Hlawh chhuah a ngai asin

Inthlang ram kan ni tih chu sawi nawn fo ngai loin kan hre vek ang. Inthlang ram kan nih angin ram hruaitu tur hruaitu kan neih a ṭul a, mipuite’n kan thlang ṭhin a nih hi. Inthlang ramah chuan hruaitu mawhphurhna hi a sângin, hruaitu dinhmun hi a pawimawh em em a ni tih thu kan sawi ṭhin. Eng pawlah pawh hruaitu chuan ṭhahnemngai takin, taima takin, tumruh takin, thil tum mumal felfai tak neiin leh hmasâwnna rahbi thar chuang kai zel turin, huaisen takin hma a hruaiin ram a kaihruai ṭhin tur a ni. Eng thilah pawh a tak taka thawh aia thusawi tlâawr thiam hruaitute’n ram an kaihhruai chuan ramin hma a sâwn thei lo a, tlakhniam lam a pan zawk ṭhin. Ramin hma a sâwn a, changkanna lamtluang a zawh dawn chuan hruaitu, hnathawh kawr hà a, ṭawngkâm mai ni loa a tak taka thawk chhuak mi hruaituin ram a kaihhruai a ngai ṭhin a ni.

Ram leh hnam hi ṭawngkam thiamna ringawt hmanga kaihhruaia tihhmasâwn a, tihchangkan ngawt theih a ni lo. Ram hruaitu chuan hna thawhna kawr hà-in hmâ a hruai ang a, chutah chuan kawng dikah mipuite a kaihruai ṭhin tur a ni. Ṭawngkam thiamna leh thusawi thiamna ringawt hi chuan hmasâwnna a thlen thei tak tak ngai lo. Ṭawngkam thiamna hmanga ram kaihruai chi hruaitu ang hi chu mipuite’n kan lo hmu nual tawh. Mahse, kan ram leh hnam hian a changkan phah lo a, hma a sawn phah ṭhin si lo. Thusawi thiam hi hruaitu chak leh ṭha tehna ni ta se la, chu tehna chu tehna dik ni ta bawk se, kan ram hi a changkangin hma kan sawn tawh ngawtin a rinawm. Mahse, chu chu tehna dik a ni si lo.

Tunlaiah social media hmangin mahni awmhmun aṭangin khawvel thil thleng kan hmuin kan hre ve zung zung thei tawh a. Mi ram hmasawnzia leh changkanziate kan hmuin kan hre ṭhin. Ngun taka kan chhût a, kan chhui chian chuan, mi ram hruaitute chuan an ram leh hnam tan tih tak zetin hna an thawk ṭhin a ni tih a chiang. Ṭawng tam satliah leh ṭawngkam thiamna ringawta ram kaihruai ni se chuan hetiangin an changkang bik tawp lo ang.

Thil reng reng hi sawi chiam chiam loha a taka zawm mai tur mihringte hian kan nei ve a. Eng kawng pawh zawh mahila, hnathawh kawr hà a, taima taka rinawmna leh dikna nun nei chunga kan thawh hi a pawimawh hmasa pâwl chu a ni ngei ang. Mihring hian a thil tih kawng tinrengah rinawm leh dik taka hna a thawh chuan mi zahawm a lo ni mai ṭhin. Chuti ang miin ram an kaihhruai chuan hmasâwnna leh changkanna chuan a rawn delhkilh zui nghal a, ram entawn tlak leh hlawhtling an lo ni mai ṭhin. Chuti anga dikna leh rinawmna nena ram kaihruai a, ram tana hmasâwnna thlen thei khawpa ram kaihruaitu chu 'mi ropui' tia hriatreng hlawh an lo ni tawh ṭhin.

Ram inrelbawlnaah hian inkaihhruaina dik leh kalphung dik hi a pawimawh hle. Kan kalphung a dik loh chuan chu kalphung dik lo chuan nasa takin min ei chhe ṭhin. Kalphung felhlel deuh leh dik lo deuh haider a, thil dik zawk emaw kan tih tlat tawh chuan keimahni kan inen chian a, kan inseamṭhat a ṭul hle tawh tihna a ni thei. Dikna leh rinawmna kan hnualsuat tlat a, kan haider lui tlat anih chuan a tuartu chu keimahni bawk kan ni thei ṭhin si a.

