Written by
- Mahmuaka Chhakchhuak

Hnam ral tur kan ni em?

Hnam ral tur kan ni em han tih tawp mai chu ṭhenkhatte thin a tihur phah ngeiin a rinawm a, ṭawngkam huatthlala tak pawh a ni thei. Nimahsela, heti taka hmangaihna kan neih loh a, kan Kristianna ngei pawhin hma a sawn hleih theih loh a, Pathian thu ṭha tak takte ngei pawh biak in pawn lama nunpuitu kan tlem tlat bawk si a. Mahni sahmîm hnawh puarna tur ringawt zawnga politics field kan luhchilh a nih hi chuan he hnam hi a ropui tak tak thei lo ang. Nakin lawkah hian kan chhehvela hnam tenau zawka kan ngaihte emaw khawi lai hnam chak leh thil ti thei tak emawte hian min la chim ral vat mai ang tih hi thil hlauhawm tak a ni. Kan Aizawl khawpui lailiahte ngei ngei hian sakhaw dang ringtute hian an pathian biakna hmun lian tak takin an la din emawte a nih hunah ngat phei chuan sawi tur kan vân tawh khawp ang le.

Kan pi leh pute hun laia hnam nun timawitu leh Mizo nih tinuamtu ber ṭhin chu tlawmngaihna a ni a, nimahsela, chu pawh chu kan ṭhangthar lehzualte hnenah hi chuan hrilhfiah chawp a ngai ta hial mai zawk a, a mual boa bote pawh zuk awm hial a maw le! Pamhamna leh mahni hmasialnaa kan khah zawh tawh avang hian kan beisei leh suangtuah ngai hauh lo thil tam takte chu keimahni ngeiin kan lo nunpui ta zawk si a. Aia upa zah tih te, hmeichhia leh naupang zawkte dimdawi tur tih te, ‘Ṭawngkam ṭhain sial a man’ tihte chu kan thawnthu hriat ruai ruai emaw chauh a nih tawh hi! Zo nun ze mawi kan tihte ngei pawh chu thawnthu bua chuang emaw, lasi thawnthu ang emaw leka ngai kan lo awm tate hian he hnam nunphung ngheh lohzia hi kawng tam takin a tilang kan ti thei ang.

Hnam nunphung lo danglam ta ṭhin chu a la ngaihdam theih zawkah ngai ila, Kristianna pawhin awmzia a awm lohna leh hnam nunphunga Kristiannain a tak rama hlutna a nei hlei thei tak tak lo hi thil pawi tak a ni thei zawk ang. Kristian tih hi Latin ṭawng ‘Christianus’ tih aṭanga lo kal niin, hmasang Greek ho chuan ‘Christos’ an ti bawk a; a awmzia chu ‘Krista zuitu’ emaw ‘Hriak thih’ tihna emaw a ni. Mizote anga Kristiannain a luah hneh hi hnam dang an tam lo mai thei a; kan fate hmingah Bible-a hming chi tinreng kan phuah a, kan hun hmanna zawng zawngah ṭawngṭaina nen veka hun hman a niin ṭawngṭaina a tel loh chuan kim lo tlatin kan hria a. Inkhawm lah kan inkhawm zing narawh e. Kar khatah zan âwl nei hauh loin inkhawm chi hrang hrang kan nei a, kohhran thawhlawm lah chi nga chi ruk a lo awm bawk a; kohhrana mawhphurhna kan neihte chu langsar takin kan la pholang ṭhin bawk a nih hi. Hengte hi a eng emaw zawnga sawi ka ni hauh lo a nia.

A mihring lamte nunah hian Kristianna chu a lang lo ṭhin em mai zawk a, heti taka hmun tina biak in a tam chunga kan khawlai nun ralmuang chuang si lo te, kan inkhawm zin ang hûa ram pum huapa Kristianna pung lem chuang lo si lo te, kohhran tana sum leh pai kan thawh tam tehlul nena kan in chhung khura kohhran rawngbawltu nihna lang tlem si te, Pathian thu kan hriat tamnain kan nuna awmzia a awm loh dante ngaihtuah hi chuan kan zui ber Krista anna lamah hian kan ṭhang chak lutuk lo em ni ang a tih theih.

He hnam hi Kristiannain a phuar ngeh zawh tawh loh chuan thil dang eng mah hian a phuar khawm tak tak theiin a rinawm loh. Hetia hnam zia a lo ral tial tialna chhan pawh hi chhuibingna nei chiah lo mah ila, Kristianna dazât vang a ni tih a hriat theih mai awm e (A dik em?). Heti taka kan ṭhalaite’n hnam dang zia an la a, hnute bu lang ṭhiang rual thei khawpa kan nulate’n kawr nghawng zau an hâk a, fûke thla lang kim thei khawpa thawmhnaw tawngchham an hâk a, kan mipate pawhin kekawr fual tak taka an hâk leh sam meh dante thlenga hnam dang tih dan an entawn ta maite hi ngaihtuah chian ngai tak a ni. Nakin lawkah chuan khaw nge kan Mizo zia chu a awm a, khaw nge Mizo kan nihna chu a awm a, hnam lungphum chu khawiah nge a awm tak kan la ti lo ang tih hi sawi har tak a ni. Chumi chu a thleng ṭan mek nitein a hriat bawk nghe nghe. Khawi chin hi nge siamṭhat tur nge ni ang a, khawi aṭanga siamṭha tura bul ṭan tur nge ni ang tih pawh hi hriatthiam har tak a ni bawk.

Pawl neuh neuhte lah hi ziah tlar dul tham khawpin kan ngah tawh a, an din chhan leh an thil tumte chu ram leh hnam tana thil ṭha tak tak a nih rualin, hun a han kal deuh hlek a, chung pawlte chu lem zawhin an awm leh mai ṭhin a. Pressure group ang hiala ngaih tura pawl ṭha tak nia ngaihte ngei ngei pawh chuan rei an daih tak tak ngai chuang hek lo. A chhan ber nia lang chu mahni sahmîm hnawh puarna duh vek tho kan nih ṭhin vang a ni ber awm e.

Sawi tur a tam a, tun hunah chuan kan sawi seng vek kher lo ang. Hetiang hian Mizo hnam, kan pi leh pute hun lai aṭanga hnam intodelh leh inhmangaih tak ṭhin kha zawi zawiin kan zia a lo ral tial tial a, kan inhmangaihna ngei pawh chu a pawnláwi tial tial bawk a; intodelh tih lam phei chu sawi ngam pawh a ni tawh meuh lo a nih hi. Hmangaihna tak tak nena ram rawngbawltu kan awm ta lo em ni tih tur a ni ta mai si a, mipuite lahin rinawmna leh dikna nunpui aiin sum leh pai hmuh theihna tur a nih dawn phawt chuan Kristian nihna intheihnghilh ṭhakin lem kan chang zel duh mai bawk takte avang hian he hnam hi ral tur kan ni em tih hi bengsika ngaihtuah ngai tak a ni ta.

Jim Nelson Black chuan, hnam ral tur zia chu hetiang hian a sawi a; dan mumal lohna, hna hmuh lohna, induhsak bikna, zirna tlahniam, culture tlachhia, tradition hloh, sum leh paia intlansiakna, mipat hmeichhiatna hluar, sakhaw ngaihnepna, nunna hlut lohnate tiin. Heng zawng zawng hi kan ram chhunga thleng mekte a ni em, a ni lo em, tih hi lo ngaihtuah ve teh le.

- Mahmuaka Chhakchhuak