ber anga kan ngaih USA-te khuan lehkha chhiar an ngaisang hle a. Barack Obama President lai khan zirlai naupangte nen lehkha chhiarna hun, 'Let's Move! Let's Read' tih hun kha White House-ah an hmang a nih kha. Tuna USA President ni mek Joe Biden-a pawh hi lehkha chhiar ṭhin mai ni loin, lehkhabu ziaktu a ni tel bawk.
USA president ni tawh zinga thawmna leh tuna USA president nih leh tum mek Donald Trump hian, "Lehkha chhiar hi ka ngaina a, hun ka neih phawt chuan ka chiar ziah bawk," tiin a sawi. A hming hian lehkhabu 19 ngawt a chhuah tawh a ni.
New York Times-in a sawi dan chuan, British Lalnu Queen Elizabeth II khan zing tin chanchinbu a chhiar a, ram inrelbawl dan tur, ei leh bar chungchangte a chhiar ziah niin Bryan Kozlowski chuan a sawi. Germany Chancellor Olaf Scholz chuan, "Social media aiin lehkhabu chhiar hi a ṭha zawk," tiin a lo sawi tawh bawk a nih kha.
Kalamano Carnival Book Fair-ah khan India Prime Minister Narendra Modi chuan, "Internet hian lehkhabu a thlâk thei lo," tiin a sawi a. "Lehkhabu hi ka chhiar ve nasa a, mahse, Google hian nasa takin min tichhia a ni," tiin a sawi a nih kha. India mipuite pawh lehkhabu chhiar turin min nawr tih kan hre awm e.
Infiammite leh lehkha chhiar
Mizote hi infiamna ngaina leh en tam kan ni a, kan en ṭhan em em English Premier League-a sûlhnu ropui tak tak lo nei tawh footballer-te hian lehkha an lo chhiar ve fo mai. Chelsea FC legend Frank Lampard chuan 'The Political Genius of Abraham Lincoln' tih Kearns Goodwin ziah chu a chhiar ṭhin thu a sawi a. Raheem Sterling chuan, 'I am Zlatan Ibrahimovic' tih Zlatan Ibrahimovic ziah chu ngaihnawm a ti hle. Aston Villa FC goal vengtu ni mek Emiliano Martinez chuan Sergio Kun Aguero lehkhabu 'Born to Rise–My Story' tih chu a chhiar chhuak bawk.
Kum 2017-a UEFA Champions League Final an khelh dawn khan Real Madrid player Cristiano Ronaldo chuan, 'O Sucesso Nao ocurre por acaso (Success is no accident)' tih Dr Lair Ribeiro ziah phek 127-a chhah chu a chhiar a. "Thingpui in pahin lehkha ka chhiar e," tiin social media-ah a lehkha chhiar lai thlalak pawh a dah. Lionel Messi pawhin a fapa nen 'Topito Torremoto (Little Mole Quake)' tih lehkhabu an chhiar lai thlalak chu Instagram lamah a pho chhuak tawh bawk a ni.
Tennis player ropui em em Novak Djokovic chuan, "Tournament chhung hian lehkhabu chhiar tur hi bu 10 vel ka keng ṭhin," tiin French Open–Roland Garros 2022 khan a sawi. Mi tam takin tennis player ropui bera an ngaih Roger Federer chuan, "Lehkhabu duh ber tia han sawi tur chu ka nei lo a, mahse, chanchinbu/magazine/newspaper chu ka chhiar nasa. Autobiography bute hi ngaihnawm ka ti hle," tih a sawi chu Tennis TV-in an kawmna YouTube lamah en turin a awm bawk.
Kan ram hruaitute leh lehkha chhiar
Kan ram hruaitute hian lehkha chhiar an ngai pawimawh ve em tih hi zawhna chhan harsa tak a ni ang. Heti lamah hian hun awl insiamin tun ai hian ṭhangharh thei se a duhawm. Kan Education Minister zahawm tak hian zirlaite nena lehkhabu chhiarna hunte hi buatsaih thei se la, zirlaite rilru leh mi nawlpui rilruah hian lehkha chhiar hlutna hi tuh thar leh thei turin hma min laksa se tih hi duhthusam a ni ṭhin.
Vanneihtluanga chuan kan lehkha chhiarna hmanrua/medium a inthlak mek niin a ngai a. Chanchinbu leh lehkhabu hi kan chhiar tam tawh lo a, social media lama thuziakte erawh chu kan la chhiar nasa niin Janis Hnamte 'Speak Your Mind' ah khan a sawi a. Lehkhabu leh chanchinbu ngei kan chhiar tam theihna tura ṭan kan lak hi a ngai ta hle.
A ziaktute nge mipui?
Miin lehkha an chhiar peih tawh lo kan tih ngawt hian, a ziaktute thiam loh nge mipui thiam loh tih hi zawhna awm thei tak chu a ni ang. Mi ngainat loh leh tui loh zawng lehkhabu/chanchinbu chu mipuite hian an chhiar tlem ngei ngei ang tih chu a chiang sa a. Chutih rualin lehkhabu/chanchinbu hrim hrim–a chhia emaw, a ṭha emaw, chhiar ngai miah lo hi a tam zawk chu kan ni tawh hial ang. Chuvangin a ziaktute leh mipuite hi kan ṭan tlan a ngai hle mai.
Zirtirtu, Mizo subject late ngei pawh hi lehkha chhiar tlem, lehkhabu leh chanchinbu bih ngai mang lo, Mizo ṭawng chhiar nâl lo tak takte kan ni chho ta zel a. Hei vang hian lehkhabu leh chanchinbute hian hlut an hlawh ta lo zel niin a lang.
Kan theihtawp hian ṭan han la thar leh ila, chanchinbu leh lehkhabu hlutna hi i chawi nung thar leh teh ang u. Mizorama lehkhabu chhuahtu tam zawk hi chu lehkabu bu 1,000 hralh zawhna hre mang lo kan ni tawh ang. Mizoram State Library hian lehkhabu hi min leisak ta lo phei se chuan leiba insiamin lehkhabu hi kan chhuah a ni ngawt tawh ang. Chuvangin, lehkhabu ziaktute leh mipuite hian ṭan la thar ila, lehkha i chhiar ang u.
- Rinfela Zadeng