Kan ram dinhmun hi kan thlir chuan, thil dik lo nia lang tam tak hi thil dik niin kan ngai tawh zawk em ni chu aw tih mai awl a ni ta hial mai! Zah nachâng lah kan hre der bawk si lo. A zak thei lo lo-ah kan ṭang zawk emaw ni! Chuti ang thil dik lo hmu a, a dik lo a ni tih hria a, sawi chhuaktute chu misual chan kan chantir zawk ta mah mai ṭhin em ni chu aw tih mai pawh a awl dâwn dâwn ta mai!

Ram leh hnam hmangaihna changchawi a, mi ṭhenkhatte political party-a an inhman chhan tam tak hi dik taka sawi chuan, mahni pumpui ṭânghmâ chauh an hmangaih vang a ni ti ila thu kan uar lua a ni thei ang em? Chuti zawnga ngaih theih tur chuan thil hi a lang chhuak leh tlat bawk ṭhin si a ni! Political party-a an inhman chiah hian dâwt sawite hi a thiang ta emaw an ti nge ni, dawt sawi pawisalo leh hreh lo hi an awm nualin a lang fo mai. Tu party mah kan sawina bik ni lo se, inthlan dawn chauha mipui hmangaih a, mipuiin an thlan lal nih tum a, sum leh pai nen theihtawpa ṭan khawh ṭhin mi ṭhenkhatte hi chu ram tana mi rinawm lo leh mi hlauhawm tak an ni thei. Chuti ang mite’n ram an kaihhruai chuan 'Zûntei nu siam' an sawi ang chauhin ram hian a tuar thei ṭhin a ni.

Ringtu ṭha bîk ang maiin kan thil tihna apiangah hian Pathian hming hi kan lam thla zen bawk. Kan sawi ri âwl lo a, kan thil tihna apiangah kan hmatheh a ni ber e. Kan Pathian thu awih dante pawh hi belhchian kan dâwl chiah emaw chu le tih maite pawh a awl ta! Thil dik lo pawh ni se, kan duh zâwng, keimahni hlâwkna tur a nih dâwn phawt chuan kan Kristianna, kan Pathian rinna chu sirah kan dah bo tê tê a, tih hreh nei lo lêkin kan duh ang angin kan che ta mai em ni tih mai pawh a awl viau ṭhin mai. Kristian dawheh, rûkrûk hreh lo, eiruk pawh hreh lo, mahni hamṭhatna a nih dawn chuan kan Kristianna dah bo mai chite hi kan ni mai lo maw!

Kan ram leh hnam, a chhunga cheng mipuite hian hruaitu ṭha, mi dik leh rinawm, ram leh hnam tana a tak taka hnathawh kawr hà a, ram leh hnam tana mahni inphata chân ngam, hruaitu ṭha neih hi kan mamawh ngawih ngawih. Tuna kan ram dinhmun thlir phei chuan chu chu thil ṭul leh pawimawh tak a ni. Ram leh hnam ṭhatna tur a nih dawn chuan mahni hlâwkna chauh thlîr loa mahni inphat ngam a, retheih zâwk pawh huam ngam, dik lo taka tangka sum leh pâi chheprelh chîng mi ni lo hi hruaitu atana kan ramin a mamawh chu a ni. Thuneihna hmang sual a, mipui leh mahni hnuaia hnathawktute chanpual tur rawk a, mahni leh chhungte tan chauha hlawkna tura thuneihna hmang hreh lote hrem ngam khawpa huaisen hruaitu hi he ram hian kan mamawh. Thil dik lo titute hrem ngam lo hruaitu chu hruaitu ṭha an ni thei ngai lo ang.

Kan rama political party-a inhmang tam takte hi han bêl chiang ila, kan inhmanna chhan ber hi han chhût chiang ta ila, mahni hlâwkna tura eizawnna atana hman tum kan ang riau ṭhin hian i hre ve em? Chuti ang mite chuan thil ti thei dinhmun an luah veleh mipui chan ai, sum leh pai tam tak chu an chheprelhin an sâwk hêk ta mai ṭhin em ni tih mai turin an lian tual tual ta mai ṭhin ni awm tak hian a lang fo mai ka ti! Hei hi thil awm dan dik tak a nih ngat chuan a tuartu chu ram leh hnam bakah a chhunga cheng mipuite hi kan ni lo thei lo.

Mipui chanpual sum leh pai tichingpen a, dik lo taka chheprelh a, mahni hlawkpuina atana lo hman hi eirukna, hlemhletna kan tihte zînga a langsar pawl tak a ni awm e. Chawlhni apianga khiangkawi-ipte nena biak in pan ṭhin, biak in lamtuala lâm dêrh dêrh reng thei, kar tluana zan tin deuh thawa biak ina inkhawm ṭhin, tuk tin biak ina zing ṭawngṭai inkhawm ṭhulh ngai lote hian kan rin Pathian thu hi kan duh chinah kan pawmin kan pawm lo vel mai mai a ni lo maw tihte hi ngaihtuah a awl viau mai.

An tia lawm, mihring hian a tum lâwk vang rêng ni loin hlemhletna, eirukna kawng hi a zawh thei hial ṭhin a ni awm asin; leh zel chuan! Thil duh leh mamawh ngah viaua inhria chuan 'thil awh' a lo ngah a. A sum leh pai lak luhin a tlin si loh avangin 'awhna' avang chuan kut tling loa pawisa lak luh a lo pawisa zo ta lo ṭhin a, a lo eiru ta ṭhin a ni awm e. In leh lo ropui neih kan duh a, picnic spot siam kan duh a, huan neiha thlâm changkang tak neih kan lo duh leh a, motor man to chhuak thar apiang neih tumin kan hmanhlel a, kan sum leh pai lak luhin a tlin si lo. Chuvang chuan, kut tling loa sum leh pai lak luh a, eiruk chu kan hreh lo ta ṭhin a ni. Thil awh kan ngah lutukna hian thlêm min tiawlsam a, chu chuan kan rilruah pawisak neih lohna lian tak rawn hring chhuakin, eiruk chu kan hreh lo ta ṭhin a ni awm e. Chuti anga kan sum lak luh chu holam taka hman ral mai mai pawh kan awlsam a, chhûngkua mai bakah khawtlang leh ramin a tuar ṭhin.

Mihring hian hah leh rim taka kan thawh chhuah chu kan ren a, holam taka hman ral mai mai kan hreh a, chu chuan kan rilru puthmang pawh a khalh ngîl ta mai ṭhin a ni. Thil reng reng, a nih dan tur kalphung dik tak ang zela hruaituin a tih chuan mipui chuan kan zâwm mai ṭhin. Kalphung dik loa thil ti kan hrem ngam chuan ram kalsiam hian kawng dik a zawh ang a, kal dan dikin a kal phah ang a, eiruknate leh hlemhletna chi dang dangte pawh an ziaawm phah ngei ang. Chuvang chuan, kan thawh chhuah chu intodelhna tur atan a hman dan chintâwk kan thiam ang. Chhûngkuain a tih dan dik hriaa kan tih chuan khawtlâng pawhin chu kalphung dik chu zuiin kan kal theih phah ang. Chu chuan ram inrelbawlna kawngah pawh nasa takin kawngro a su ngei ang. Chuti anga kal phung dika kan kal chuan kan lo intodelh ang a, ram dangte pawh kan awt ngawih ngawih tawh bik lo ang. Kalphung dika kal zel tur chuan tih tak zeta thawkin, hlawh chhuah kan tum tur a ni. Hlawhtlinnate leh intodelhnate hi tih tak zeta hlawh chhuah ngai a ni ṭhin si a!

Thlan tui far khawpin mihring hian a dam khawchhuah nan a thawh a ngai a; ‘Thawk lo chuan ei pawh ei suh se’ tih angin thawk tura duan mihring hian thawk loa lak luh ṭeuh ṭeuh a tum chuan eirukna khûrah a tlu lut ang a, amah, mihring hlutna leh zahawmna pawh a hloh ang. Thlan tui far zawih zawiha thawh chhuah leh hnathawhna kut bâl takin a hrin chhuah chu mihring hlutna eh 'zahawmna a ni. Dik lo taka sum leh pai lak luh a, hausak em em ai chuan rim taka thawk a, mahni thawh chhuah hlawh hmanga khawsa ṭhinte hi mi zahawm dik tak chu an ni. Chuti ang mi chu mihring nun kawnga hlutna ropui tak nei an ni a; mi entawn tlak, ram leh hnamin a ngaihhlut a, a dah ropui tur chu an ni fo.

He hringnun hi duhâmna khawvel, mi dangte aia san belh zel duhna, neih chhûna lungawi thiam loa neih belh zel duh, lian tual tual zel nih duhna khawvel a nih tlat avangin heti ang kawngah hian mipuite’n ram hruaitu atan meuha an thlan chhuah chu hlemhletna kawngah a inthiarfihlim ngam a ṭul lehzual awm e. Zaa za Kristian intite hian duhtâwk hi kan nei lo nasa mai si a. Kristian ṭha, hausa bawk si, in leh lo nei ṭha, hna ṭha tak thawk nih kan duh a. Eirukte pawh hi Pathian malsawmna ang thawthânga sawi mawi thiam, kohhrana thawhlawm atana sum leh pai chhung lut ṭeuh ṭeuh tura mi dangte kar chîng, pulpit tlang chûm pha, a rûka ṭhenawm khawvengte tana mi hnawksak, pulpit aṭanga Pathian thu duh ang anga kai lek a, kohhran mipuite vauṭhaih zawnga thusawi chingte pawh kan awm nuk tawh mai lo maw?

Tuna kan khawsak phungah hi chuan he kan ram neih chhun, kan chenna Mizoram hi kan rawk a, kan pawngsualin kan suasam a ni ber lo maw tia ngaihtuah a awl duh viau mai. Tuna kan khawsak dan ang zel hian khawsa chho ta ila kan ram leh hnam hi a him zel ang em? Aizawl khawpui chhung bikah phei chuan zing karah leh tlai khaw thim dawn hnaiahte hian han tei kual chhin teh, Mizo aiin hnam dang hna thawk suau suau hmêl hmuh tur an tam zawk lo maw aw, tih turin hnam dang hnathawk hmuh tur an tam hle! Chîmral hi hlau viau mah ila, hnathawh kan tum tlat si loh chuan kan hlauh em em dinhmunah hian kan tlu lut thei a nia. Kan ram Mizoram, pi leh pute’n lu chhum bân chhum huama an lo sah zau hi ṭhangtharte hian kan vênghim zo lo mai ang tih pawh thil hlauhawm tak a ni ta. Ṭhangtharte tana vênghim tur chuan keini hian tih tak zeta kan thawh a, kan hlawh chhuah a ngai.

Khawvela hnam hrang hrang zingah hian hnam thatchhia hi hnam dingchhuak an awm ka hre ngai lo. Tuna kan dinhmun thlir hi chuan ṭhangtharte rochun tur ram kan nei lo mai ang tih pawh thil awl tê, thil thleng thei, kan hnam tana thil hlauhawm tak a ni ta lek lek mai!

Kan sawi tâk angina, ram hruaitu hi eng kawngah pawh a pawimawh hmasa ber lo thei lo. Ramin hma a sawn leh sawn lohna kawngah phei chuan ram hruaitu mawhphurhna liau liau a ni. Hruaitu chuan hmathlir a neih a ngai a, chu a hmathlir hlen chhuak tur chuan tumna tak tak neia a thawhrim pawh a ṭul ang. Taimakna te, tuarchhelna te, dawhtheihna te, insûmtheihna te, rinawmnate leh diknate a neih a, a nunpui a ṭul bik lehzual. Hruaitu berin dikna leh rinawmna kawng a zawh loh chuan chu ram mipui tan chuan hmasâwnna kawng zawh tura beisei a har viau ang a, ram leh hnam tlukchhiatna hial a thleng ang.

Mihring nun kawnga thil pawimawh leh kan nun kaihruaitu pawimawh tak chu beiseina neih hi a ni kan ti ṭhin. Kan nun kawnga kan thil tih reng reng hi beiseina kan neih vâng a ni ti ila kan sawi sual lo ang. Beiseina nei lo mi chuan lungngaihna a tawng nasa zual ngeiin a rinawm. Minung kan nih chuan beiseina hi kan nei ngei tur a ni reng a, kan nun khalhtu pawimawh tak pawh beiseina ṭha neih a ni. Eng kawng pawh zawhin eng hna pawh thawk ila, beiseina kan neih fan fan a ṭul. Beiseina nei lo khawpa beidawnna nena hring nun hman hi a pawi thui thei hle. Chuvangin, kan ram kan hnamin hmasâwnna lamtluang kan zawh ve theihna tur chuan mipuite hian beiseina kâwl êng hi a lo chhuah hun nghak ila, hlawhtlinna hlawh chhuak tur hian beidawng mai loin hma lam thlir chungin ke i pên zel ang u.

Ram hmasawn leh changkang, ram intodelh leh entawn tlak, state dangte'n an entawn theih tur khawpa hlawhtling kan lo nih theihna tur hian nang leh kei hian kan ram leh hnam tan hian beiseina nei chungin hma lam pana ke kan chheh hram hram a, tih tak zeta kan thawh hram hrâm a ṭul si a. Hlawhtlinna hi hlawh chhuah ngai a ni tih hriaa kan thawh a ngai a ni. 

- Vanlalzawma, Muallungthu